Bayburt'ta Şeyh Eşref İsyanı

Milli Mücadele döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne karşı Türkiye'de pek çok iç isyan çıkmıştır.Bu isyanlar içerisinde Şeyh Eşref İsyanı ya da diğer adıyla Hart İsyanı olarak bilinen ayaklanma,diğerlerinden oldukça farklı bir özelliğe sahiptir, çünkü isyanın çıktığı tarihte Türkiye BüyükMillet Meclisi henüz açılmamıştır. Ancak o günlerde Heyet-i Temsiliye, Sivas Kongresi'nden sonraAnadolu'da duruma hâkim olma çabası içerisindedir.Böyle bir ortamda Bayburt'un Hart bucağında Şeyh Eşref'in bazı kaynaklara göre yedi devletkralını huzuruna toplayarak dünyayı ıslah etmek, bazılarına göreyse Şiiliği yaymak maksadıyla ayaklandığıifade edilmiştir. Dolayısıyla isyanın çıkışıyla ilgili farklı sebepler gösterildiği ve bu sebeplerin biranlamda tahlile ihtiyaç duyduğu anlaşılmaktadır.Çalışmamızda sebep ve sonuçları çok tartışılan ve kime karşı niçin çıkarıldığı pek belli olmayanbu ayaklanma incelenecektir. Bu araştırmamızda Mustafa Kemal'in konuyla ilgili görüşleri, T. C.Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Cumhuriyet Arşivi belgeleri, dönemin önemli basın yayın organlarındanAlbayrak gazetesinin açıklamaları, olaya şahit olan kişilerin anıları ve konuyla ilgili yazılmışdiğer eserlerden, olaydan bir yıl sonra konuyu gündemine alan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Zabıt Ceridelerinden faydalanılacaktır. Olayın Bayburt ve çevresine etkileri, günümüz Bayburt insanının olaya bakışı ve diğer iç isyanlardan farkı üzerinde durulacaktır.

Uprising of Sheikh Ashraf in Bayburt

During the years Turkish National Struggle there had been many domestic revolts against the Grand National Assembly of Turkey. Among these, Şeyh Eşref revolt or with its different name Hart revolt had different characteristics compared to the other revolts because when the time that the revolt took place the Grand National Assembly of Turkey was not opened yet. However, in these days Heyet-i Temsiliye was trying to be in charge of the situation going on in Anatolia.In such an environment, in Hart district of Bayburt, Şeyh Eşref based on different sources declared that he would bring the king of seven states into his presence. Some other sources say he tried to spread Shi'i Islam by doing so. Therefore, it is understood that different reasons has been affirmed so far.In the article, this revolt with its uncertainty considering its reasons, results and targets will be analyzed. In this research, Mustafa Kemal's opinions of the topic, documents from the Prime Ministry of Ottoman Archives and Republican Archives, Albayrak newspaper which is one of the important press organs of the time, memories of the people who witnessed the event and the other works about the event, Zabıt Cerideleri of the Grand National Assembly of Turkey that put the event on the agenda about a year later will be used as the source material. The effects of the event on the Bayburt and its environment, perceptions of the event of today's Bayburt people and the revolts difference from the other domestic revolts will also be analyzed.

___

  • ATATÜRK Mustafa Kemal, Nutuk (1919-1927), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1997.
  • AYBARS Ergun, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, 3. Baskı, Ankara 1994.
  • DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitapevi Yayınları, 12. Baskı, Ankara 1995.
  • ESENGİN Kenan, Milli Mücadele'de Hıyanet Yarışı, Ankara 1969.
  • KAPLAN Leyla, "Kazım Karabekir Paşa (1882-1948)", Kurtuluş Savaşına Yön Verenler Cumhuriyet'in Kuruluşunun 70. Yıl Armağanı, Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara 1994, s. 87-101.
  • KARABEKİR Kazım, İstiklâl Harbimiz, Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, 1. Cilt, İstanbul Ocak 2008.
  • LERMİOĞLU Ömer Faruk, Kadirbeyoğlu Zeki Bey'in Hatıraları, Sebil Yayınevi, İstanbul 2007.
  • SARIHAN Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
  • ŞEN Hasan, "Şeyh Eşref Ayaklanması ve Gümüşhane", Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990), Ankara 1991, s. 113-117.
  • TANSEL Selahattin, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, 2. Cilt, İstanbul, 1991.
  • T.B.M.M. Albümü 1920-2010, I. Cilt, 1920-1950, 2. Baskı, Haziran 2010.