BULANCAK’TA (GİRESUN) SEL VE TAŞKIN OLAYLARINA NEDEN OLAN PAZARSUYU, İNCÜVEZ, KARA VE BULANCAK DERELERİNİN MORFOMETRİK ANALİZLERİ

Bu çalışmada, Giresun batısında yer alan Bulancak’ta sel ve taşkına neden olan akarsu havzalarının morfometrik özellikleri değerlendirilmiştir. Bulancak, kaynağını güneydeki Giresun Dağları’ndan alan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve Bulancak derelerinin neden olduğu sel ve taşkın riski altında bir yerleşmedir. Pazarsuyu Deresi Havzası diğer akarsulara göre çok daha geniş olup sel ve taşkın riski yüksektir. Diğer derelerin havzaları küçük olmasına rağmen dere yataklarına yapılan müdahaleler nedeniyle bu akarsularda risklidir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre 1948-2012 yılları arasında bu akarsu havzalarında 19 su baskını olayı yaşanmıştır. Jeomorfolojik gözlemlere göre hızlı nüfus artışıyla yerleşmenin kıyıdan iç kesimlere doğru genişleyerek akarsu vadilerini işgal ettiği görülmüştür. Akarsu vadilerinde dere yataklarının kullanılması dere enkesitlerinin daralmasına neden olmuştur. Aşağı havzada görülen bu durum ile havzaların morfometrik özellikleri birleştiğinde afete dönüşen sel ve taşkınların frekansının arttığı belirlenmiştir. Bulancak’ta yaşanan sel ve taşkın oluşumunda jeomorfolojik özelliklerin etkisini belirlemek amacıyla havzaların alansal ve relief morfometrisi analiz edilmiştir. Dört akarsu havzasının alansal morfometrik özelliklerini belirlemek amacıyla drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, havza şekli, uzunluk oranı ve Gravelius indeks analizleri yapılmıştır. Relief morfometrisi özelliklerini belirlemek amacıyla havza reliefi, relief oranı, engebelilik değeri, akım toplanma zamanı, hipsometrik eğri ve integral analizleri uygulanmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak yapılan analizlerde inceleme alanını kapsayan Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) ve jeoloji haritaları temel data olarak kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre tüm havzaların drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, engebelilik değeri yüksek olup, havza şekilleri ise dar ve uzun çıkmıştır. Hipsometrik eğri ve integral değerleri havzaların gençliğe yakın olgunluk safhasında olduğunu göstermektedir. İncüvez Dere ve Bulancak Deresi havzalarının sel ve taşkın potansiyelinin diğer havzalara göre daha yüksek olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Giresun, Bulancak, Sel ve Taşkın, Morfometrik Analizler

Morphometric Analysis of Pazarsuyu, İncüvez, Kara and Bulancak Streams Which Cause Flood and Overflow Events in Bulancak (Giresun)

In this study, the morphometric characteristics of the river basins causing flood and overflow in Bulancak, west of Giresun, were evaluated. Bulancak is a settlement under the flood and overflow risk caused by the Pazarsuyu, İncüvez, Kara and Bulancak streams, which takes its source from the Giresun Mountains in the south. Pazarsuyu stream basin is much wider than other rivers and the flood and overflow risk is higher. Although the other basins have small basins, they are at risk for these streams due to the interventions made on the stream beds. According to the data from the Disaster and Emergency Management Authority (AFAD), nineteen floods occurred in these river basins between 1948 and 2012. According to geomorphological observations, with rapid population increase, the settlement was seen to expand from the coast to the inner parts and to occupy the river valleys. The use of stream beds in river valleys has caused narrowing of stream sections. When the morphometric features of the basins are combined with this situation seen in the lower basin, it has been determined that the frequency of the floods and overflows that turn into a disorder increases. Area and relief morphometry analyses of the basins were analyzed in order to determine the effect of geomorphological features on flood and overflow formation in Bulancak. Drainage density, stream frequency, basin form, length ratio and Gravelius index analyses were made to determine the spatial morphometric properties of the four river basins. In order to determine Relief morphometry properties, basin relief, relief ratio, ruggedness value, Time of Concentration, hipsometric curve and integral analyses were applied. In the analyses made using Geographic Information Systems (GIS), Digital Elevation Model (DEM) and geology maps covering the study area were used as basic data. According to the results of the analysis, the drainage density, stream frequency and ruggedness of all basins are high and basin shapes are narrow and long. Hipsometric curves and integral values indicate that the basins are at the stage of maturity close to bloom. Incüvez Dere and Bulancak Stream basins are seen to have higher flood and overflow potential according to the other basins.

