Osmanlı Türkçesinin Öncü Bağlaçları Hakkında

Osmanlı Türkçesinde önermeleri, dolayısıyla önermelerin biçimsel karşılıkları olan cümle(cik)leri birbirleriyle irtibatlandırmak için muhtelif imkanlar mevcuttur. Bu imkanlardan biri de aslen Türkçe olmayan, bağlaçlarla teşkil edilen bağlama tekniğidir. Türkçenin kendine mahsus aslî teknikleri olmasına rağmen bağlama tekniği yabancı diller tesiriyle oldukça yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Osmanlı Türkçesinde bu tür büyük yapısal değişikliklere yol açan dil Farsçadır; bağlaçlarla cümle bağlama tekniği de Farsçayla olan dil münasebetlerinin bir neticesi olarak ortaya çıkmıştır. Farsçada kullanılan bağlaçların aynı kullanım ve görev alanına tıpatıp Türkçede de sahip olmaları beklenemez. Daha önceki çalışmalarımızda bağlaçları, cümlelerin oluşturduğu kombinasyonlar içerisinde aldıkları yere göre yeni bir isimlendirme, yeni bir tanım ve tasnife tabi tutmuştuk. Bu yeni tasnifte göre üç alt grup söz konusudur: 1) Aracı bağlaçlar 2) Öncü bağlaçlar 3) Artçı bağlaçlar Bu makalede ikinci grupta yer alan, Osmanlı Türkçesinin çūn (ki), ḳaçan (ki), mādām (ki), hemān (ki) gibi öncü bağlaçlarına kısaca temas ediliyor.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Türkçesi; Söz Dizimi; Birleşik Cümleler; Yabancı Dil Tesiri; Bağlaçlar; Öncü Bağlaçlar

On Prepositive Conjunctions of Ottoman Turkish

In Ottoman Turkish there are various possibilities to connect propositions, i.e. to link sentences or clauses. One of these possibilities is the linking strategy with conjunctions, which is not a genuine Turkish technique. Even if Turkish has its own techniques to link sentences/clauses, that technique became widely accepted through foreign influence. The language, which caused considerable structural changes in Ottoman Turkish, is the Persian language. The linking strategy with the conjunctions in Ottoman Turkish is a product of Persian influence. We cannot expect the same usage and functions in both languages, in Persian and in Ottoman Turkish. In our previous contributions we have suggested new terms, new descriptions and a new classification made according the positions of conjunctions in the combination of sentences. In this classification there are three subgroups of conjunctions: 1) Interface conjunctions 2) Prepositive conjunctions 3) Postpositive conjunctions In this paper we will deal with the second group, with the prepositive conjunctions of Ottoman Turkish, like çūn (ki), qaçan (ki), mādām (ki), hemān (ki) etc.

Keywords:

Ottoman Turkish; Syntax; Complex Sentences; Conjunctions; Prepositive Conjunctions; Influence of Foreign Languages (Persian) on Turkish,

PDF

___

Adamović, Milan, Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl Türkçesi, (terc. Aziz Merhan). TDK yayınları: 415, Ankara, 2009.
Ahmed Cevdet (Paşa), BelāŞat-ı ‘Osmāniye, İstanbul, 1298 R. (= 1882 M.).
Aḥmed Vefīḳ (Paşa), Lehce-i ‘Osmāni. Dersa‘ādet, 1306 R. (=1890 M.).
Alavi, Bozorg & Lorenz, Manfred, Lehrbuch der persischen Sprache. Leip- zig, Berlin, München, Wien, Zürich, New York, 19947.
Amin-Madani, Sadegh & Lutz, Dorothea, Persische Grammatik. Heidelberg, 1972.
Bulut, Christiane, Evliya Çelebis Reise von Bitlis nach Van. Ein Auszug aus dem Seyahatname. (= Turcologica 35, yay. haz. Johanson, L.). Wiesbaden, 1997.
Clauson, Sir Gerard, An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford, 1972.
Çatıkkaş, M. Atâ, Firdevsî-i Rûmî, Süleymannâme-i Kebîr, TDK 974, Anka- ra, 2009.
Deny, Jean, Grammaire de la langue turque (dialecte Osmanli), Paris, 1921.
Erdal, Marcel, A grammar of Old Turkic. Leiden, Boston, 2004.
Grönbech, Kaare, Der türkische Sprachbau. Kopenhagen, 1936.
Hacıeminoğlu, Necmettin, Türk dilinde edatlar, İstanbul, 19924.
Hazai, György, Das Osmanisch-Türkische im XVII. Jahrhundert, Untersu- chungen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány. Budapest, 1973.
Horn, Paul, Grundriss der neupersischen Etymologie. Strassburg, 1893.
Jensen, Hans, Neupersische Grammatik. Heidelberg, 1931.
Johanson, Lars, Strukturelle Faktoren in türkischen Sprachkontakten. (=Sit- zungsberichte der Wissenschaftlichen Gesellschaft an der J. W. Goethe Univer- sität Frankfurtam Main, 29:5), Stuttgart, 1992.
———, “Typen kausaler Satzverbindungen im Türkischen”, Journal of Tur- kology 1 (2), yay. haz. Berta, Á. & Molnár, Á., Szeged, 1993, s. 213-267.
———, “Kopierte Satzjunktoren im Türkischen”, Sprachtypol. Univ. Forsch. (STUF), 49 (1996)-1, 1996, s. 39-49.
Kerslake, Celia, “Ottoman Turkish”, The Turkic Languages, ed. by Johanson, L. & Csató, E. Á., London, 1998, s. 179-202.
Temir, Ahmet, “Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen
1”, Oriens 9, 1956a, s. 41-85
———, “Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen 2”, Oriens 9, 1956b, s. 233-280.
Tiken, Kamil, Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller. TDK 837, Ankara, 2004.
Underhill, Robert, Turkish grammar, Cambridge, Mass. & London, 1976.
Vámbéry, Hermann, Etymologisches Wörterbuch der Turko-Tatarischen Sprachen, Leipzig, 1878.