Funda Selçuk ŞİRİN

CUMHURİYET İDEOLOJİSİNİN HALKA BENİMSETİLMESİNDE KARS HALKEVİ VE DOĞUŞ DERGİSİNİN ROLÜ (1933–1950)

Halkevleri, Cumhuriyet yönetici elitinin ulusu, Kemalizm’in prensipleri doğrultusunda yeniden inşa ettiği yıllarda kuruldu. 1930’daki Serbest Fırka denemesi yönetici elitlere, aslında 1923’ten sonra ard arda gündeme getirilen inkılapların halk tarafından yeterince benimsenmediğini gösterdi. Halkevleri, kuruldukları illerde ve çevresinde bu eksikliği gidermek amacıyla yetişkinlerin eğitimine yoğunluk vererek çalışmalarına başladı. Kars Halkevi ve Halkevi dergisi Doğuş da Kars ve çevresinde inkılabın ideolojisinin yani Kemalizm’in prensiplerinin halka açıklanması ve benimsetilmesi noktasındaki en etkili araçlardan biri oldu.

Anahtar Kelimeler:

Halkevi, Kars Halkevi, Kemalizm, İnşa dönemi

THE ROLE OF THE PEOPLE’S HOUSES OF KARS AND THE PERIODICAL OF DOĞUŞ IN GETTING THE SOCIETY ACCEPT THE IDEOLOGY OF REPUBLIC

People’s Houses were founded during the years when the governing elites of the Republic reconstructed the nation in accordance with the principles of Kemalism. The trial of Serbest Fırka in 1930s proved to the governing elites that the reforms consecutively brought up after 1923 were not actually adopted by the society. People’s Houses started their action in the cities they were founded and in their surroundings by giving importance to the education of the adults in order to make up for this deficiency. People’s Houses of Kars and its periodical Doğuş proved to be one of the most effective instruments in Kars and its surroundings explaining the ideology of revolution, namely the principles of Kemalism to the society and getting the society accept them.

Keywords:

