Osmanlı Rus İlişkilerinde Makedonya Sorunu (1885-1908)

Tarih boyunca Balkan yarımadasındaki stratejik konumu nedeni ile dikkatleri üzerine çeken Makedonya bölgesi hem Büyük Güçlerin hemde Balkan devletlerinin ilgi odağı olmuştur. Osmanlı egemenliğinin Balkanlarda giderek zayıflamaya yüz tuttuğu bir dönemde Büyük Güçler bölgede çeşitli arayışlar içine girmişlerdir. Çarlık yönetimi, Doğu Sorunu'nun bir parçası olarak addettiği Makedonya Sorunu'nda bölgede statükoyu koruma temel düşüncesi ile hareket etmiş ve Osmanlı Devleti üzerinde her hangi bir Büyük Gücün öne çıkmasını engellemek için yoğun çaba sarfetmiştir. Makedonya vilayetlerinde yaşanan asayişsizlik karşısında Avusturya-Macaristan ile işbirliği halinde hareket eden Çarlık yönetimi, Osmanlı yönetimine endişelerini bildirmiş ve gerekli tedbirleri alıp bölgede ıslahat sürecini başlatmasını talep etmiştir. Diğer yandan Rusya'nın bölgedeki temsilcileri Balkan devletleri ve komite liderlerine yaptıkları çağrılarında Makedonya'da durumu daha fazla karıştırmamaları hususunda uyarılarda bulunmuştur. Görüldüğü üzere, Balkan Slavlarının geleneksel hamisi olan Rusya bu dönemde daha ziyade kendi çıkarlarını göz önünde bulundurmaya özen göstemiştir. Rusya, ıslahatların uygulanması konusunda çok ısrarcı bir tutum sergilemiş olmasına rağmen Osmanlı Devleti'nin hükümranlık hakkına halel getirmemeye çalışmıştır. Bu dönemde Rusya Büyük Güç olma statüsünü güçlükle koruyabilmiş ve Osmanlı Devleti ile ilgili politikalarında sürekli bir müttefik arayışı içinde olmuştur. Rusya'nın Uzakdoğu'daki sorunları ve kendi sınırları içerisindeki devrimci hareketleri korkusu Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerinde böyle bir starteji belirlemesinde etkili olmuştur. Bu çalışmada Türkçe ve Rusça kaynaklardan yola çıkılarak Çarlık Rusyası'nın Makedonya Sorunu kapsamında uyguladığı siyaset incelenmiştir. 19 yüzyılın sonundan itibaren Rusya'nın Osmanlı Devleti ile ilgili siyasetinde meydana gelen köklü dönüşümlerin sebepleri anlatılmıştır. Araştırma sonunda Makedonya Sorunu konusunda hem Rusça hem de Türkçe kaynaklar kullanılarak konunun çok yönlü değerlendirilebileceği ortaya konulmuştur.

The Macedonian Question in Ottoman-Russian Relations (1885-1908)

Throughout the history, due to its strategic location in the Balkan Peninsula, Macedonia region became the center of attention of both the Great Powers and the Balkan states. Since the nineteenth century, the Great Powers embarked on a quest to take over the Balkans as the time Ottoman rule in the Balkans was weakening. Tsarist Russia viewed the Macedonian problem as a part of the Eastern Question and positioned itself to protect the status-quo in the region so that no other major power succeeds the Ottoman Empire in the region. While cooperating with Austria-Hungary for unrests in the Macedonian provinces, the Tsardom passed its concerns to the Ottoman Empire and demanded the Ottomans to take initiative reforms. In addition, the Russia's representatives in the region warned the Balkan states and committee leaders not to make the situation worse. As expected, as the traditional guardian of the Balkan Slavs, Russia took any precaution to keep its own interest in the region. Although politically pressured the Ottomans to implement the reforms, Russia worked diligently not to interfere the sovereignty of the Ottoman Empire. In the late nineteenth and the early twentieth century, Russia barely kept its status as a Great Power and was always in search of an alliance on the policies regarding the Ottoman Empire. Russia's problems in the Far East and fear of the reformist movements within its borders influenced Russia to form this kind of strategy on relations with the Ottoman Empire. This paper analyzes the Tsarist Russia's policies on the Macedonian Problem in light of Turkish and Russian sources and elaborates on the causes of radical changes in the Russian policy toward the Ottoman Empire. In the end, this paper presents that Macedonian Problem can be analyzed from multi-perspectives by using Russian and Turkish sources.