Keywords:

Giresun, Bulancak, Flood and Overflows, Morfometric analyses,

PDF

___

ABBOUD, A. I., NOFAL, R. A., 2017, Morphometric analysis of wadi Khumal basin, western coast of Saudi Arabia, using remote sensing and GIS techniques, Journal of African Earth Sciences 126.
Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AFAD), 2008. Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi-TUAAS.
AL-SAADY, Y. I., AL-SUHAİL, Q. A., AL-TAWASH, B.S., OTHMAN, A. A., 2016, Drainage network extraction and morphometric analysis using remote sensing and GIS mapping techniques (Lesser Zab River Basin, Iraq and Iran), Environ Earth Sci, 75:1243.
ATALAY, İ., 1986, Applied Hydrography, Ege University, Faculty of Letters Publications No: 38, Izmir.
ATALAY, İ., 2016, Uygulamalı Jeomorfoloji, META Basım-Yayın, İzmir.
AVCİ, V., GÜNEK, H, 2015, Uludere Havzası’nın (Bingöl) Jeomorfolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Morfometrik Analizlerin Kullanımı, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, Sayfa: 745-770
AVCİ, V., SUNKAR, M., 2015, Giresun'da Sel Ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı Ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, Sayfa: 91-119.
BABU, K. J., SREEKUMAR, S., ASLAM, A., 2016, Implication of drainage basin parameters of a tropical river basin of South India, Appl Water Sci 6:67–75.
BAKER, V. R., KOCHEL, R. C., PATON, P. C., 1988, Flood Geomorphology, John Wiley & Sons, USA.
BALCI, H. A., ÖZTAN, Y., 1987, Sel Kontrolü, Karadeniz Üniversitesi, Orman Fakültesi, Genel Yayın No:113, Fakülte Yayın No: 12, Trabzon.
BANERJEE, A., SİNGH, P., PRATAP, K., 2015, Morphometric evaluation of Swarnrekha watershed, Madhya Pradesh, India: an integrated GIS-based approach. Appl Water Sci.
BATISTA DA SILVA, L.D., CARVALHO, D.F., 2006. Apostila de Hidrologia: UFRRJ, 2006. 115 pp.
BAUMGARDNER, R. W., 1987, Morphometric Studies of Subhumid and Semiarid Drainage Basin, Texas Panhandle and Northeastern New Mexsico. Austin: Univ. Texas, Bur. Econ.Geol. Rept. Invest.163, 66 pp.
BİSWAS, S., SUDHAKAR, S. ve DESAİ, V. R., 1999, "Prioritisation of Subwatersheds Based on Morphometric Analysis of Drainage Basin: A Remote Sensing and GIS Approach", Journal of the Indian Society of Remote Sensing, Vol. 27, No.3, p. 155-166
CHİTRA, C., ALAGURAJA, P., GANESHKUMARİ, K., YUVARAJ, D., MANİVEL, M., 2011, Watershed characteristics of Kundah subbasin using remotesensing and GIS techniques. Int J Geomat Geosci 2(1):311–335.
Coşkun, M. ve Aksoy, B., 2010, Aksu Vadisi (Giresun) Aşağı Kesiminde Doğal Ortam Şartlarının Taşkın Üzerine Etkileri, Gazi Üniversitesi Türkiyat Dergisi, Sayı:7, Sayfa: 135-154, Ankara.
CÜREBAL, İ., ERGİNAL, E., 2007, Mıhlı Çayı Havzası’nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 19, Sayfa: 126-135.
DEJU, R., 1971, Regional hydrology fundamentals. Gordon and Breach Science Publishers, New York
DİNGMAN, S. L.,1994, Physical Hydrology, 1st edition. Prentice Hall, Inc. Simon & Schuster, a Viacom Company. Upper Saddle River, New Jersey, pp. 4-5.
DOORNKAMP, J.C., CUCHLAİNE, A.M.K., 1971, Numerical Analysis in Geomorphology - An Introduction, Edward Arnold, London.
DOUGLAS, I., 1986, Urban Geomorphology, (in A Handbook of Enginering Geomorphology), Edited By Fookes, P. G.-Vaughan, P.R.), Surrey University Press, ISBN 0-903384-50-7, Chapman &Hall, Newyork, USA.
DOUGLAS, I., 1987, The Urban Environment, Edward Arnold, ISBN 0-7131-6392-5.
EAGLESON, P. S., 1970, Dynamic Hydrology, Mc Graw-Hill Book Company, London.
ERİNÇ, S., 2000, Jeomorfoloji I, DER Yayınevi, İstanbul Konya.
GAJBHİYE, S., MİSHRA, S., PANDEY, A., 2014, Prioritizing erosion-prone area through morphometric analysis: an RS and GIS perspective. Appl Water Sci 4:51–61.
GARDİNER, V., 1990, Drainage Basin Morphometry. In Geomorphological Techniques, pp. 71-81, Ed. By A.S. Goudie. London: Unwin Hyman.