People’s Houses, People’s Houses of Kars, Kemalism, The period of construction,

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım, Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara 1963
Alp, Tekin, Kemalizm, İstanbul 1936
Alp, Tekin, Kemalizm, İstanbul 1936
Althusser, Louis, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İstanbul 1989
Altuğ, Salim, “Ne Mutlu Sana Türk Kadını”, Doğuş, Sayı: 15 (İkinci Kanun/Aralık 1935)
Ankara Üniversitesi Haftası Kars, Ankara 1944
Aras, Fuat, “Bayram Tatilleri”, Doğuş, Sayı:7 (Mayıs 1934)
Arslan, Nebahat Oran, “Türk Ocağından Halkevine Geçişte Bir Örnek: Kars Halkevi” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: I (Bahar 2008)
Aydoğan, Erdal, “Doğuda Bir Kültür Ocağı Kars Halkevi” Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk Dergisi, (Ocak 2006)
Aykut, Mehmet Şeref, Kamâlizm, İstanbul 1936
Balibar, Etine, “Ulus Biçimi: Tarih ve İdeoloji” Irk, Ulus, Sınıf, Der. Etine Balibar, Immanuel Wallerstein, Çev. Nazlı Ökten, İstanbul 1993
Baltacıoğlu, İsmail Hakkı, Halkınevi, Ankara 1950
Başar, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Ankara 1981.
Başkaya, Fikret, Paradigmanın İflası, İstanbul 1991
Bayer, Nail, “Laikliğin Şümulü”, Doğuş, Sayı: 42 (Haziran 1939)
Behar, Büşra Ersanlı, İktidar ve Tarih, İstanbul 1992
Benedict Anderson, Hayali cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, İstanbul 1995
Bilgin, Nuri, Kolektif Kimlik, İstanbul 1995
Bora, Tanıl, “İnşa Döneminde Türk Milli Kimliği”, Toplum ve Bilim (Kış 1996)
Cantek, L. Funda Şenol, Yabanlar ve Yerliler Başkent Olma Sürecinde Ankara, İstanbul 2003
CHF Halkevleri Talimatı, Ankara 1932, s.3.
CHP Halk Hatipleri Teşkilatı Talimatı, Ankara 1932
CHP Halkevleri 1935, Ankara 1936
CHP Halkevleri Talimatnamesi 1938,, Ankara 1938
CHP, Halkevleri Talimatnamesi 1938, Ankara 1938
Connerton, Paul, Toplumlar Nasıl Anımsar, Çev. Alaeddin Şenel, İstanbul 1999
Copeaux, Etıenne, Türk Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine, İstanbul 1998
Cumhuriyet Halk Fırkası Katibiumumiliğinin Fırka Teşkilatına Umumi Tebligatı, Mayıs 1931’den
Birinci Kanun 1932 Nihayetine Kadar, Cilt: I, Ankara 1932
Cumhuriyet Halk Fırkası Programı, Ankara 1931
Çeçen, Anıl Halkevleri, Ankara 1990
Daver, Bülent, Türkiye Cumhuriyeti’nde Laiklik, Ankara 1973
Davison, Andrew, Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik, İstanbul 2002
Dülger, Bahadır, “Bizim Devrimiz”, Doğuş, Sayı: 58 (Temmuz 1941)
Engin, “Bir Türk Musikisi İçin”, Doğuş, Sayı: 30 (Temmuz 1936)
Engin, “Musiki İnkılabımız: Şark ve Garp Musikileri”, Doğuş, Sayı: 15 (İkinci Kanun/Ocak 1935)
Engin, Saffet, Kemalizm İnkılabının Prensipleri, İstanbul 1938
Erim, A. İlhan, “Ulusal Egemenlik”, Doğuş, Sayı: 28 (Nisan 1936)
Ertan, Timuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Ankara 1994
Foucault, Michel, Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul 1992
Giritlioğlu, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii, Ankara 1965,Cilt: I
Gobi, A. Cevat “Halkevi ve Türk Gençlerinin Ön İşi”, Doğuş, Sayı: 20 (Haziran 1935)
Gobi, A. Cevat “Şive Meselesi”, Doğuş, Sayı: 29 (Haziran 1936)
Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Devletçiyiz”, Doğuş, Sayı: 24 (Birinci Teşrin/Ekim 1935)
Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Devrimciyiz”, Doğuş, Sayı: 27 ( İkinci Kanun/Ocak 1936)
Gobi, A. Cevat, “Altı büyük Ülkümüz: Halkçıyız”, Doğuş, Sayı: 23 (Eylül 1935)
Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Laikiz”, Doğuş, Sayı: 25 (İkinci Teşrin/Kasım 1935)
Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Ulusçuyuz”, Doğuş, Sayı:22(1 Ağustos 1935)
Gobi, A. Cevat, “En Büyük Varlık Sağlıktı”, Doğuş, Sayı: 8 (Haziran 1934)
Gobi, A. Cevat, “Muhit Terbiyesi”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
Gobi, A. Cevat, ““Altı Büyük Ülkümüz: Cumhuriyetçiyiz”, Doğuş, Sayı: 21 (Temmuz 1935)
Gobi, A. Cevat, “CHP Prensipleri”, Doğuş, Sayı: 19 (Mayıs 1935)
Gobi, A. Cevat, “Halkevleri Konferansları”, Doğuş, Sayı: 18 (Nisan 1935)
Gobi, A. Cevat, “İçtimai Hastalıklardan Kumar”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
Gobi, A. Cevat, “Köy İnkılabı”, Doğuş, Sayı: 18 (Nisan 1935).
Gobi, A. Cevat, “Muhit Terbiyesi”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
Gobi, A. Cevat, “Tekâmül Nasıl Olmalıdır”, Doğuş, Sayı: 2 (Birinci Kanun 1933)
