Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkilerinde Doğu Türkistan Sorunu

Türkiye’nin Batı uygarlığının bir parçası olduğu fikri akademik, siyasal ve ekonomik çevreler tarafından sıklıkla vurgulanan bir argüman olmuştur. Bu argümanla Türkiye’nin Asya’daki etki alanı göz ardı edilmiştir. 1990’lı yılların başında Batı Türkistan’daki cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını kazanmaları, 11 Eylül saldırısı ve Asya’nın sürekli ivme kazanan gelişimi Türkiye’deki çevrelerin de bir nebze olsun Asya’ya yönelmelerine sebep olmuştur. Asya’nın en büyük, geleceğin süper gücü olmaya aday Çin Halk Cumhuriyeti ile olan ilişkiler ise hep ekonomik çerçeve içinde incelenmeye çalışılmış, diğer sorunlar fazla incelenmemiştir. Türkiye ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında ikili ilişkilerde sürekli gündeme getirilen sorunların başında Doğu Türkistan’daki Uygur Türklerinin durumları yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

; Doğu Türkistan, Batı Türkistan, Uygurlar, Türkiye, Çin Halk Cumhuriyeti.

The Question of Eastern Turkistan in Turkey-People’s Republic of China Relations

The academic, political and economic milieu always emphasize that Turkiye is the part of the Western civilization. Turkiye’s influence on Asia ruled out this idea till the end of the Cold War. The independence of Western Turkistan republics, the September 11 attacks and Asia’s permanent growth affected these environments. On the other hand, most of the studies concerning the regional power in Asia and promising global power, China, are economical. Turkish public opinion is not interested in any other issue. The main issue on the agenda of the relations between Turkiye and China is the status of Uygur Turks.

Keywords:

Key Words; Eastern Turkistan, Western Turkistan, Uygur, Turkiye, People’s Republic of China. ,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.257.728.16.
T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.258.735.5.
T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.258.735.6.
T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.258.735.7. Tetkik Eserler
“China Constitution1982 Section VI: Self-Government of National Autonomous Are- as”, ÇHC Anayasası 1982, http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/ch00000_.html
http://www.amnesty.org/ailib/intcam/china/china96/rel7.htm, 16.12.2006.
“Başbakanlıktan Gizli Doğu Türkistan Genelgesi”, Hürriyet, 4 Şubat 1999.
“China’s Anti-terrorism Legislation: Repression in the Xinjiang Uyghur Autonomous Region” http://web.amnesty.org., 10.06.2007.
“China’s Human Rights Progress: Eight Historic Changes (01/06/03)”, http://www. china-embassy.org/eng/zt/zgrq/t36672.htm, 04.04.2007.
“East Turkistan Terrorist Forces Cannot Get Away With Impunity”, People Daily, 21 Ocak 2002.
“PRC Xinjiang Records Economic Growth”, Xinhua, 22 Mart 1996,
“Xinjiang Uighurs” 2002 Annual Report, Congressional Executive Commission on China, http://www.cecc.gov/pages/virtualAcad/uighur/xinannrept02.php, 16.12.2006.
ARMAĞAN Mustafa, Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı, Ufuk Kitap, İstanbul 2007, s. 149- 150.
BHATTACHARY Abanti, “Conceptualising Uyghur Separatism in Chinese Nationa- lism”, Institute for Defence Studies and Analyses, Strategic Analysis, Vol. 27, No. 3, Temmuz - Eylül 2003, s. 359.
ÇEÇEN Anıl, Türk Devletleri, Fark Yayınları, İstanbul 2006, s. 317.
DİLLON Michael, “Uyghur Language And Culture Under Threat In Xinjiang”, Diplomatic Observer, Ağustos 2002, http://www. diplomaticobserver.com/special_files/uyg- hur.html ve www.cacianalyst.org, 03.04.2007
DWYER Arienne M., The Xinjiang Conflict: Uyghur Idendity, language Policy, and Political Disco- urse, East - West Center Yayını, Policy Studies 15, Vaşington, 2005, s. 4.
ESHANOVA Zamira-Bruce Pannier, “China: Uyghur Group Added to US List of Terro- rist Organisations” Radio Free Europe/ Radio Liberty 09 Ocak 2002, Ayrıca http:// www.eurasianet.org/departments/insight/ articles, 10.06.2007.
GEERTZ Clifford, “Primordial and Civic Ties”, Nationalism, Der. A. SMITH ve J. HUTC- HİNSON, Oxford Yayınları, 1994, s. 29-34.
GÖMEÇ Saadettin, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2003, s. 252.
GÖMEÇ Saadettin, Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı 10, Ankara 1997, s.11-14.
GÜNAY Bekir, Avrupa’dan Asya’ya Sorunlu Türk Bölgeleri, IQ Yayıncılık, İstanbul 2005.
HABLEMİTOĞLU Necip, “Türkiye-Çin İlişkilerinde Göz ardı Edilen Bir Boyut: Hükümet- Çin-Doğu Türkistan”, Hakimiyet-i Milliye, http://www.hakimiyetimilliye.org, 06.06.2007.
HAYİT Baymirza, Türkistan; Rusya ile Çin Arasında, Almanca’dan çeviri Abdülkadir SA- DAK, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, No. 37, Nisan 1975, s.135.
ISRAELİ Raphael, Çin’deki Müslümanlar, Çev; İbrahim KAPAKLIKAYA, Gelenek Yayınları, İstanbul Mart 2003, s. 277.
KARACA R. Kutay, “Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkilerinde Sorunlar ve Çözümler”, Türk Dünyasının Problemleri ve Çözüm Önerileri, Editörler; Necdet Öztürk ve Ali Sa- tan, IQ Yayınları, İstanbul, Temmuz 2007, s. 369.
KAZAKBALASI G.C., Göçten Sonra, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, 1980.
KURBAN İklil, Doğu Türkistan İçin Savaş, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995, s. 71.
KURLANTZİCK Joshua, “Unnecessary evil: China’s Muslims aren’t terrorists. So why did the Bush administration give Beijing the green light to opress them?”, Washington Monthly, Aralık 2002.
LİAS Godfrey, Göç, Boğaziçi Yayınları, 1992
MAHMUTOĞLU M. Niyazi, Doğu Türkistan, Esaretteki Ülke, Eğitim Vakfı Yayınları,1987, s. 97 - 99.
MİNG Tu Wei, The Living Tree: The Changing Meaning of being Chinese Today, Stanford Üni- versitesi yayını, 1994.; Stanford, s.2.
ÖZTOPRAK SAĞIR Meral -H. Serkan Akıllı, “Etnisite Kuramları ve Eleştirisi”, Cumhuri- yet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2004, C 28, No. 1, s. 9.
POMFRET John, “Go West, Young Han”, The Washington Post, 15 Eylül 2000.
XİAOTONG Fei, Plurality and Unity in the Configuration of the Chinese People, Hong Kong Çin Üniversitesi Yayını, Kasım 1988, s. 167-221.