Çok Anlamlılıktan Eş Adlılığa Doğru Tarihsel Bir Yolculuk

Bu çalışmada, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’te yer alan aslında çok anlamlı ve aynı kökene dayanan eş adlıların tarihsel yolculukları içinde anlam genişlemelerinden kaynaklı olarak eş adlı duruma gelme süreçleri incelenmiştir. Eş adlılar; sesleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcükler olarak tanımlanmaktadır. Çok anlamlılık, bir sözcüğün birden fazla anlamı karşılamasıdır. Çok anlamlı sözcüklerde tek köken, birden fazla ama birbiriyle ilintili anlam söz konusuyken eş adlı sözcüklerdeyse birbirinden farklı en az iki köken ve farklı anlamlar söz konusudur. Türkçe Sözlük’ten genel tarama modeliyle fişlenen acımak, ağıl, ağız, ağmak, altıparmak, basılmak, biçim, bir bir, bitmek, boy, bozuk, çakmak, çil, çöğür, dayak, dikilmek, dikmek, dil, dokunma, dokunmak, dokunuş, el, gen, güç, günlük, öz, sağ, sormak, ters, terslemek, uçuk, uğur, uz, yaş, yaşlı, yazı, yazmak, yordurmak, yormak, yorulmak sözcüklerinin çok anlamlılıktan eş adlığa dönüştüğü tespit edilmiştir. Sözlükte eş adlı sözcüklerin yazımında, iki ayrı madde başı ve eş adlı sözcüğün yanına (I) (II) romen rakamları biçimi tercih edilmiştir. Çok anlamlı sözcüklerin genişlemiş anlamları ise tek madde başında 1, 2, 3 rakamlarıyla gösterilmiştir. Tespit edilen 40 sözcüğün -etimoloji ve tarihî sözlüklerden yola çıkılarak- aslında kökeni aynı olan, çok anlamlı sözcüklerin zamanla anlam genişlemeleri yoluyla sözlük birimlerinin birbirinden uzaklaştığı ve eş adlı duruma geldiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

çok anlamlılık, eş adlılık, anlam genişlemesi, Türkçe Sözlük, köken bilimi

A Historical Travel from Polysemy to Homonymy

In this study, the process of becoming homonymy due to the expansion of meaning within the historical journey of polysemy, which are actually very meaningful and based on the same origin, in the Turkish Dictionary of the Türk Dil Kurumu, was examined. Homonymy; it is defined as words whose phone and spelling are the same and their meanings are different. In polysemy words involve more than one meaning. While there is a single origin in polysemy words, there are more than one but related meanings, in homonyms, there are at least two different origins and different meanings from each other. Tagged with the general scanning model in the Turkish Dictionary, acımak, ağıl, ağız, ağmak, altıparmak, basılmak, biçim, bir bir, bitmek, boy, bozuk, çakmak, çil, çöğür, dayak, dikilmek, dikmek, dil, dokunma, dokunmak, dokunuş, el, gen, güç, günlük, öz, sağ, sormak, ters, terslemek, uçuk, uğur, uz, yaş, yaşlı, yazı, yazmak, yordurmak, yormak, yorulmak have turned into polysemy from homonymy. In the spelling of homonymys in the dictionary, to two separate lexical entry and (I) (II) roman numerals form besides homonymys is preferred. Expanded meanings of polysemys are shown with the numbers 1, 2, and 3 at the beginning of generally prioritizing the basic meaning. Based on the etymology and historical dictionaries of the determined 40 words, it has been determined that the dictionary units of the polysemy words with the same origin are decomposed through the expansion and change of meaning over time and become polysemy.

Keywords:

poylsemy, homonymy, semantic extension, Turkish Dictionaty,

PDF

___

Ahanov, K. (2008). Dil biliminin esasları. Murat Ceritoğlu (Akt.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
Akar, Ali (2019). Düşünen Türkçe. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III indeks Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce (Haz.) İstanbul: Edebiyat Fakültesi.
Ata, A. (1998). Nechü’l-Feradis III dizin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Clauson, G. (1962). The concept of “Strength” in Turkish. Németh Armağanı, Sayı 191, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 93-101.
Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford University.
Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
Eyuboğlu, İ. Z. (2017). Türk Dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Say.
Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
Hartmann, R.R.K., James, G. (1998). Dictionary of lexicography. London: Routledge.
Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin.
İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S., (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Karaağaç, G. (2013). Anlam (anlam bilimi ve iletişim). İstanbul: Kesit.
Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar-ilkeler-teknikler. 23. bs., Ankara: Nobel.
Palmer, F.R. (2001). Semantik yeni bir anlambilim projesi. Ramazan Ertürk (Çev.) Ankara: Kitâbiyât.
Tarama Sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla (2009). Ömer Asım Aksoy, Dehri Dilçin (Haz.) 3. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Tietze A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı I A-E. İstanbul: Simurg.
Tietze A. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı F-J. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Toklu, O. (2003). Dilbilime giriş. Ankara: Akçağ.
Türkçe Sözlük (2011). Şükrü Halûk Akalın vd., (Haz.) 11. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ullmann, S. (1970). Semantics an introduction to the science of meaning. Oxford: Alden.
Üçok, N. (2004). Genel dilbilim (lengüistik). İstanbul: Multilingual.
Türk Dil Kurumu, Erişim Tarihi 17.03.2021, https://sozluk.gov.tr/
Nişanyan S., Erişim Tarihi 20. 01. 2021, https://www.nisanyansozluk.com/?k=%C3%A7ap