Ebü’ş-Şeyh’in Kitâbü’l-Azame Adlı Eserinin İslâm Literatürüne Etkisi

Bu çalışmanın hedefi, büyük muhaddis ve tefsir âlimi olan Ebü’ş-Şeyh’in Kitâbü’l-Azame adlı eserinin önemini vurgulamak, eser ve müellifi hakkında farkındalık oluşturmak ve böylece İslâm literatürünün tekâmül ve hususiyetlerinin daha iyi bilinmesine katkı sunmaktır. Müellifler, eserlerini telif ederlerken kendilerinden önce yaşamış âlimlerden veya eserlerinden istifade etmişlerdir. Bu nedenle her eserde az ya da çok önceki çalışmaların etkileri müşahede edilir. Ebü’ş-Şeyh’in Kitâbü’l-Azame adlı eseri, İslam literatürünün önemli kaynaklarından biri olarak bilinmektedir. Konuları akaid ve kelâm ağırlıklı olmakla birlikte kendinden sonra telif edilen alanları farklı birçok esere kaynaklık etmiştir. Süyûtî’nin ed-Dürrü’l-Mensûr’unda ondan çok sayıda nakiller yapıldığı görülmektedir. Kitâbü’l-Azame’nin etkilerini konu alan bu makalenin İslâm literatür tarihinin gelişmesine önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslâmî literatür, Hadis, Akaid, Ebü’ş-Şeyh, Kitâbü’l-Azame

The Effect of Ebü’ş-Sheikh’s Kitâbü’l-Azame on Tafsir Literature

The aim of this study is to emphasize the importance of Kitâbu'l-Azame of the great muhaddis and commentator Abu'ş-Sheikh, to raise awareness about the work and its author, and thus to contribute to a better understanding of the development and characteristics of Islamic literature. While copyrighting their works, the authors benefited from the scholars who lived before them or their works. For this reason, it is possible to see the influence of previous works more or less in each work. Ebu'ş-Sheikh's book called Kitâbu'l-Azame is known as one of the important sources of Islamic literature. Although its subjects are mainly akaid and kalam, it has been the source of many works that were copyrighted after him. Ebu'ş-Sheikh's work called Kitâbu'l-Azame is known as one of the important sources of Islamic literature. Although it is predominantly Akaid and kalam, it has been the source of many works that were copyrighted after him. In Suyûtî's ed-Durru'l-Mansûr, it is seen that many transfers are made from him. It is thought that this article, which deals with the effects of Kitâbu'l-Azame, will contribute to the development of the history of Islamic literature.

Keywords:

İslâmî literatür, Hadis, Akaid, Ebü’ş-Şeyh, Kitâbü’l-Azame,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerrâhî, Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, thk. Husâmeddîn el-Kudsî. 2 Cilt. Kâhire: Maktebetü’l-Kudsî, 1351.
Akdoğan, Muhammed. “Ebü’ş-Şeyh’in Hayatı, Hadisçilik Faaliyetleri ve Eserleri”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/7, (2017), 584.
Ali el-Kârî, Nûreddin Ali b. Sultan el-Herevî. el-Esrâru’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevdûa, thk. Muhammed Lütfî es-Sabbâğ. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1. Basım, 1406/1986.
Âlûsî, Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullah el-Hüseynî. Rûhu’l-Meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, thk. Ali Abdülbârî Atiyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1410.
Ay, Yusuf. Ebü’ş-Şeyh el-İsfehani’nin Kitâbü’l-Azame’sindeki Rivayetlerin Değerlendirilmesi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
Azîmâbâdî, Muhammed Eşref b. Emîr b. Ali b. Haydar. Avnü’l-ma’bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd ve maahû Hâşiyetü İbni’l-Kayyım. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1415.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-Arabî, trc. Abdulhalim en-Neccâr. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1959.
Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillah b. İshâk. Zikru ahbâri Asbahân, thk. Seyyid Kisrevî Hasen. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1410/1990.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Ahlâku’n-nebî ve âdâbühü, thk. Sâlih b. Muhammed el-Veniyyân. Riyâd: Dâru’l-Müslim, 1998.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Kitâbü’l-Azame, thk. Rıdâullah b. Muhammed b. İdrîs el-Mübârekfûrî. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1988.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer el-İsfahânî. Tabakâtü’l-muhaddisîn bi Esbahân ve’l-vâridîne ileyhâ, thk. Abdulgafûr Abdülhak el-Hüseyn el-Belûşî. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn. İrvâü’l-ğalîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-Sebîl. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1985.
Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1. Basım, 2002. Güloğlu, Nazife Vildan. “Tefsir Geleneğinin Gökle ve Yerin İtaati ve Tesbihi Yorumu Üzerine Bir Değerlendirme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi. 5/2 (Ekim 2021), 941-964.
Hindî, Alâeddîn Ali el-Muttekî b. Husâmeddîn. Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl, thk. Bekrî Hayyânî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1405/1985.
Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddîn Abdurrahîm b. Hüseyn. el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr. Riyâd: Mektebetü Dâri’t-Taberiyye, 1. Basım, 1415/1995.
İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Nûreddîn Ali b. Muhammed el-Kinânî. Tenzîhü’ş-şerîati’l-merfûa ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevdûa, thk. Abdülvehhâb Abdülletîf Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Gumârî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1399.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371/1952.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. el-İmtâ’ bi’l-erbaîn el-mütebâyineti’s-semâ, thk. Ebû Abdillah Muhammed b. Hasen Muhammed Hasen İsmâîl eş-Şâfî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Fuad Abdülbâkî. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1379.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr el-Hanbelî. İctimâu’l-cüyûşi’l-İslâmiyye alâ hizbi’l-Muattıle ve’l-Cehmiyye, thk. Zâid b. Ahmed. Mekketü’l-Muharreme: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1431.
İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Der’u teâruzi’l-akl ve’n-nakl, thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Riyâd: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd, 2. Basım, 1411/1991.
İbn Tagrîberdî, Yûsuf b. et-Tagrîberdî el-Atâbekî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1932.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Abdülkâdir el-Arnaut-Mahmûd el-Arnaut. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1410/1989.
İbnü’l-Muhibb Sâmit, Muhammed b. Abdullah Şemsüddîn. Sıfâtı Rabbi’l-âlemîn, thk. Sakr b. Hasen el-Gâmidî. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1435/2014.
Kastalânî, Şihâbeddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. el-Mevâhibü’l-ledünniye bi’l-minahi’l-Muhammediyye. Kâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye. Kastalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 7. Basım, 1323.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrût: Dâru İhyâit-Türâsi’l-Arabî. Mansûrî, Ebü’t-Tayyib Nâyif b. Salâh b. Ali. Bülûğu’l-emânî bi terâcimi şüyûhi Ebi’ş-Şeyh el-İsfahânî. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 2012.
Müdeyhiş, İbrahim b. Muhammed b. Abdurrahmân. Kitâbü Tahrîci ehâdîs ve âsâri Hayâti’l-Hayevân li’d-Demîrî. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Süûd el-İslâmiyye, 1431.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcülârifîn. et-Teysîr bi şerhi’l-Câmii’s-Sağîr, 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’i-İmâmi’ş-Şâfiî, 3. Basım, 1988.
Necidî, Muhammed b. Abdülvahhâb b. Süleymân. Usûlü’l-îmân, thk. Bâsım Faysal el-Câvâbire. Arabistan: Vezâretü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1420.
Necmüddîn el-Gazzî, Muhammed b. Muhammed el-Âmirî. Hüsnü’t-tenebbüh limâ vere fi’t-teşebbüh. süriye: Dâru’n-Nevâdir, 1. Basım, 2011.
Reşîd Rızâ, Şeyh Muhammed. Tefsîru’l-menâr. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1990. Saîd Havvâ. el-Esâs fi’t-tefsîr. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1424/2003.
Seffârînî, Ebü’l-Avn Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Sâlim. el-Buhûru’z-zâhire fî ûlûmi’l-âhire, thk. Abdulazîz Ahmed b. Muhammed. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 2009.
Senâullah Pânîpatî, Kâdî Muhammed. et-Tefsîru’l-mazharî, thk. Gulâm Nebî et-Tûnisî. Pakistan: Mektebetü’r-Rüşdiyye, 1412.
Sezgin, Fuad. Târîhu’t-turâsi’l-Arabî fî ulûmi’l-Kur’ân ve’l-Hadîs, trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Riyâd: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
Sıcak, Hüseyin. “Ebü’ş-Şeyh ve Kitâbü’l-Azame Adlı Eseri”, Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 6/1 (Haziran 2022), 156-189.
Sindî, Muhammed b. Abdülhâdî. Hâşiyetü’s-Sindî alâ Süneni’n-Nesâî. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Câmiu’l-ehâdîs, dzl. Abbâs Ahmed Sakar-Ahmed Abdülcevâd. 21 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 14414/1994.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Cem’u’l-cevâmi’, thk. Muhtar İbrahîm el-Hâic. Mısır: Dâru’s-Seâde, 2. Basım, 1426/2005.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi't-tefsîri'l-me’sûr, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kâhire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Habâik fî ahbâri’l-melâik, thk. Zağlûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1985. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hasâisu’l-kübrâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hâvî li’l-fetâvâ. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2004.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İklîl fî istinbâti’t-tenzîl, thk. Seyfeddîn Abdülkâdir el-Kâtib. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Leâli’l-masnûa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Medrec ile’l-müdrec, thk. Subhî el-Bedrî. Küveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Esrâru’l-kevn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, Beyrût, 2006.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Lübâbü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl, nşr. Ahmed Abdü’ş-Şâmî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Mirkâtü’s-suûd ilâ Süneni Ebî Dâvûd, nşr. Muhammed Şâib Şerîf. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2016.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîhu’l-hulefâ, thk. Hamdî ed-Demitâş. Mekke: Mektebetü Nizâr, 1. Basım, 2004.
Remlî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1984.
Şemsüddîn eş-Şâmî, Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî, Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1993.
Şevkânî, Abdurrahmân b. Yahyâ el-Yemenî. el-Fevâidü’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Şevkânî, Abdurrahmân b. Yahyâ el-Yemenî. el-Fethu’r-rabbânî min fetâve’l-İmâm eş-Şevkânî, thk. Muhammed Subhî. San’a: Mektebetü’l-Cîli’l-Cedîd.
Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr. Edvâü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
Yardım, A. “Ebü’ş-Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/343-344. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. el-Arş, thk. Muhammed b. Halîfe b. Ali et-Temîmî. el-Medinetü’l-Münevvere: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2003.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-İber fi haberi men ğaber, thk. Fuad es-Seyyid. Beyrût: Dâru’l-Kütübil-İlmiyye, 1. Basım, 1405/1985.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lami’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaut-Ekrem el-Bûşî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1404/1984.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. el-Ulüv li Aliyyi’l-Ğaffâr, nşr. Ebû Muhammed Eşref b. Abdilmaksûd. Riyâd: Mektebetü Advâi’s-Selef, 1. Basım, 1995.
Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirîn. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1396/1976. Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1991.