GÖRCELİOĞLU, E., 2003, Flood and Avalanche Control, Istanbul University, Faculty of Forestry Publications, Istanbul University Publications No: 4415, Faculty of Forestry Publications No: 473, ISBN 975-404-608-3, Istanbul.
GRAVELİUS, H., 1914, Grundrifi der gesamten Gewcisserkunde. Band I: Flufikunde (Compendium of Hydrology, Vol. I.
GREGORY, K. J., WALLİNG, D. E., 1985, Drainage Basin Form and Process, Edward Arnold Ltd. London
HAKYEMEZ, H. Y., PAPAK, İ., 2002, 1/500000 Ölçekli Jeoloji Haritası Samsun paftası, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
HORTON, R. E., 1932, Drainage basin characteristics. Trans. Am. Geophys. Union, 13, 350-361.
HORTON, R. E., 1945, Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Bull Geol Soc Am 56:275- 370.
HOŞGÖREN, M. Y., 2001, Hidrografya'nın Ana Çizgileri I: Yeraltısuları Kaynaklar Akarsular, 4. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul.
JONES, J. A. A., 1997, Global Hydrology, London.
KALİRAJ, S., CHANDRASEKAR, N., MAGESH, N. S., 2014, Morphometric analysis of the River Thamirabarani sub-basin in Kanyakumari District, South west coast of Tamil Nadu, India, using remote sensing and GIS. Environ Earth Sci 73:1–27
KELLER, E. A., PİNTER, N., 2002, Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape, Second Edition, Prentice Hail, NewJersey.
KİRPİCH, Z. P., 1940, Time of concentration of small agricultural watersheds. ÇiviI Engineering 10 (6), 362.
KUMAR, R., KUMAR, S., LOHANİ, A. K., NEMA, R. K., SİNGH, R. D., 2000, Evaluation of geomorphological characteristics of a catchment using GIS. GIS India 9(3):13–17.
LANGBEİN, W. B., 1947, Topographic characteristics of drainage basins. U S Geol. Surv., Water Supply Pap. 968 C, 125-57.
LANGBEİN, W. B., SCHUMM, S. A., 1958, Yield of sediment in relation to mean annual precipitation, Trans. Am. Geophys. Union 39, 1076-1084.
MAGESH, N. S., JİTHESHLAL, K. V., CHANDRASEKAR, N., JİNİ, K. V., 2013, Geographical information system based morphometric analysis of Bharathapuzha River Basin, Kerala, India. Appl Water Sci 3:467–477.
MANU, M. S., ANİRUDHAN, S., 2008, Drainage cahercteristics of Achankovil River Basin, kerala. J Geol Soc India 71: 841–850.
MELTON, M. A., 1957, An analysis of the relation among elements of climate, surface properties and geomorphology, Tch. Rep. No. 11, Department of Geology, Columbia University, New York.
MESA. L., 2006, Morphometric analysis of a subtropical Andean basin (Tucuma´n, Argentina). Environ Geol 50:1235–1242.
MİLLER, V. C., 1953., A quantitative geomorphic study of drainage basin characteristics in the clinch mountain area. Virginia and Tennessee. In: Technical Report. 3. Office of Naval Research. Department of Geology. Columbia University.
MOORE, I., GRAYSON, R. B., LADSON, A. R., 1991., Digital terrain modelling: a review of hydrological, geomorphological, and biological applications. Hydrol Process 5:3–30
MUSY, A., 2001, e-drologie. Ecole Polytechnique Fédérale, Lausanne, Suisse.
NAG, S. K., 1998, Morphometric analysis using remote sensing techniques in the Chaka sub basin, Purulia District, West Bengal. J Indian Soc Remote Sens 26(1&2):69–76.
OKA-FIORI, C., CHRISTOFOLETTI, A. O., 1980, uso da densidade de rios como elemento para caracterizar as formações superficiais. Not. Geomorfológica, Campinas, 20 (39-40): 73-85.
ÖZDEMİR, H., 2011, Havza Morfometrisi ve Taşkınlar, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Ed: Deniz Ekinci), İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No: 6, Sayfa: 507-526, İstanbul.
ÖZDEMİR, H., BAYRAKDAR, C. 2008. 16 Kasım 2007 Tuzla Deresi Taşkınının Nedenleri Üzerine Bir Araştırma (Silivri-İstanbul), Türk Coğrafya Dergisi 49, s. 123-139.
ÖZDEMİR, H., BİRD, D., 2008, Evalution of morphometric parameters of drainage networks drived from topographic maps and DEM in point of floods, Environmental Geology 56, 1405-1415.
