Osmanlı Dönemi Balkan Tarihine Dair Önemli Bir Kaynak: Derdest Defterleri

Derdest defterleri, Osmanlı timar düzeni hakkında önemli veriler içeren defter serilerinden birini oluşturmaktadır. Bu defterlerde dirlik türleri, dirlik gelirlerini oluşturan yerler ve gelirleri, dirlik sahiplerinin adları, meslekleri/nitelikleri, sahip oldukları hisse sayısı, berat tarihleri ve hatta o dönemin şartlarına göre fotoğrafik görünüşleri (resimleri) bulunmaktaydı. Bu defter grubu, başta Anadolu olmak üzere timar sisteminin uygulandığı bölgeler açısından özellikle de Balkan coğrafyası açısından dikkate değer bilgileri ihtiva etmektedir. Bu makalede, 489 numaralı Vılçıtrın defteri örneğinde derdest defterlerinin Osmanlı timar sistemi açısından olduğu kadar Balkan tarihi açısından da sahip olduğu öneme ve kaynak değerine değinilmiştir. Bu suretle söz konusu çalışma, üzerinde pek çalışılmayan bir kaynak grubunun önemini gözler önüne sermeye ve bir anlamda da Osmanlı dönemi Balkan çalışmalarına katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Balkanlar, Timar sistemi, Derdest defterleri, Vılçıtrın.

An Important Source About Balkan History in the Ottoman Period: Derdest Registers

Derdest registers form one of the notebook series which bear important information about the Ottoman timar system (manorialism). In these notebooks, types of dirlik (fief), places that made up dirlik income, and their incomes, names of the owners of dirlik, their professions/characteristic, the number of the share they held, dates of charter, and even photographic appearances (pictures) according to the conditions of the period were placed. This group of notebook contains precious information concerning the regions, especially Balkan geography, in which the timar system was practiced. In this article, the importance and source value of Derdest registers in the sample of Vılçıtrın notebook, numbered 489, has been evaluated. Thus, this study aims to reveal the importance of a source group which has scarcely been analyzed and in a way to contribute to the Ottoman period Balkan studies.

Keywords:

The Ottoman State, Balkans, timar system, Derdest registers, Vılçıtrın.,

PDF

___

Ankara, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, Derdest Defterleri, No:489, 415, 493, 527, 509, 422, 217.
167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530), II, Vılçıtrın, Prizrin, Alaca-hisâr ve Hersek Livâları, Dizin ve Tıpkıbasım, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yay., Ankara 2004.
Diğer Kaynaklar ve İncelemeler
ACUN Fatma, “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, Cilt 9, s.899-908.
AFYONCU Erhan, “Defterhâne”, DİA, Cilt 9, s.100-104.
AFYONCU Erhan, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora tezi, İstanbul 1997.
AFYONCU Erhan, “XVII.Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde İki Yeni Defter: Cebe ve Derdest Defterleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XV (2000), s. 221-229.
AKTEPE, Münir, “Kosova”, DİA, Cilt 26, s.217-219.
CASTELLAN Georges, Balkanların Tarihi, (Çev.Ayşegül Yaraman-Başbuğu), İstanbul 1995.
ÇALIK Sıddık, Çirmen Sancağı Örneğinde Balkanlar’da Osmanlı Düzeni (15.16.Yüzyıllar), Bosna-Hersek Dostları Vakfı yay., Ankara 2005.
ERGENÇ Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, TTK Yay., Ankara 2006.
İNALCIK Halil, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğuna XV. Asırda Rumeli’de Hıristiyan Sipahiler ve Menşeleri”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv Çalışmaları, İncelemeler, Eren yay., İstanbul 1996, s.67-108.
İNALCIK Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev.Ruşen Sezer, YKY Yay., İstanbul 2003.
İNALCIK Halil, “Rumeli”, İA, Cilt 9, s.771-773.
KARPAT Kemal H., “Balkanlar”, DİA, Cillt 5, s.25-32.
KURT Yılmaz, “Adana Sancağında Kişi Adları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt XV, Sayı 26 (1991), s. 169-252.
OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE TAPU ARŞİV, (Haz.Mehmet Yıldırır, Songül Kadıoğlu vd.,), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı yay., 2. Baskı, Ankara 2009.
REXHA Iljaz, “Dısa Vendbanıme Mesjetare të Kosovës Sıpas Defterıt të Sanxhakut të Vushtrrısë të Vıtıt 1566/74”, Arkıvı Konbëtar I Kosovës (XXXI-XXXII) (Separat), Prishtinë 2004, s.29-115.
SEZEN Tahir, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yay., Ankara 2006.
SULÇEVSİ Refike, “Osmanlı İdaresi Altında Kosova Sahasında Oluşturulan Arşiv Hazinesi”, Uluslar arası Türk Arşivleri Sempozyumu (Tebliğler-Tartışmalar), (17-19 Kasım 2005, İstanbul), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yay., Ankara 2006, s.500-504.