+DAN çıkma hâli ekinin vasıta ve bulunma hâli işlevi üzerine

İsim hâl eklerinin birbirinin yerine kullanılması, Eski Türkçe döneminden itibaren bilinen bir özelliktir. Bu kullanımların birçok sebebi vardır. Bunlardan şekil ve işlev olarak eklerin birbirine yakın olması, eskicil bazı yapıların devam etmesi, fiillerin rejimleri ve eklerin oluşma biçimleri vb. durumlar ilk akla gelenlerdir. +DAn çıkma hâli ekinin, Türk dilinin çeşitli dönemlerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarında bulunma ve vasıta hâli işleviyle kullanıldığı görülmektedir. +DAn çıkma hâli ekinin diğer isim hâl ekleri yerine seyrek, ancak bulunma ve vasıta işlevi yerine sıklıkla kullanılması, bu tür kullanımların bireysel kullanım tercihleri olmadığını göstermektedir. +DAn eki’nin yapısıyla ilgili görüşler, ekin birleşik bir yapıda olduğu, bu yapının da çoğunlukla +DA (bulunma) ve +n (vasıta) eklerinin birleşmesinden oluştuğu yönündedir. Ekin bulunma ve vasıta işlevinin de bu yapı ile ilişkili olabileceği görülmektedir. Bu tespit, makalenin yazılmasında çıkış noktası olmuştur. Bu makalede, Türk dilinin çeşitli dönemlerinde bulunma ve vasıta işlevi ile kullanılan +DAn ekinin yapısı ile işlevleri arasında bir ilgi olup olmadığı araştırılmıştır.

An evaluation on +DAn ablative suffix that is used for locative and instrumental case

Interchangable usage of case suffixes is a known feature of Turkish from the Old Turkish period. There could be several reasons for it. Suffixes’ having close morphological and functional features, continuity of some archaic structures, system of verbs and formation of suffixes might be the leading reasons. It is also known that the reasons might stem from some other individual usages. +DAn ablative suffix is known to be used in different periods of Turkish language and Turkey Turkish dialects with locative and instrumental function. +DAn ablative suffix is used rarely for other cases while it is used frequently for locative and instrumental case. This fact indicates that these sort of usages are not incidental or individual. Most of the views about the structure of +DAn ablative suffix support that the suffix is a compound suffix and is a combination of +DA (locative) and +n (instrumental) suffix. Suffix’s locative and instrumental function could be related to that structure. This finding constitutes the starting point of this study. In this article, whether there is a relation between the structure and functions of +DAn that is used for locative and instrumental case in different periods of Turkish will be examined.

PDF

___

Akbaş, Nurcan, Türkçede Başlangıçtan Bugüne Çıkma Hâli,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Ü. Sosyal Bilimler Enst., Ankara, 2007.
Arat, R. Rahmeti, “Türkçede Cihet Mefhumu ve Bununla İlgili Tabirler” Türkiyat Mecmuası, C. XIV., 1965, s.1- 24
Boz, Erdoğan, Türkiye Türkçesinde +{A} Durum Biçimbirimi, Gazi Kitabevi, Ankara 2007. Buran, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK Yay., Ankara, 1996.
Eraslan, Kemal, “Çıkma Hali (Ablatif) Ekinin Oluşumu”, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı-1996, TDK Yay., Ankara, 1999, s. 381-385.
Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul, 1993.
Gabain, A.Von, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., 1988.
Gülsevin, Gürer, Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde İsim Çekimi Eklerinin Fonksiyonları ve Kullanışları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Ü., Sosyal Bilimler Enst., Malatya 1987.
Gülsevin, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yay., Ankara, 2007.
Hatipoğlu, Vecihe, “Türkçede Eklerin Kökeni”, Türk Dili, C. XXXIX, 1974, s.278-331.
Hatipoğlu, Vecihe, Türkçenin Ekleri, TDK Yay., Ankara, 1981
Johanson, L., Türkçede Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler (Çev: Nurettin Demir), TDK Yay., Ankara 2007.
Karahan, Akartürk, (Salman), “Türkmen Türkçesinde Hal Kullanılması”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S: 10, 2001, s. 359-364. Eklerinin Birbirinin Yerine
Karahan, Leyla, “Yükleme (accusative) ve İlgi (genitive) Hali Ekleri Üzerine Bazı Düşünceler”, 3. Uluslarası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara, 1999, 605-611.
Koçoğlu-Gündoğdu, Vildan, “Türk Dilinde Yönelme ve Bulunma Hali İle İlgili Birkaç Ayrıntı- Tuva Türkçesi Örneği-”, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter 2011, p. 1229-1238.
Korkmaz, Zeynep, “Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve Fonologia- Morphologie Bağlantısı”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.II, Ankara, 1995, s. 222-231.
Korkmaz, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara, 2003.
Negiş, Zeynep, “Memlûk Kıpçakçasında Hâl Eklerinin Kullanımı Üzerine”, Uluslarası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi Bildiri Kitabı II, International Burch University, Saraybosna, 2013, s. 555-564.
Öner, Mustafa, “-matı Gerundiumu Hakkında”, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı-1996, TDK, Ankara, 1999, s. 833-840.
Özçelik, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK Yay., Ankara, 1997.
Sağlam, Mehtap Solak, “Yakut Türkçesinde Vasıta ve Ortaklık Hali”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 2014, s. 80-86.
Sev, Gülsev, Tarihî Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri, Akçağ Yay., Ankara, 2007.
Sinan, Ahmet Turan, Akçadağ, Doğanşehir ve Darende Ağızları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Ü., Sosyal Bilimler Enst., Elazığ, 1992.
Solak Sağlam, Mehtap, “Yakut Türkçesinde Vasıta ve Ortaklık Hali”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), s. 80-86, Uşak, 2014.