"Kara Hekim: Katran"ın Antalya Veteriner Hekimliği Folklorunda Hayvan Hastalıklarının Tedavisinde Kullanımı*

Bu araştırmada, Antalya yöresinde sedir (katran) ağacından (Cedrus libani) elde edilen sarı katranın hayvan hastalıklarında kullanımı incelenmiş; yapılan taramalar sonucunda, bölgede "kara hekim" olarak da adlandırılan katranın, hayvanlarda dış ve iç parazit mücadelesinde, çeşitli yaralanmalarda (ağız, tırnak, boynuz vb.), şap hastalığı, yılan sokması, aktinomikoz, apse ve ishal durumları ve arıların Varroa hastalığında, tedavi amacıyla kullanıldığı saptanmıştır. Tedavi edici etkisinin, bileşimindeki yağ asitleri, esterleri, ketonları, alkolleri, fenolleri ve fenollerin metil eterlerinden kaynaklandığı bilgisinden yola çıkıldığında, katranın antiseptik, antiparaziter, sekonder enfeksiyonları önleyici ve antienflamatuar amaçlarla kullanımının rasyonel temellere dayandığı ileri sürülebilir. Sonuç olarak, Antalya ve yöresinde karşılaşılan veteriner hekimliği folkloruna ait bu uygulamaların, binlerce yıllık folklor geleneğinin devamı niteliğinde oldukları ve rasyonel folklorik uygulamalara güzel örnekler oluşturdukları söylenebilir.

Use of "Black Doctor: Tar" for the Treatment of Animal Diseases as Part of the Veterinary Medical Folklore of Antalya Province

Records indicate that, the first findings on the derivation of tar for medical purposes in Anatolia date back to the time of the Greek physician Dioscorides (1st century AD). It is also known that, tar can be derived from the wood of certain tree species that grow in southern Anatolia, and can be used in both medical and veterinary medical folkloric practices. In this study, the use of yellow tar, which is derived from cedar wood (Cedrus libani) for the treatment of animal diseases in Antalya province, was investigated, and on the basis of the field surveys conducted, it was determined that, tar, also referred to as "the black doctor" in the region, was used for the control of ecto- and endoparasites, and the treatment of various wounds (i.e. of the mouth, nails and horns, etc.), foot and mouth disease, snakebite, abscess, diarrhoea, and varroasis of the honeybee. In view of the therapeutic effect of tar being related to its composition of fatty acids, esters, ketone, alcohol, phenol and methyl ether of phenolic origin, it can be suggested that the use of tar for the purpose of mediating antiseptic, antiparasitic and anti-inflammatory effects and the prevention of secondary infection is justified by "rational" reasons. As a result, these folkloric practices, which were encountered in Antalya province and its vicinity, were ascertained to be the continuation of the folkloric traditions that have been kept alive in the region for thousands of years, and are considered as good examples for rational folkloric practices.

PDF

___

Altay V, Karahan F. Tayfur Sökmen Kampüsü (Antakya- Hatay) ve çevresinde bulunan bitkiler üzerine etnobotanik bir araştırma. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi 2012; 2: 13-28.
Deniz L, Serteser A, Kargıoğlu M. Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2010; 10: 57-72.
Koyuncu O, Yaylacı OK, Tokur S. Geyve (Sakarya) ve çevresinin etnobotanik açıdan incelenmesi. OT Sistematik Botanik Dergisi 2009; 16: 123-142. 4. Öztürk R. Türkiye'de Veteriner İlaç Sanayiinin Tarihsel Gelişimi. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2002.
Yüksel E. Aşağı Fırat Havzasında Veteriner Hekimliği Folkloru Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2012.
Arslan ES. Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1998.
Baytop T. Türkiye'de Bitkiler İle Tedavi. İstanbul: Sanal Matbaacılık,1984. 8. Dinçer F. Türk Folklorunda Veteriner Hekimliği Üzerine Araştırmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner ve Ziraat Fakülteleri Basımevi, 1967.
Dinçer F. Türk folklorunda veteriner hekimlik (beş doğu ilimizde yeni örnekleriyle). İçinde: I. Ulusal Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt 4, Ankara: DSİ Basım ve Foto film İşletme Müdürlüğü, 1976.
Erk N. "Tuhfetülfarisin Fi Ahval-i Huyul El-Mücahaddin" adlı kitabın ilimler tarihi yönünden incelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1961; 17: 495-511.
Erk N. Dokuzuncu yüzyıla ait "Kitab Al -Hayl Val-Baytara" üzerinde bir inceleme. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 1961; 8: 367-386.
Erk N, Dinçer F. XV inci ya da XVI ncı yüzyıla ait olduğu sanılan bir baytarname. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 1967; 14: 117-139.
Kurt Y. Kaçar MS, Işık K. Traditional tar production from Cedrus libani A. Richon the Taurus Mountains in southern Turkey. Economic Botany 2008; 62: 615-620.
Özen A. Milli Kütüphanedeki Yazma Baytarnameler Üzerinde Tarihsel İncelemeler. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1999.
Özen A, Taşkın Ü. Baytarname-i Kenan Efendi. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2010.
Sinmez ÇÇ. Bozlak Kültüründe Folklorik Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırma. Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2011.
Ülger Z. Aydın (Merkez) Ve Çevresinde Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Yiğit A. İlm-i Fürusiyet İsimli Baytarnamenin Veteriner Hekimliği Tarihi, At Yetiştiriciliği ve Hastalıklar Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2011.
Gönenç A. Antalya ili Korkuteli İlçesindeki Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Yüksek lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
Yerlikaya H. Elazığ ve çevresinde hayvan hastalıklarında halk hekimliği üzerine araştırmalar. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2002; 8: 133-136.
Erk N. İslam Medeniyet Çağında Veteriner Tababette Gelişmeler ve "Naseri". Ankara: Yeni Matbaa, 1959.
Smith F. The Early History of Veterinary Literature and Its British Development. London: J.A. Allen, 1919.
Erk N. A study of the veterinary section İbn Al-Awwam's"Kitab al-Fâlâhâ". Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 1961; 8: 241-250.
Erk N. XVI'ıncı Asır Veteriner Hekimliği ve Bu Asra Ait Eserler. Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1955.
Çetin H, Kurt Y, Işık K, Yanıkoglu A. Larvicidal effect of Cedrus libani seed oils on mosquito Culex pipiens. Pharmaceutical Biology 2009; 47: 665-668.
Yaşar A, Sinmez CÇ, Aslım G. İç Anadolu Bölgesi Konya Bölümü folklorunda ruminantların paraziter hastalıkları ve tedavi yöntemleri. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2015; 21: 1-7.
Aygün ST. Ultraviruslar ve Yaptıkları Hastalıklar. Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1953.
Lenfeld J, Motl O, Trka A. Anti-inflammatory activity of extracts from Conyzacanadensis. Die Pharmazie 1986; 41: 268-269.