Türkiye'nin Amerikalı Dostları Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri

Türkiye'nin Amerikalı Dostları Cemiyeti, Cumhuriyet'in ilanından sonra Türk modernleşme ve kalkınmasına destek sağlamayı amaçlayan Batı menşeli birkaç kuruluş arasında gelir. Cemiyetin kurucuları, İstanbul'daki ABD Temsilcisi Yüksek Komiser Amiral Bristol ve YWCA'nın İzmir görevlisi Asa K. Jennings'dir. Jennings, İzmir'in Yunan işgalinden kurtarıldığı esnada önce Rum mültecilerin tahliyesiyle, daha sonra da Bristol'un önerisi ve desteğiyle Türk modernleşmesini ve eğitim düzeyini yükseltebilecek girişimlerle ilgilendi. Türkiye'deki eğitim ve sosyal hizmet faaliyetleri için maddi destek sağlayan bağışçılar ilk yıllarda farklı isimler altında faaliyet gösterdiler. 1925 yılından itibaren bağışçıların ve kurumsal çalışmaların tek çatı altında toplanması amacıyla Türkiye'nin Amerikalı Dostları Cemiyeti oluşturuldu Cumhuriyet'in ilanından itibaren başlatılan ve büyük oranda İzmir, başkent Ankara ve dahasonra İstanbul ile sınırlı kalan faaliyetler Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki modernleşme sürecine örnekteşkil edecek katkılar sağladı. Cemiyet, tescil tarihi olan 1930 yılından 1934 yılına kadar aktif faaliyettebulundu. Dönemin ekonomik krizleri ve dolardaki değer kaybı Cemiyet'in çalışmalarını olumsuzetkiledi. 1935 yılından itibaren faaliyet alanındaki bir kısım konuları Türk kuruluşlara devredilerekdaha çok Türkiye'nin ABD'de tanıtımıyla ve Türk öğrencilere burs sağlanması çalışmalarına ağırlıkverildi. II. Dünya Savaşı başladığında Türkiye'nin Amerikalı Dostları Cemiyeti saha çalışmalarınıasgari düzeye çekerek ekonomik krizi aşmaya çalıştı. Bu çalışmada, Türkiye'nin Amerikalı DostlarıCemiyeti'nin kuruluşu ve faaliyetleri, ABD Kongre Kütüphanesi Bristol Vesikaları içinde bulunan arşiv yazışmalarından faydalanılarak analiz edilecektir.

The Founding and Activities of American Friends of Turkey

American Friends of Turkey Association one of the few western originated organization tried to assist and provide support to Turkish modernization after very proclamation of the Turkish Republic. Founders of the Association were Admiral Bristol who was US High Commissioner in Istanbul and Asa K. Jennings who was field representative of YMCA in İzmir city. When Greek invasion on İzmir came to an end Jennings first engaged with evacuation of Rum migrants and later by Bristol's advice and encouragement engaged with providing support to Turkish modernization and education system. Donors who affording funds for social services and educational works in Turkey at the beginning assembled under different named organizations. Beginning with 1925 to gather donors and cooperate works under a single association, American Friends of Turkey has been established. The activities during the first years of Turkish Republic afforded master contributions to the Turkish modernization process which they started soon after the proclamation of the Republic. They were mostly restricted by İzmir, capital Ankara and later İstanbul cities. The Association after its official endorsement in the year of 1930 continued its active works until the year of 1934. Economic crisis and devaluation of dollar had negative effects on works hitherto after 1935 the Association decided a gradual transfer of her field works to the relevant Turkish authorities and minimize budget spending focus publicizing of Turkey in US and grant tuitions to eligible Turkish students. This paper will examine Bristol archive papers which they are in US Congress Library Manuscript Division and tackle with the foundation and works of American Friends of Turkey.

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, "Türkiye'de Amerikan Okulları Krizi", Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi, S. 37, C. XIII, Mart 1997.
ATA, Bahri, "The Influence of an American Aducator (John Dewey) on the Turkish Educational System", The Turkish Yearbook, 2000/2, S. 31. ss. 119-130.
BALİ, Rıfat N., "Unutulmuş Bir TKP'li Davit Nae", Toplumsal Tarih, 202, Ekim 2010. s. 70-76.
__________, The Saga of a Friendship, Asa Kent Jennings and the American Friends of Turkey, Libra Books, 2009.
ÇATALBAŞ, Resul, "Young Men's Christian Association'ın Türkiye'deki Faaliyetleri", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 55:1 (2014). ss. 101-122.
DUNN, Robert, World Alive, A Personal Story, Crown Publishers Inc. New York 1956.
GREW, Joseph C., Yeni Türkiye, Çev. Kadir Mustafa Orağlı, Multilingual İstanbul 1999.
KANTARCI, Şenol, "Ermeni Lobisi: ABD'de Ermeni Diasporasının Oluşumu ve Lobi Faaliyetleri", Ermeni Araştırmaları, S. 1, Mart-Mayıs 2001.
KÖSE, İsmail, "ABD'de Türk-Amerikan Lozan Antlaşması'nın (6 Ağustos 1923) Onay Tartışmaları ve Onay taraftarlarının Yayınlamış Olduğu Kitapçık", Erciyes Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 44, Temmuz/Aralık 2014. ss. 131-155.
KÜÇÜKBİÇMEN, Esin, Çanakkale Seramikleri'nde Hayvan Figürleri ve Günümüz Yorumları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 2007.
MAJ. GEN. James Harbord, Report of the American Military Mission to Armenia, Government Printing Office, Washington 1920.
ÖKSÜZ, Hikmet, Köse, İsmail, ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol'un Rapor ve Günlüklerinde Ermeni Meselesi (1919-1927), Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2015.
ÖKSÜZ, Hikmet, Köse, İsmail "Milli Mücadele Döneminde Karadeniz'deki Amerikan Savaş Gemileri", IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon 2012. ss. 265-284.
SARIKAYA, Makbule, Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2005.
SARINAY, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004.
SEZER, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), TTK Yayını, Ankara 1999.
ŞAHİN, Murat, Türk Ocaklarının Eğitim ve Kültür Faaliyetleri (1912-1931), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara 2009.
YILDIRIM, Seyfi, Eğitim Amacıyla Yurt Dışına Gönderilen Öğrenciler (1940-1970): Prosopografik Bir Çalışma Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2005.