NA’TLARIN İSTİŞFÂ BÖLÜMLERİNDE SÖYLEM DÜZENİ

İslam kültür, sanat ve medeniyeti dairesine dâhil milletlerin edebiyatlarında ilk dönemlerden itibaren Hz. Peygamber, derin bir saygı ve sevgi ile anılmış; doğumundan vefatına kadar yaşamış olduğu hemen her şey edebî metinlere konu olmuştur. Öyle ki klâsik Türk şiirinde Hz. Peygamber’in vasıfları etrafında bir peygamber edebiyatı meydana getirilmiştir. Hz. Peygamber’in çeşitli yönleriyle ele alındığı edebî türlerden biri olan na’tlarda Hz. Peygamber övgüsünün yanında istimdat (sığınma, yardım dileme) ve istifşâ (şefaat talep etme) hususları da dikkat çekmektedir. Hayatta iken ümmetinin elinden tutan Hz. Peygamber’in vefatından sonra da çaresizlerin sığınağı olduğu; mahşer günü herkesin kendisini kurtarma peşine düştüğü anda Hz. Peygamber’in ümmetinin derdine düşeceği ve ümmetin günahkârlarına şefaatçi olacağı düşüncelerinden hareketle şairler, ondan yardım dilemekte ve günahlarına şefaatçi olmalarını istemektedirler. Dünyanın maddi ve manevi problemlerinin çokluğu, günahkârlık hissi, kıyamet gününde yalnız ve çaresiz kalma korkusu gibi çeşitli gerekçelerle şefaatin istendiği istifşâ bölümlerinde belli bir söylem düzenine uyulduğu görülür. Bir yandan Hz. Peygamber’in büyüklüğünü, üstünlüğünü ve seçkinliğini dile getiren şair, diğer yandan acizliğini, yalnızlığını, günahlarının çokluğunu samimi bir edayla ifade etmektedir. Diğer taraftan başta edebî sanatlar olmak üzere çeşitli dilsel unsurlarla duygu ve düşüncelerine estetik bir boyut katar. Bu çalışmada, na’tlardaki istişfâ bölümlerindeki dil, üslup ve muhtevadan hareketle söylemin nasıl bir düzen içerisinde inşa edildiği hususu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Peygamber, na’t, istimdat, istifşâ, söylem, düzen

The Order of Discourse in Istişfâ Part of Na’ts

Since the first periods in the literatures of the nations in the chamber of İslamic culture, art and civilization, Prophet has been referred with deep respect and love; nearly all the experiences he had from his birth to his death has been a subject to literary texts. In fact a prophet literature has been created around the features of Hz. Mohammed in classical Turkish poetry. In the na’ts which is one of the literary genres in which Hz Mohammed is discussed with his various features, it is remarkable that there are subjects of istimdat (defection, recourse) and istifşa (demanding for intercession) besides compliment of Prophet. From the points that Hz. Mohammed who helped his ummah when he was alive became a shelter for helpless people and that he would be occupying himself with the troubles of his ummah while everybody then occupying their own troubles and trying to save them, poets demand for help from him and want him to intercede them. In the parts of istifşa in which intercession has been demanded because of the various reasons such as abundancy of material and moral problem of the world, the feeling of sinfulness, the fear of being alone and helpless in the day of judgement, a certain discourse order is followed. While mentioning greatness, superiority and distinction of Hz. Mohammed, poet expresses his helplessness, loneliness, abundancy of his sins with a sincere tone. Besides he adds an aesthetical dimension to his feelings and ideas through various linguistic elements especialy literary arts. In this work, through using the elements of language, genre and content what kind of an order the discourse is built on will be studied.

