Hacıali ve Karayün (Sivas) çevresinin jeolojisi ve doğal karbondioksit potansiyeli

Karbondioksit (CO2); tatsız, renksiz, kokusuz, yanmayan ve zayıf asit özelliği olan bir gazdır. Havadan ağır olup, hava içinde % 30 oranında bulunduğunda solunumu tıkama özelliği gösterir. Türkiye'deki en önemli karbondioksit çıkışları; Bolu, Denizli, Aydın, Isparta, Konya, Niğde, Kayseri, Sivas, Siirt, Van ve Ağrı yörelerinde bulunmaktadır. Karbondioksit çıkışlarının en yoğun olarak gözlendiği Hacıali sahasında; Selimiye Formasyonu (Oligosen), Kemah Formasyonu (Alt Miyosen), Hafik Formasyonu (Alt-Orta Miyosen) ve alüvyonlar (Kuvaterner) yüzeylenmektedir. Selimiye Formasyonu üzerine uyumsuzlukla gelen Kemah Formasyonu, Hafik Formasyonu ile yanal ve düşey yönde geçişlidir. Hafik Formasyonu; Göbeklitarla ve Aktaş üyeleri şeklinde iki farklı üyeye ayrılmıştır. Yöredeki doğal karbondioksit çıkışları; KD-GB yönlü sol yanal atımlı Tecer, Düzyayla, Yukarı Kızılırmak ve Belcik-Pazarcık fayları ile ilişkili olarak açığa çıkmakta ve yoğun olarak Akkaya, Hasbey, Karayün, Hacıali, İmranlı ve Sıcak Çermik yörelerinde gözlenmektedirler. Hacıali yöresindeki karbondioksit çıkışları, Uzunyayla fay zonu üzerinde ve makaslama faylar ile ana fayları kesmiş tali faylar üzerinde gözlenirler. İnceleme alanında toplam altı adet karbondioksit çıkışı gözlenmiştir. % 98 saflıkta olan bu karbondioksit çıkışlarının debileri; Karayün yöresinde 7-10 ton/gün aralığında, Hacıali yöresinde ise güneybatıdan kuzeydoğuya doğru, sırasıyla 1.5, 2.0, 1.7, 1.5 ve 1.3 ton/gün olmak üzere toplam 8 ton/gün olarak belirlenmiştir. Hacıali yöresinde, arama ve üretim amaçlı olarak yapılan 200 m'lik sondaja göre; günümüz işletme koşullarında, Hacıali S-1 kuyusu tek başına ekonomik olmayıp, diğer çıkışlar üzerinde yapılacak olası sondajlarla birlikte değerlendirilmesi düşünülebilir.

The geology of around Hacıali and Karayün (Sivas) and potential of natural carbondioxide, Turkey

The carbondioxide (CO2) is a gas; tasteless, colourless, scentless, no burning and with weak acid characteristic. It is heavier than air. When are found % 30 proportion in air, plugs the respiration. The most important carbondioxide outgassings in Turkey are discovered in Bolu, Denizli, Aydın, Isparta, Konya, Niğde, Kayseri, Sivas, Siirt, Van and Ağrı. In the investigation area is the carbondioxide outgassings increase; Selimiye Formation (Oligocene), Kemah Formation (Lower Miocene), Hafik Formation (Lower-Middle Miocene) and alluvviums (Quaternary) are observed. Kemah Formation unconformably overly Selimiye Formation. Kemah Formation with Hafik Formation are transitive lateral and vertical directions. Hafik Formation is divided into two differend members as Göbeklitarla and Aktaş members. The carbondioxide outgassings in Hacıali area are found in faults cut to each other ör secondary faults in Uzunyayla fault zone.The carbondkmde outgassings in Sivas region are discovered in Tecer, Düzyayla, Yukarı Kızılırmak and Belcik-Pazarcık fault zones are NE-SW strike-left slip faults and had increased Akkaya, Hasbey, Karayün, Hacıali, İmranlı and Sıcak Çermik. The natural carbondioxide outgassings in the investigation area had found in six place. This carbondioxide outgassings are % 98 purity. The carbondioxide discharge in Karayün is 7-10 tone/day. The other discharges in Hacıali are 1.5, 2.0, 1.7, 1.5 and 1.3 tone/day from southwest to northeast in rows. in this way the total carbondioxide discharge had designated as 8 tone/day in study area. As to drilling is 200 m and for searching and production; mining condition in today, the Hacıali S-1 well is not economic alone. But can evaluation with the other carbondioxide outgassings.