ÖZHAN, S., 2004, Havza Amenajmanı, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Rektörlük Yayın No:4510, Orman Fakültesi Yayın No:481, İstanbul, 975-404-739-1.
ÖZŞAHİN, E., 2010, Komşu Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi: Sarıköy ve Kocakıran Dereleri Üzerine Temel Bir Çalışma (Gönen Havzası, Güney Marmara), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20, Sayı:1, Sayfa: 139-154.
PATTON, P. C., BAKER, V.R. 1976, Morphometry and Floods in Small Drainage Basins Subject to Diverse Hydrogeomorphic Controls, WATER RESOURCES RESEARCH, VOL. 12, NO. 5
PELTİER, L.C., 1962, Area Sampling for Terrain Analysis. Prof. Geogr. Vol. 14, pp. 2428.
REDDY, G. P. O., MAJİ, A. K., GAJBHİYE, K. S., 2004, Drainage morphometry and its influence on landform characteristics in basaltic terrain, Central lndia—a remote sensing and GIS approach. Int J Appl Observ Geoinf 6:1-16.
REKHA, V., GEORGE, A, RİTA M., 2011, Morphometric analysis and micro-watershed prioritization of peruvanthanam sub-watershed, the manimala river basin, Kerala, South India. Environ Res Eng Manag 3:6–14.
RİTTER, D. F., KOCHEL, R. C., Miller, J. R., 2002, Process Geomorphology. Fourth Edition, McGraw-Hill.
SARANGİ, A., MADRAMOOTOO, C. A. ve ENRİGHT, P. 2003. Development of UserInterface in ArcGIS for Watershed Geomorphology, CSAE (The Canada Society for Engineering in Agricultural, Food and Biological Systems) Paper No.03-120.
SCHUMM, S. A., 1956, Evolution of drainage Systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geol. Soc. Am. Bul. 67, 597-646.
SENADEERA, K.P.G.V., PİYASİRİ, S., NANDALAL, K.D.W. 2004. The Evaluation of Morphometric Characteristics of Kotmale Reservoir Catchment Using GIS as a Tool, Sri Lanka, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol.34. Part XXX.
SİNGH, D. S., AWASTHİ, A., 2011, Implication of drainage basin parameters of Chhoti, Gandak River, Ganga plain, India. J Geol Soc India 78:370–378
SİNGH, S., SİNGH, M.C., 1997,. Morphometric analysis of Kanhar river basin. National Geographical Jour. of India 43 (1), 31- 43.
STRAHLER, A. N., 1952, “Hypsometric (area-altitude curve) Analysis of Erosional Topography”, Geological Society of America Bulletin, 63: 1117- 1141
STRAHLER, A. N., 1957, Quantitative analysis of watershed geomorphology. Trans Am Geophys Union 38:913-920.
STRAHLER, A. N., 1964. Handbook of Applied Hydrology, Section 4-II Geology, part II. Quantitative Geomorphology of Drainage Basins and Channel Networks, (Editor V.T. CHOW) Mc Graw-Hill Company, NY.
STRAHLER, A., STRAHLER, A., 1997, Physical Geography, Science and Systems of the Human Environment, John Wiley&Sons, Inc.,ISBN, 0-471-11299-2, USA.
TEİXEİRA, J., CHAMİNE´, HI., CARVALHO, J. M., PE´REZ-ALBERTİ, A., ROCHA, F., 2013, Hydrogeomorphological mapping as a tool in groundwater exploration. J Maps 9(2):263–273
TOPUZ, M., KARABULUT, M., 2016, Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi, Turkish Studies, Cilt: 11, Sayı: 2, Sayfa: 1231-1250.
TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu (https://biruni.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul 29.07.2018 tarihli erişim).
TUROĞLU, H., Özdemir, H., 2005, Bartın’da Sel ve Taşkınlar. Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri, ISBN 975-9060-04-3, Çantay Kitapevi, İstanbul.
USUL N., 2008, Mühendislik Hidrolojisi, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
VERSTAPPEN, H. T. H., 1983, Applied geomorphology. ITC, Enschede.
VİTTALA, S.R., GOVİNDAİAH, S., GOWDA, H. H., 2004, Morphometric analysis of sub watersheds in the Pavagada area of Tumkur District, South India using remote sensing and GIS technique. J Indian Soc Remote Sens 32:351–362.
YURT, R., 2013, İklim Değişikliği ve Plansız Kentleşmenin Giresun Şehrinde Yol Açtığı Sel Felaketleri, TMMOB Taşkın ve Heyelan Sempozyumu, 24-26 Ekim 2013, Trabzon.