Keywords:

Hz. Mohammed, na’t, istimdat, istifşâ, discourse, order,

PDF

___

AKAY, Akif (2012), İslam İnancında Şefaat, Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ALICI, Mustafa (2010), “Şefaat” md., DİA, İstanbul: TDV Yayınları, s.411-412.
ÇETİŞLİ, İsmail (2012), Türk Şiirinde Hz. Peygamber, Ankara: Akçağ Yay.
Muhammed Fuad Abdülbaki (1990), el-Mu'cemü'l-müfehres li-elfazi'l-Kur'ani'l-Kerîm, İstanbul: Çağrı Yay.
KİRAZ, Celil (2011), “Suyûtî’nin Beyzâvî Hâşiyesi, Şâmî, Hocazâde ve Zebîdî’nin Risâleleri Bağlamında Hz. Peygamber’in İsmeti, Fazileti ve Şefaati Tartışmaları”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. C. 20, S.1, s.29-57.
ÖZÇELİK (2011), “Hadislere Göre Günahların Bağışlanma Yolları II”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 35, s.81-101.
SELÇUK, Bahir (2015), “Edebî Türler ve Tarzlar”, Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, İstanbul: Kesit Yay.
ŞAHİN, Mehmet Kenan (1998), Kur’an ve Hadislerde Şefaat, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YAVUZ, Yusuf Şevki (2010), “İslam’da Şefaat” md., DİA, İstanbul: TDV Yayınları, s.412-415.
YENİTERZİ, Emine (2013), Türk Edebiyatında Na’tlar, Ankara: TDV Yay.
YÜKSEL, Emrullah (2002), “İslam’da Şefaat Yetkisi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.5, s.17-31.
Divanlar
Basılı Divanlar
Adlî Divanı (2008), (hzl. Yavuz Bayram), Amasya.
Ahmed Paşa Divanı (1992), (hzl. A. Nihat Tarlan), Ankara: Akçağ Yay.
Eğribozlu İzzet Ahmed Divanı (2013), (hzl. Nazmi Özerol), Malatya: Serhat Matbaacılık.
Fuzûlî Divanı (1990), (hzl. Kenan Akyüz vd. ), Ankara: Akçağ Yay.
Kilisli Zihnî Dîvânı (2014), (hzl. Hasan Şener), Ankara: Grafiker Yay.
Muhibbî Divanı (1987), (hzl. Coşkun Ak), Ankara: KBY.
Şeyh Gâlib Divanı (1994), (hzl. Muhsin Kalkışım), Ankara: Akçağ Yay.
Usûlî Divanı (1990), (hzl. Mustafa İsen), Ankara: Akçağ Yay.
Metin Bankası Projesi’nde Yer Alan Divanlar (https://groups.yahoo.com/neo/groups/metinbankasi/info)
Antepli Aynî Divanı, (hzl. Mehmet Arslan).
Âşık Çelebi Divanı, (hzl. Filiz Kılıç).
Haşmet Külliyatı, (hzl. İsmail Hakkı Aksoyak).
Harputlu Rahmî Divanı, (hzl. Naci Onur).
Hayretî Divanı, (Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri).
Kâmî Divanı, (hzl. Ali Yıldırım).
Nailî-i Kadîm Divanı, (hzl. Haluk İpekten).
Nâmî Divanı, (hzl. Ahmet Yenikale).
Nigârî Divanı, (hzl. Azmi Bilgin).
Süheylî Divanı, (hzl. Esat Harmancı).
Şehrî Divanı, (hzl. Şener Demirel).
Şeref Hanım Divanı, (hzl. Mehmet Arslan).
Ümmi Sinan Divanı, (hzl. Azmi Bilgin).
Vahyî Divanı, (hzl. Hakan Taş).
Yakînî Divanı, (hzl. Ömer Zülfe).
Yenişehirli Avnî Divanı, (hzl. ?) .
Kültür Bakanlığı, e-kitap (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html)
Arpaeminizâde Mustafa Efendi Divanı, (hzl. Fatma Saiha Kutlar).
Hamdullâh Hamdî Divanı, (hzl. Ali Emre Özyıldırım).
Meşhûrî Divanı, (Yaşar Aydemir-Halil Çeltik).