Gobi, A. Cevat, “Telkinin Eğitimdeki Rolü”, Doğuş, Sayı: 32 (Eylül 1936)
Gobi, A. Cevat, “Ulusal Yükseliş”, Doğuş, Sayı: 16 (Şubat 1935)
Gobi, A. Cevat,“Mekteplerde Disiplin”, Doğuş, Sayı: 38 (Haziran 1938)
Gobi, Ahmet Cevat, “Doğuş”, Doğuş Kars Halkevi Dergisi, Sayı: 1(29 Birinci Teşrin /Ekim 1933)
Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, İstanbul 1987, s.40–45.
Gökalp, Ziya, “Hars ve Medeniyet”, Yeni Mecmua, Sayı: 1–67 (Ocak 1923).
Gümüşoğlu, Firdevs, Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, İstanbul 2005, s.150.
Gür, Faik, “Atatürk Heykelleri ve Türkiye’de Resmi tarihin Görselleşmesi”, Toplum ve Bilim, Sayı: 90 (Güz 2001), s.147-166.
Güz, Nurettin, Tek Parti İdeolojisinin Yayın Organları Halkevleri Dergileri, Ankara 1995.
Halkevleri Çalışma Talimatnamesi 1940, Ankara 1940
İğdemir, Uluğ, Halkevleri Kütüphaneleri İçin Rehber, İstanbul 1939.
İnan, Afet, Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara 1969
Karadağ, Nurhan, Halkevleri Tiyatro Çalışmaları (1932–1951), Ankara 1998.
Karaömerlioğlu, Asım, Orda Bir Köy Var Uzakta, Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem, İstanbul 2006
Keyman, Fuat, İçduygu, Ahmet, “Türk Modernleşmesi ve Ulusal Kimlik Sorunu”, Yılda Tebadan Yurttaşa Doğru, Tarih Vakfı Yurt yayınlar İstanbul 1999
Kongar, Emre, Atatürk ve Devrim Kuramları, Ankara 1981
Köker, Levent, Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul 1990
Küçüka, Necip Ali, “Halkevleri” Ülkü, C.II, No.9 (Ekim 1933).
Lefebvre, Henri, Modern Dünyada Gündelik Hayat, Çev. Işın Gürbüz, İstanbul 1998
Lokman Dayı, “Şehirlerden Köylere Doğru”, Doğuş, Sayı:2, (Birinci Kanun/Aralık 1933).
Necmettin, “Zalim Temurlenk”, Doğuş, Sayı: 11 (Eylül 1934)
Özacun, Orhan, “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, Sayı:3, (Nisan 1996)
Özataç, M. Ali, “İçtimai Hayatta Terbiye”, Doğuş, Sayı: 44 (Ağustos 1939)
Parla, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları, Cilt: 2, İstanbul 1991
Parla, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları: Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, İstanbul 1995,Cilt:3
Parlak, İsmet, Kemalist İdeolojide Eğitim, Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme, Ankara 2005
Peker, Recep, “Konuşunuz Konuşturunuz”, Ülkü, Sayı: I (Şubat 1933)
Sarıkaya, Makbule, “Doğuş’un Kars’ın Sosyo Kültürel Gelişimine Katkısı” Serhat Kültür, Aralık 2005
Saygın, Eyüp, “Halkevlerinde çalışmak Bir Vazifedir”, Doğuş, Sayı: 2 (Birinci Kanun/Aralık 1933)
Seyrani, A., “Fert Halinde Cemiyet”, Doğuş, Sayı: 10 (1 Ağustos 1934)
Sıtkı, Zakir, “Tarih ve Cumhuriyet”, Doğuş, Sayı: 13 (İkinci Teşrin/Kasım 1934
Söylevler, 1932–1942 Halkevleri ve Halkodalarının Yıldönümünde Verilmiştir. Ankara 1942
Şakiroğlu, Mahmut H., “Halkevleri Dergileri ve Neşriyatı”, Kebikeç, Sayı: 3 ( Nisan 1996)
Şimşek, Sefa, Bir ideolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932–1951,
İstanbul 2002 Gümüşoğlu, Firdevs, Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, İstanbul 2005
Talınlı, Hüseyin, “Halkevlerinin Yıldönümü”, Doğuş, Sayı: 17 (Mart 1935)
Tekeli, İlhan – İlkin, Selim, Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadroyu Anlamak, İstanbul Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara 1994
Toksoy, Nurcan, Halkevleri Bir Kültürel Kalkınma Modeli, İstanbul 2007
Toprak, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri” Boğaziçi Dergisi, Cilt: 7 (1979)
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, İstanbul 1989, Cilt: I
Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923–1931), Ankara
Türkeş, Mustafa, Kadro Hareketi Ulusçu Sol Bir Akım, İstanbul 1999
Türkoğlu, Ömer, “Halkevlerinin Kuruluşu Amaçları, Örgütsel Yapısı ve Bazı Uygulamaları”, Kebikeç, Sayı:3, (Nisan 1996)
Uyar, Hakkı, “Resmi İdeoloji Ya da Alternatif resmi İdeoloji Oluşturmaya Yönelik İki Dergi: Ülkü ve Kadro Mecmualarının Karşılaştırmalı İçerik Analizi”, Toplum ve Bilim, Sayı: 74 (Güz 1997)
Üstel, Füsun, Makbul Vatandaş’ın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul Yağmurdereli, Nesip,, “Köye ve Köylüye Dair”, Doğuş, Sayı: 40 (Ağustos 1940)
Yaver, İsmail, “26 Eylül”, Doğuş, Sayı: 13 (İkinci Teşrin /Kasım1934).
Yeşilkaya, Neşe G. Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul 2003
Zorlutuna, H. N, “Öğretmenin Öğütlerinden”, Doğuş, Sayı: 29 (Haziran 1936).