PDF

___

Bab-ı Ali Evrak Odası Belgeleri
BEO, D22036. G:152668.
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı
Y.PRK. HR, D:33,G:101.
Hariciye Siyasiye Evrakı
HR. SYS, Dzl99, Gzl.
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı Y. MTV. D:241,G:16
Yıldız Perakende Başkitabet Dairesi Maruzatı YPRK. BŞK, D: 71, G:21
YPRK. BŞK, D2 71, G264.
Yıldız Perakende Evrakı Müfettişlik ve Komiserlikler Tahriratı
Y.PRK. MK, D:18, G249.
Yıldız Maruzat Defteri
Y.MRZ- d, ıı 736, Resmi irade No: 7654.
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı
Y.A.HUS, D:12, G22.
YAHUS, D:12, G:2.
Y,A.1--1US, D: 439, G: 53.
Y.A.HUS, D: 12, G: 2.
Y.A,1--1US, D: 460, G:7.
YA. HUS, D21, G24.
Y.A.HUS, D:440, G292.
Y.A.HUS, D2321, G211.
Y.A.1--1US, D2460, G27.
Y.A.1--1US, D246, G296.
Y,A.1--1US, D:442, G241.
Yıldız Perakende Dahiliye Kısmı
Y.PRK.DH, D211, G:71.
Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik
Y.PRK. EŞA, D252, G262.
Y.PRK. EŞA, D: 52, G259
Y.PRK. EŞA, D: 52, G:56. Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı
Y.PRK. HR, D233, G2101.
Yıldız Perakende Evrakı Name-i Hümayunlar
Y.PRK. NMH, D:10, G:107.
Rusya Askeri Tarih Devlet Arşivi (RGVİA)
RGVlA F. 2000. Op. 1. D. 862. L. 113.0b. 114.
RGV1A F. 400. Op, 4. D. 229. L. Ob.
RGVİA F. 2000. Op. l. D. 862. L. 68.
RGVİA F.400.0p.3.D.2564. L. 232.
Rusya Federasyonu Devlet Arşivi GARF)
GARF. F. 568. V.N.Lamzdorf'un Arşivi. Op. 1. D. 160. L. 8.
Rusya İmparatorluğu Dış Politika Arşivi (AVPRİ)
AVPRİ. F. 151. Politarhiv. Op. 482. 1900. D.1562. L.16-17.
AVPRİ.F.151.1901,D.2322.L.12-15, AVPRİ. F. 340. Op. 834. A.A.Savinskı'nin özel kalemi. D.20. L.13. ob.
Basılmış Kaynaklar, Tetkik Eserler, Makaleler ve Tezler
ADANIR Fikret, Makedonya Sorunu, Oluşumu ve 190822 Kadar Gelişimi, (çev. İhsan Çağatay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001, ANDERSON Mattehew S., Doğu Sorunu (1774-1923), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
BALCI Ramazan, "Kosova Islahatı (1896-1905): Rumeli Vilayet-i Şahanesine Mahsus Mevadd-ı İslahıyye Layıhası'nın Kosova'da Uygulanması", Türkiyat Mecmuası, XX11/2, Güz 2012, 5. 1-37.
BAYUR Yusuf H., 71irk İnkılâbı Tarihi, 03, Kısım;1,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
BOVİKİN N.İ., Vneşnyaya Politika Rossii, (konets 19. naçalo 20. veka do 1917), Gosudarstvennoye Pedagogiçeskoye izdaniye, Moskva 1960.
BURBİGA V.A., "Rossiyskaya Peçat Reformah Makedonskıh Vilayetah Osmanskoy İmperii 1904-1909 gg.", Bolaariya, Dayestan, Turtsıya, |] 2, Aralık 1996, 898-112.
ÇELİK Bilgin, "Avusturya'nın Arnavutluk Politikası: Viyana'da Bir Arnavutluk Komitesi: DİA", Tarik ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 1/3, Mayıs 2006, s.55-89.
ÇOMAK İhsan, "Turtsıya Rossiya na rubeje XIX-XX vv. Diplomatiçeskaya Deyatelnost Posla Rossii Konstantinopole 1.A.Zinovyeva", İV RAN, Moskva 2003. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
ERİM Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarik Metinleri, TürkTarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
GAGAİN Sergey Kn., "Balkanskiye Soglaşeniya Soyuzı", Russkaya Misl,V /6, Ocak 1915, s.132-144.
GALBERŞTAD L., "Sobıtiya Turtsıı, Starıy Novıy Rejim, Naşı Tseli", Russkaya Mısl, C. 5, SPb. 1909, S. 28-46.
HACİSALİOĞLU Mehmet, ]ön Turkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
KAZANOVA Y.V., "Russkaya Voyenno-İnstruktorskaya Missiya Makedonii Formirovanıye Naçalo Rabotı", Russkiy Sbornik, C.V1, Ekim 2009, s. 91-92.
