İbn Sînâ ve Tûsî’ye Göre Tanrı’nın Bilgisi

Tanrı’nın bilgisi, Müslüman filozoflar tarafından bilgi teorisinin konusu olarak değil, metafizik kapsamında bir mesele olarak ele alınmıştır. İslam felsefesinde hususi bir epistemoloji başlığı açılmış olmamakla birlikte insanın bilmesi ve idraki hem mantık hem de nefis teorisi kapsamında incelenmiştir. Duyusal idrak, hayvani nefsin idrak ve tahrik şeklindeki iki temel gücünden birincisinin iç ve dış duyuları kapsamında ele alınırken, öncüllere dayalı olarak yeni bilgi üretme ve kesinlik konusu da mantıkta ele alınmıştır. Soyut bilgi gücü olan aklın dış ve iç duyular yoluyla elde edilen suretlerden soyutlama yaparak tümel bilgiye ulaşması bir yönüyle nefis teorisinin, diğer yönüyle bu işlemi faal aklın desteği ve feyzi sayesinde yapması nedeniyle metafiziğin ilgi alanına girmektedir. Biz bu makalede Tanrı’nın bilgisini İbn Sînâ ve Nasîreddin Tûsî’nin görüşleri çerçevesinde incelerken onların Tanrı’nın tümel ve zatî bilgisi ile insanın tümel ve tikel bilgisi arasında yaptıkları karşılaştırmayı da çalışma kapsamına aldık. Dolayısıyla makalede bu iki filozofun bilgi teorisine kısmen değindik. Çünkü Tanrı’nın bilgisini anlama çabası, insanın bilgi ve idrak şeklini göz önünde bulundurmayı ve karşılaştırma yaparak farklılığı ortaya koymayı gerektirmektedir. Bu çalışmada Tanrı’nın kendi zatını ve başkalarını nasıl bildiği ve bilgisinin makul suretlerin onda irtisamıyla mı yoksa zatı ile makullerin ittihadı şeklinde mi gerçekleştiği konuları iki filozofun düşüncelerine dayalı olarak incelenip ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Bilgi, tümel bilgi, tikel bilgi, akletme, irtisam, ittihad

Knowledge of God according to Avicenna and Tusi

The knowledge of God has been taken into account by the Muslim philosophers not as a theory of knowledge but as a subject within the framework of metaphysics. Though there is no title specifically dedicated under epistemology in Islamic philosophy, man’s knowing and perception (idrak) has been analysed within the framework of both logic and soul (nafs) theories. Sensual conception has been taken into account under the former drive of two fundamental motives, namely carnal perception and actuation, whereas producing new knowledge and certainty based on premises has been studied under logic. The power of abstract knowledge is studied both in the theory of nafs in that it reaches the universal knowledge by abstracting the images derived from internal and external senses, and also analysed under metaphysics since it processes information through a active intellect and transfer of knowledge. In this article, while we analyse the knowledge of God via the works of Avicenna and Nasir al-din al-Tusi, we also take into account the comparison between the universal and self-knowledge of God and human’s universal and particular knowledge in this study, too. Thus, we partially touched upon the knowledge theories of both philosophers. The quest for conceiving the Knowledge of God requires considering the character of human’s knowledge and reasoning and putting forward the differences via comparison. In this study, the fact that how God knows himself (dhat) and others’ and how this knowledge is realised whether it is delineated (irtiṣām) in his dhat through intelligible images or in the form of unification of intelligibles with his dhat, it will be analysed through the ideas of two philosophers.

Keywords:

Knowledge, universal knowledge, particular knowledge, intellect, irtisam, unification,

PDF

___

Acar, Rahim, “Yaratan Bilmezse Kim Bilir? İbn Sînâ’ya Göre Allah’ın Cüz’îleri Bilmesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 13, 2005, 1-23
Akkanat, Hasan, “İslam Felsefesinde Tikelleri Tümel Tarzda Bilmek”, Felsefe Dünyası, Ankara, 2010/1, sayı 51, ss. 144-184
Cengiz, Yunus, “Kâdî Abdülcebbâr’ın Bilgi Sisteminde Algı-Akıl İlişkisi”, Mukaddime, Sayı 2, 2010
Demirkol, Murat, “Nasîreddin Tûsî Felsefesinde Tanrı’nın Bilgisi Meselesi”, Uluslararası 13. Yüz-yılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 2014
Fenâ, Fatıma, “İlm-i Hodâ Nezd-i İbn Sînâ ve İntkâd-ı Hâce Nasîruddin Tûsî be Û”, Hâce-i Pejûhî, editör: Abdullah Salavâtî, Tahran, hş. 1390
Gazzalî, Filozofların Tutarsızlığı, çeviren: Mahmut Kaya vd., Klasik Yayınları, İstanbul, 2009
İbn Sînâ, Mubâhasât, Kum, 1992
İbn Sînâ, İşâretler ve Tembihler, çeviren: Ali Durusoy vd., İstanbul, 2005
İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbihât, Tahran, hş. 1379
İbn Sînâ, Mebde ve Meâd, Tahran, hş. 1363
İbn Sînâ, eş-Şifa, el-İlâhiyât, Tahran, hş. 1363
İbn Sînâ, eş-Şifa, Metafizik II, çeviren: Ekrem Demirli vd., İstanbul, 2005
İbn Sînâ, et-Ta’lîkât, Kum, 1984
Konevî, “Sadreddin Konevî ve Nasîreddin Tûsî Arasındaki Müzakereler”, Felsefe Mektupları: Tûsî İle Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
Memiş, Murat, Kâdı Abdülcebbâr’da Bilgi Problemi, Basılmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2007
Râzî, Fahreddin, el-Mebâhısü’l-Meşrikıyye fî İlmi’l-İlâhiyyât ve’t-Tabiiyyât, Beyrut, 1990
Râzî, Kutbeddin, el-Muhâkemât (Şerhu Şerhayi’l-İşârât), Tahran, hş. 1379
Tûsî, Nasireddin, “Herat Kadısı Fahreddin Muhammed bin Abdullah Biyârî’nin Sorularına Ce-vaplar”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
Tusî, Nasireddin, “Sadreddin Konevî’nin Sorularına Cevaplar”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
Tûsî, Nasireddin, Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbihât (Hallü Müşkilâti’l-İşârât), Tahran, hş. 1379
Tûsî, Nasireddin, “Bilgi Meselesinin Açıklanması”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
Türker, Ömer, İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı, İsam Yayınları, İstanbul, 2009

ISSN: 1306-6218
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: Anadolu İlahiyat Akademisi

Arşiv