Özbek Şairi Mevlâna Habibiy’nin “Divan” Adlı Eserinde Bulunan Gazeller Üzerine Tematik Bir Değerlendirme

Yüzyıllar boyunca, kuşaktan kuşağa aktarılan kalıplaşmış ifadeler, atasözleri, deyimler, kültürel unsurlar vb. kullanım alanlarına göre sözcükler iletişim kurulurken yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Bu bakımdan tematik çalışmalar kültürel unsurları ve söz varlıklarını koruma ve sonraki dönemlere aktarma açısından önemli bir yere sahiptir. Günlük hayatta kullanılan sözcükler şiir diline girdiğinde bağlama göre değerlendirilir ve böylece daha derin anlamlar kazanır. Burada şairin dili kullanma becerisi ve sahip olduğu sözcük dağarcığı önemli bir husustur. Nitel bir özelliğe sahip olan bu çalışmada, Mevlâna Habibiy’nin kaleme aldığı 291 gazelde işlediği temalarla ilgili birtakım bilgiler verilmesi amaçlanmıştır. Şiirlerde tarihi olaylardan tarıma, tanınmış kişilerden beslenmeye, toplumsal kavramlardan tabiatla ilgili hemen her konuda tespitte bulunmak mümkündür. Gerek söz varlığı gerek tematik zenginliği açısından eser oldukça eser dönemin belirleyici eserlerinden biri olmuştur. 19. yüzyıl sonunda kaleme alınmış olan bu eser, özelde Özbeklerin sosyal hayatlarıyla ilgili bilgiler verirken genelde Türkî milletlerin ortak unsurlarının devam ettiğini vurgulamıştır. Bu bakımdan eser Türk Dünyasında önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

divan, gazel, Mevlâna Habibiy, Özbek edebiyatı, tema.

PDF

___

Açık, F. (2008). Özbek Edebiyatı. İstanbul: Alp Yayınları.
Açıkgöz, H., Azap, S. (1991). Türk Dünyası Edebiyatları. İstanbul: TDAV.
Ashirov, A. A., Hatunoğlu, N. (2015). Özbekistan’da Mevsimsel Bayramlar ve Özel Günler. Milli Folklor, 27(105), 120-130.
Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksan, D. (2006). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayınevi.
Baydemir, H. (2009). Özbekistan’da İskender, Zülkarneyn, Lokman Hekim ve Hatem Tay İle İlgili Halk Anlatıları. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 109-130.
Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Efendioğlu, S. (2016). Mevlâna Lutfi’nin “Gül ü Nevruz” Adlı Eseri ve Yazma Nüshaları. 1st İnternational Scientific Researches Congress Humanity and Social Sciences, Madrid, 576-588.
Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Fıtrat, A. (2016). Özbek Klasik Müziği ve Tarihi. (H. Akbaş, Akt.). Ankara: Gece Kitaplığı.
Hazar, M. (2004). Özbekistan’da Nevruz Törenleri ve Merasimlerin Özbek Hayatındaki Yeri. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi.
Işık, Z. (2018). Özbek Şairi Habîbîy ve Dîvânı (Metin – Aktarma – Tematik İndeks). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Karakaş, Ş. (1996). 20. Yüzyıl Türk Dünyası Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 279-317.
Mahmudov, N., Naskali, E. G. (1996). Özbek Edebiyatında Edebî Türler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 349-352.
Marufov, M. (1981). Uzbek Tilinin İzahlı Lugati (1-2). Moskova: “Rus Tili” Neşriyatı.
Öztuna, Y. (2000). Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Tolkun, S. (1998). Özbek Edebiyatında Fuzuli Tesirleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 459-503.
Yaman, E. (2015). Çağdaş Özbek Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.