Orhan Hançerlioğlu’nun İnsansız Şehir’inde Köylüler ve Kentliler

Orhan Hançerlioğlu (1916-1991) Trakya bölgesinde, Adana’nın Karaisalı ilçesinde ve İstanbul’da çeşitli devlet memuriyetlerinde bulunmuş bir yazardır. Günümüzde çoğunlukla felsefe alanındaki kitaplarıyla tanınır. Hâlbuki yaşadığı dönemde çok okunan Varlık, Yeditepe gibi edebî dergilerin sayfalarında sık sık ismine rastlanır. Orhan Hançerlioğlu yazdığı sekiz roman ve otuza yakın hikâyesinde yaşadığı, gözlemlediği yerleri insan, doğa ve gelenek bağlamında özgün bir üslup ve teknikle anlatır. Türk edebiyatına önemli katkıları vardır. Özellikle, 1946- 1953 yılları arasında yayımlanan hikâyeleri, İstanbul insanının yanı sıra kentten uzakta görevli bir aydının bakış açısıyla köylüye dair ayrıntılara yer verişiyle ilgi uyandırır. Bunlar arasında, Türk köylüsünün pratik zekâsına ve kentliden farklı düşünme biçimine vurgu yapan tespitler çoktur. Yazara göre köylünün karakterini belirleyen doğa şartları ve gelenektir. Kentli ise belli bir toplumsal düzen dâhilinde hareket eder. Bir tezat olarak kendine has dünyası içinde bütün zorluk ve sıkıntılara boyun eğmeden mücadele eden köylünün karşısında onu tam olarak anlamayan kentli bir anlatıcı ve kurgusal kişi vardır. Hikâyelerde köy ortamındaki kentlinin varlığına dayalı zıtlık, kırsal yerleşim kültürü algısını güçlendirici ve şaşırtıcı bir etki yaratır. Bu makalenin amacı, vefatının 30. yılında Orhan Hançerlioğlu’nun Türk edebiyatındaki yerini yeniden gündeme getirerek İnsansız Şehir (1953) adıyla kitaplaşan hikâyelerinde anlattığı 1940’lı yıllardaki Türk insanının kentte ve köyde hayat mücadelesini sürdürürken çevreye bağlı olarak geliştirdiği karakteristik davranış biçimlerini kurgusal yapının imkânları aracılığıyla dikkatlere sunmaktır.

___

  • Akbal, O. (1991). Hançerlioğlu için. Cumhuriyet. 2.
  • Alangu, T. (1965). Cumhuriyetten sonra hikâye ve roman III (1940-1950) İstanbul: İstanbul.
  • Ay, B. (1972). Sanatçılarla konuşmalar: Orhan Hançerlioğlu. Varlık, 780, 6-7.
  • Baydar, M. (1956). Orhan Hançerlioğlu ile bir konuşma. Varlık, 429, 6-7.
  • Demiryürek, M. (2016). Roman incelemesinin teorik temelleri ve uygulamaları Orhan Hançerlioğlu hikâyeden öte romandan beri. İstanbul: Akademik Kitaplar.
  • Demiryürek, M. (2019). Orhan Hançerlioğlu. Türk edebiyatı isimler sözlüğü (TEİS) http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/orhan-hancerlioglu (E. T. 2.2.2021)
  • Hançerlioğlu, O. (1946). Köylücükler. Amaç, 28, 18-21.
  • Hançerlioğlu, O. (1951). Türk romanında Recâizâde. Beş sanat, 10, 9-10, 16.
  • Hançerlioğlu, O. (1953). İnsansız Şehir. İstanbul: Varlık.
  • Hançerlioğlu, O. (1957). Reşat Nuri Güntekin. Türk dili dil ve edebiyat dergisi, 65, 252-255.
  • Hançerlioğlu, O. (1958). Çarpan kitaplar. Varlık, 472, 3-4.
  • Hançerlioğlu, O. (1963). Sevgi üstüne. Türk dili dil ve edebiyat dergisi, 147, 145-149.
  • Hançerlioğlu, O. (1964). Toplumculuk üstüne. Türk dili dil ve edebiyat dergisi, 156, 884-894.
  • Orhan Hançerlioğlu ile bir konuşma. Varlık. 1 Ocak 1952, 378, 6.
  • Orhan Hançerlioğlu öldü. Cumhuriyet. 11 Temmuz 1991, 20.
  • Özçelik, O. F. (1956). Orhan Hançerlioğlu diyor ki. Hisar, 73, 12.
  • Hızlan, D. (2021). Vefatının 30’uncu yılında Orhan Hançerlioğlu. Hürriyet. Erişim tarihi 05.05.2021, https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/dogan-hizlan/vefatinin-30uncu-yilinda-orhan-hancerlioglu-41778834