TÜRK EDEBİYATINDA Mİ'RÂCİYYE GELENEĞİ VE HARPUTLU RAHMÎ'NİN BEYÂN-I Mİ'RÂC BAŞLIKLI MANZUMESİ

Harput, Osmanlı topraklarının önemli kültür merkezlerinden biridir. Bu kültür merkezinde, Türk kültür tarihi açısından önemli bir yere sahip olan ve her biri bir değer olan birçok âlim, şair ve edip yetişmiştir. Bu değerlerden biri de şair Rahmîdir. Dahaçok Harputlu ön ismi ile tanınan Rahmî, on dokuzuncu asrın başlarında Harputta doğmuş, Harputun kültür atmosferi içinde yetişmiş, klasik Türkedebiyatı geleneği içinde bir divan teşkil edecek ölçüde şiirler kaleme almış, başta Hacı Hayrî Bey olmak üzerekendinden sonra yetişmiş birçok Harputlu şair üzerinde etkili olmuş önemli bir şahsiyettir.Klasik şiir estetiği içinde şiirler kaleme alan Harputlu RahmîninDîvânındakaside, kıta, terci-i bent, müstezat, gazel gibi nazım şekilleriyle yazılmış birçok şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerden biri de Allahın emriyle Peygamber Efendimizin ruhen ve bedenen, Mekkedeki Mescid-i Haramdan Kudüsteki Mescid-i Aksaya kadar yapmış olduğu gece yolculuğu ve oradan da bir mirâcla yedi kat göklere yükselmesi olaylarını anlatan Beyân-ı mîrāc başlıklımirâciyyetürü manzumesidir.Bu çalışmada, mirâckavramı hakkında bilgi verildikten sonraArap, Fars ve Türk edebiyatlarında mirâchadisesine kısaca değinildi. Daha sonra mirâciyyelerde işlenen motifler veHarputluRahmî Dîvānındayer alan Beyân-ı mîrâc başlıklı manzumenin şekil ve içeriği hakkında bilgiler verildi; manzumede işlenen mirâcmotifleri anlatıldı. Makalenin sonunda, çalışma değerlendirilip bir sonuçla özetlendi.

Mi'râciyye Tradition in Turkish Literature and Manzume of Harputlu Rahmi Entitled Beyân-ı Mi'râc

Harput was one of the important civic centers of Ottoman land. Lots of scholars, poets and litterateurs trained in this civic center, each one is valuable and has an important place in Turkish cultural history. Rahmi is one of these merits. Mostly known as with his forename Harputlu, Rahmi, born in Harput in the begining of 19th century, raised in cultural atmosphere of Harput, written poems that could constitute a divan in classical Türkishliterature and an important personality who effected lots of poets from Harput that raised after him foremostHacı Hayri Bey.Harputlu Rahmi written poems in classical poem structure, in his Divan there are lots of poems written in different variety likekaside, kıt a, terci-i bent, müstezat and gazel. One of these poems is a mi râciyyenamed beyān-ı mîrāc that tells about events in Prophet Muhammed's physical and spiritual night trip from Mescid-i Haram in Mecca to Mescid-i Aksa in Jerusalem, and to seven levelsof Heaven with a mi râc, with the command of Allah.In this study, after giving the literal meaning of mi râc, mi râcin Arab, Fars and Turkish literature and short information about motifs in mi râciyye, information about form and context of poem named beyān-ı mîrāc is given that appear in Harputlu Rahmi Divan, and mi râcmotifs in this poem are told. At last, the study is evaluated and summarized with a conclusion.

PDF

___

Akar, Metin (1987), Türk Edebiyatında Manzum Mi'râc-nâmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çelebioğlu, Amil (1998), Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları, s. 349-365.
Çimen, Sema (2010), 15. Yüzyıla Ait Anonim Bir Mi'râc-nâme (Transkripsiyonlu Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Derdiyok, İ. Çetin (1994), Cemâlî, Hayatı, Eserleri ve Divânı, Harvard University, USA.
Develi, Hayati (1998), Eski Türkiye Türkçesi Devresine Ait Manzum Bir Mi'râc-nâme", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.28, s.81-229.
Devellioğlu, Ferit (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Dîvân-ı Rahmî-i Harpûtî, Ma'muratü'l-Aziz Vilayeti Matbaası, 1303 (1885-86).
Duman, Musa (1997), İbrahim Bey'in Mi'râcnâmesi: İmla Özellikleri, Metin, Sözlük ve Ekler Dizini", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.27, s.169-238.
Esir, Hasan Ali (2009), Anadolu Sahası Mesnevilerinde Mi'râc Mevzuu, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.39, s.683-708.
Hacıhaliloğlu, Enver (2006), Bir Eski Anadolu Metni (Mi'râc-ı Nebi) Üzerinde Gramer İncelemesi (Giriş- İnceleme-Metin- Sözlük-Tıpkı Basım), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kaplan, Mahmut (1996), Neşâtî Dîvânı, İzmir: Akademi Kitabevi.
Kaplan, Mahmut (2001), Divan Şiirinde Hazret-i Muhammed, Köprü, S.74, s. 106-117.
Kavaz, İbrahim - Onur, M. Naci (1996), Harputlu Rahmi Divanı, Elazığ: İzzetpaşa Vakfı Yayınları.
Onur, Naci- Kavaz, İbrahim (1988), Harputlu Rahmî Dîvânı, Elazığ: İzzet Paşa Vakfı Yayınları.
Pala, İskender (ty), Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
Selçuk, Bahir (2014a), "Harputlu Rahmî'nin Esbiyenâmesi Üzerine", Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 2, s.4-5.
Selçuk, Bahir (2014b), Rahmî, Harputlu Hoca Rahmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü Projesi, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1301), (E.T. 10.07.2016)
Selçuk, Bahir (2015), "Edebî Türler ve Tarzlar", Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, İstanbul: Kesit Yayınları.
Uzun, Mustafa (2005), "Mi'râciyye mad.", İslâm Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 135- 140.
Ünver, İsmail (1986), "Mesnevî mad.", Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Dîvân Şiiri), Ankara: TDK. Yayınları.
Yavuz, Kemal (1999), "Anadolu'da Başlayan Türk Edebiyatında Görülen İlk Mi'râc-nâmeler: Âşık Paşa ve Mi'râc-nâmesi", İlmî Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, (8), s. 247-266.
Yavuz, Salih Sabri (2005), "Mi'râc mad.", İslâm Ansiklopedisi, C. 30, s. 132, İstanbul: TDV. Yayınları.
Yazır, M. Hamdi (1932), Hak Dini Kur'an Dili, C.7, İstanbul: Umut Matbaası.
Yeniterzi, Emine (1993), Divan Şiirinde Na't, Ankara: TDV Yayınları.