PDF

___

1. M.M. Sweeding, Karst landforms, Columbia University press, Newyork, 172 p, 1973.
2. H. Yılmaz, Doğal karbondioksit, JMO Enerji Bülteni 1, 75-86, Ankara, 1994.
3. H. Yılmaz, Çaldıran bucağı yeni yerleşim yeri civarındaki gaz çıkışları ile ilgili inceleme, MTA Rapor No: 7065, Ankara, 1981.
4. K. Tütüncü ve H. Yılmaz, Bolu ili Susuzkınık köyü ile Yenicefelekettin köyü Göcük mahallesi yöresindeki CO2 gazı çıkışı raporu, MTA Rap. No:7446., 1983.
5. A. Gedik ve H. Yılmaz, Türkiye doğal gazları, Türkiye Jeoloji Kurultayı 1985 Bildiri Özetleri, 64, Ankara, 1985.
6. M.E. Ayaz, Sıcak Çermik (Yıldızeli-Sivas) yöresindeki traverten sahalarının jeolojisi ve travertenlerin endüstriyel özellikleri. Cumhuriyet Üniv. Fen Bil. Enst., Sivas, Doktora Tezi, s.157 (yayımlanmamış), 1998.
7. M.E. Ayaz, Travertenlerin oluşumunda etkili olan faktörler ve travertenlerin sınıflandırılması. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Enst., Sivas, Doktora Semineri-1, 58 s. (yayınlanmamış), 1997.
8. H.N. Pamir, Dinamik jeoloji II - iç olaylar, İ.T.Ü. yayını, Sayı: 885, No: 39, 1960.
9. T. Ercan, C. Köse, A. Akbaşlı, T. Yıldırım, Orta Anadolu’da Nevşehir-Niğde-Konya dolaylarındaki volkanik kökenli gaz çıkışları, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A, Yerbilimleri, 4, 1, 57-63, 1987.
10. E. Ölmez, T. Ercan, T. Yıldırım, Tendürek (Doğu Anadolu) jeotermal alanının (Diyadin, Zilan, Çaldıran) volkanolojisi ve jeotermal enerji olanakları, 47. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, Ankara, 1994.
11. E. Ölmez ve T. Ercan, Türkiye’de volkanizma-jeotermal enerji ilişkisi, Türkiye Enerji Bülteni, JMO Yayını, 3, 1-2, 3-14, 1996.
12. M.E. Ayaz ve H. Kızılsu, Karayün-Hacıali (Sivas) yöresi karbondioksit aramaları jeoloji ve sondaj raporu. MTA Genel Müdürlüğü Arşiv No: 10123, Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü Rapor No: S 534, s.18, 1997.
13. M.E. Ayaz ve Z. Atalay, Sivas Tersiyer havzasında gelişen endüstriyel hammaddelerin dağılımları ve genel özellikleri. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, S.1, s.21-39, 2001.
14. Z. Atalay ve M.E. Ayaz, Sivas Tersiyer havzasının stratigrafisi ve endüstriyel hammadde olanakları, Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi (incelemede).
15. F. Kurtman, Sivas-Hafik-Zara ve İmranlı bölgesinin jeolojik ve tektonik yapısı. MTA Dergisi, 80, 1-32, 1973.
16. M. Sümengen ve İ. Terlemez, 1/100 000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi. Elbistan-H22 paftası, MTA Yay., Ankara, 1986.
17. A. Yılmaz, M. Sümengen, İ. Terlemez ve İ. Bilgiç, Şarkışla-Ulaş (Sivas) arasının jeolojisi. MTA Rap. No: 9090 (yayımlanmamış), 1989.
18. J. M. L. Cater, S.S. Hanna, A.C. Ries and R. Turner, Tertiary evolution of the Sivas Basin, central Turkey. Tectonophysics, 195, 29-46, 1991.
19. Y. Çubuk, T. Kayan, S. Kayakıran, F. Ocakoğlu, T. Karakullukçu, İ. Kurt, E. Koşun, F. Cadoğlu ve C. Ozansoy, Sivas Tersiyer havzasının doğusunun jeolojisi ve sölestinyatakları. MTA Der. Rap. No: 9700, Ankara, 1994.
20. H.T. Aktimur, Z. Atalay, E. Tekirli ve E. Yurdakul, Munzur Dağları ile Çavuş Dağı arasının jeolojisi. MTA Dergisi, 111, 25-27, 1988.
21. N. Özgül, Munzur Dağlarının jeolojisi. MTA Rap. No:64-95 (yayımlanmamış), 1981.
22. A. Gökçe ve F. Ceyhan, Sivas güneydoğusundaki Miyosen yaşlı jipsli çökellerin stratigrafisi, yapısal özellikleri ve oluşumu. Cumhuriyet Üniv. Müh Fak. Yerbilimleri Dergisi, 5/1, 91-113, 1988.
23. A. Gökçe, Sivas güneyindeki sölestin yataklarının jeolojisi ve oluşumu. Cumhuriyet Üniv. Müh. Fak. Yerbilimleri Dergisi, 6-7, 1-2, 111-127, 1990.
24. A. Yılmaz, Ş. Uysal, A. Ağan, D. Göç ve N. Aydın, 1/100 000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi. Sivas-F23 Paftası, MTA Yay., Ankara, 1997.
25. Z. Atalay, Sivas’ın batı ve güneybatısındaki karasal Neojen çökellerinin stratigrafisi ve çökel ortamları. Cumhuriyet Üniv. Fen Bil. Enst., Sivas, Doktora Tezi, 1993.
26. M. Sümengen, İ. Terlemez, T. Bilgiç., M. Gürbüz., E. Ünay, S. Ozaner ve K. Tüfekçi, Şarkışla-Gemerek dolayı Tersiyer havzasının stratigrafisi, sedimantolojisi ve jeomorfolojisi. MTA Rap. No: 8118 (yayımlanmamış), 1987.
27. N. Avcı, Karbondioksit ve arama yöntemleri, Hizmet İçi Eğitim Semineri’99 Bildiriler, Zorlu, M, Kavak, N.S. ve Oğrak, H. (editörler), MTA Genel Müdürlüğü Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü, Bölge Yayın No: 7, 161-179, 2001.
28. M.E. Ayaz ve A. Gökçe, Sivas kuzeybatısındaki Sıcak Çermik, Sarıkaya ve Uyuz Çermik traverten yataklarının jeolojisi ve oluşumu. Cumhuriyet Üniv. Müh. Fak. Dergisi, Seri A-Yerbilimleri 15, 1, 1-12, 1998.
29. A. Gedik ve N. Özbudak, Sivas Celalli-1 sondajı kuyu bitirme raporu. MTA Der. Rap. No: 5260, 1974.