KİLİÇ Selami, Turk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Ülke Yayınları, İstanbul 1998.
KOMAROVSKİY L., "Derı'avı Bliı'niy Vostok", Russkaya Misl, XX/4, Nisan 1906, s.7-39.
KOTLYAREVSKİY S,, "Makedonya Yevropa", Russkaya Mısl, |] 7, Aralık 1907, 8227-248.
KOSİKV.İ., "Gordiyev Uzel Balkan", R.P.Grişına, der., Makedoniya Problemi İstoriii Kultarı, ISRAN, Moskva 1999. s. 53-86.
LABAURI D.O., "Balkanskiy Krizis 1902-1903 g. Otsenkah Prognızah Voennıh Nabludateley Rossıı", İmagınes Mandi: Almanak İssleaovanig Vseokskeg ]storii XXI/- XXW, XX/7, Kasım 2010, s.103-130.
PAVLOVİÇ M., "Vneşnyaya Politika Rossii ot Portsmutskogo Mira do Naşıh Dney", L.Martov, der., Obsestvennoge Dvijenige Rossii naş. XXv., C. IV, SPb. 191 1, ss. 263-264.
PraviteIsnvennoe Soobşeniye po Makedonskomu Voprosu, Pravitelstvennig Vestnik, 12 şubat I903.
RISTOVSKI Blaje, "Dimitriyç Çupovski (1878-1940) vo Makedonsvskoto Nauçko-Literaturno Druparstro vo PetrogradPriIozi Kov Prouçuvaniyeto vo Makedonsko Ruskite Vrskı Razritokot na Makedonskata Naçıonaluç Cuisja", Kaltura, 1/11, Üsküp 1978, s. 120-142.
RIBAÇYONOK IS, 'Politika Rossii na Balkanah na rubeie 19-20 vv. Tseli, Zadaçi, Metodı", Trudi İnstitata Rossigskog İstorıı RAN, XX/9, Ocak 2010, s. 393-424.
SAATÇI Meltem B,, "Vilayat--ı Selase Müfettişlik Faaliyetlerinin Tercüman Gazetesine Yansıması", Tarik Okula Dergisi (TOD) Haziran 2015 Yıl 8, Sayı XXII, 51251-268.
SAYGILI Hasip, [Sultan 11. Abdülhamid'in Meşruiyet Krizi: 1903'te Mitroviçe'de ilk Rus Konsolosu Grigiri Şerbina'nın Öldürülmesi Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, XX/20, Bahar 2014, s.163-191.
Sbarnik Dogovorov Rossii Dragimi Gosaalarsrvami, Reform; Makedonii, 1903-1905, MİD. Diplomatiçeskaya Perepıska, SP.b 1906.
SKVOZNIKOV AN., Makedoniga kon. XIX nag. XX vv- Yakloko Razaora na Balkanan, Samarskaya Gumanitarnaya Akademiya, Samara 2010.
SOKOVA Z.I., [Reformı Vtorogo Perioda Tanzimata Osmanskoy Imperii", Vestnik Tümenskogo Gosaalarstvennogo Unaiversiteta, X/I, Eylül 2009, s.72-78.
ŞIVGIN Hale, 'Ittihat ve Terakki Politikalarının Balkan Ittifaklarını Hızlandırmadaki Rolü Gazi Akademik Bakış Dergisi, V1 /1 1, Kış 2012, s.1-15.
ŞIVGIN Hale, "Osmanlı Arşiv Belgeleriyle 1902-1912 Yıllarında Makedonya We Balkans: Languages, History ana Cultures, Bulgaristan Veliko Turnova Üniversitesi, 12-15 Nisan 2007, https://www.google.com/?gws_rd:ssl#q=Ş1VG1N+Hale%2C +"Osmanlı+Arşiv+Belge1erine+1902-1912+YıIIarında+Makedonya.
TOKAY Gül, "Ayastefanos'tan Berlin Antlaşmasına Doğu Sorunu (Mart-Temmuz 1878)", Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yillik Süreç, Türk Tarih KurumuYayınIarı, Ankara 1999, s.189-202.
VASİLYEV LS, İstoriga Vostoka, Vısşaya Şkola, Moskva 1994.
"Velikiye Derjavı Blijniy Vostok", Rasskaga Mısl, Mayıs 1905, SPb. s. 320-349.
YAMBAYEV ML,, "Mne Serdeçno lal Makedonskih Slavyan, No Materialı MeidunarodrıoyKorıfererıtsii, Profesor S.A.Mkitin Yeao İstoriçeskaya Şkola, Moskva 2004, 8.297-307.
YAMBAYEV ML., "Makedoniya Rossiya, (1897--1902 g)", 18 RAN, Moskva 2004, 5.12. (Yaylmlanmamls Doktora Tezi).
YERASİMOS Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
YUJAKOV S., "Angliyskiye Vibori Angliyskiy Krizis", Russkoae Boaatstvo, SPb.l9lO, 8.78-92.
ZAYONÇKOVSKİY AM., Soçinerıiya, Nauka, Moskva 1997.
ZUYEV MN, istoriya Rossii, Vısşee Obrazovaniye, Moskva 2005.