Dilsel Genişleme ve İmâm Gazzâlî'nin Yorumlarında Buna Bağlılığı

Dilsel genişleme olgusu dilbilimcilerin ve nahiv-belağat âlimlerinin ilgilendikleri alanlardan biridir. Bu konuya kitaplarında yer vermişler ve meseleyi Arapların konuşma adeti ve geleneği olarak değerlendirmişlerdir. Bu araştırma, öncelikle dilsel genişleme terimini özet bir şekilde sunmayı ve dilbilimcilerin bu olgu hakkındaki görüşlerine işaret etmeyi amaçlamaktadır. Daha sonra bu olgu İslam'ın ünlü düşünürlerinden Hüccetü’l-İslâm İmâm Gazzâlî özelinde incelenecek ve bu dil olgusunu nasıl ele aldığına ve birçok kitabında nasıl kullandığına işaret edilecektir. Ayrıca, İmâm Gazzâlî'nin bakış açısıyla dilsel genişlemenin sınırlarına, neyin kabul edilebilir olduğuna ve neyin reddedildiğine değinilecektir. Bu çalışma aynı zamanda onun dilsel genişlemeye ilişkin te'vil ölçütünü ve bu olgunun ortaya çıkarılmasında dil kullanımının önemi üzerinde durmuştur. Son olarak, İmam Gazali'nin kelimelerin bazı anlamlarını te’vil ederken ve zahiri anlamlarından başka anlamlara hamlederken bu olguya dayandığı birtakım örnekler zikredilmiş, onun dil kullanımı ve Arapların konuşma âdetleri hakkındaki görüşlerinin tutarlılığı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belağatı, Te'vil, İmâm Gazzâlî, Dil olgusu, Dilsel genişleme

The phenomenon of Linguistic expansion and al-Imām al-Ghazālī’s dependence on it in his interpretations.

The phenomenon of linguistic expansion has occupied the interest of linguists, grammarians, rhetoricians and linguists, they referred to it in their books and mentioned that it is one of the ways of the Arabs and their customs of speech. This research aims at the presenting to present a brief for this term (expansion) and the opinions of linguists on this phenomenon. This study also seeks to reveal this phenomenon in one of the famous Islamic thoughts and the Ḥujjat-ul-Islām, al-Imām al-Ghazālī. To show how he dealt with this phenomenon and relied on it in some places of his many works which he relied on in his interpretations. This study included talking about the limits of linguistic expansion from the point of view of Imam Al-Ghazali and what is acceptable and what is rejected in his opinion. This study also seeks to clarify the criterion of interpretation he has regarding linguistic expansion and the importance of linguistic use in revealing this phenomenon. Finally, It is presented some examples in which Imam al-Ghazālī relied on this phenomenon in interpreting some of the semantics of words and in interpreting them with meanings other than the apparent meanings, and this study showed he consistency of the opinion of al-Imām al-Ghazālī with opinions with the use of language and the traditions of the Arabs in speech.

Keywords:

Arabic Language and Rhtetoric, ta'weel, al-Imām al-Ghazālī, linguistic phenomenon, linguistic expansion,

PDF

___

Atiyye, Üsame Muhemmed. “Zahir’tü el-İttisai fi terakibi’l Arabiyyeti”. Dârülulûm 33/33 (2013).
Bakıllânî, Ebû Bekr el-. el-İnsâf fîmâ Yecibü İ’tikâduhu ve Lâ Yecûzü el-Cehle bihi. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2000.
Cürcânî, Abdülkāhir el-. Esrârü’l-belâga. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1991.
El-Gavl, Atiyye Nayif Abdullah. el-İttis’al-Lugaviyye. Amman: Dar el-Biruni, 2008.
Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 2. Basım, t.s.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. el-Maḳṣadü’l-esnâ fî şerḥi esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ. thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Kıbrıs: el-Câbî, 1987.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Abdüsselâm eş-Şâfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Feḍâʾiḥu’l-Bâṭıniyye ve feżâʾilü’l-Müstaẓhiriyye. thk. Muhammed Ali Kutub. Beyrut: el- Mektebetu’l-Asriyye, 1422.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. thk. Bedevî Tabane. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1982.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Ḳānûnü’t-teʾvîl. thk. Muhammed es-Süleymânî, 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Ḳavâʿidü’l-ʿaḳâʾid. thk. Musa Muhammed Ali. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 2. Basım, 1985.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Mecmûʿatü resâʾili’l-İmâm el-Ġazzâlî. Beyrut: Darul Fikir, 1416.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Mişkâtü’l-envâr. thk. Ebü’l-Alâ Afîfî. Kahire: Daru’l-kavmiyye, 1964.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Tehâfütü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünyâ. Kahire: Dârü’l-Maârif, 4. Basım, 1966.
Ḥallâc, Ebü’l-Mugīs el-Hüseyn b. Mansûr el-. Şerḥu Dîvâni’l-Ḥallâc. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
İbn Cinnî, Osman. el-Ḫaṣâʾiṣ. thk. Abdü’l-Hamîd Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1429.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa. thk. Muhammad Ali Beydoun, 1997.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mücmelü’l-luġa. thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1986.
İbn Hallikân, Şemsüddîn. Vefeyâtü’l-aʿyân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dar-ı Sâdır, 1900.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullah el-Kebîr. Kahire: Dârülmaârif, t.s.
İbnü’l-Esîr, Ziyâeddin. el-Mes̱elü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdilhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1420.
İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî. el-Uṣûl fi’n-naḥv. thk. Abdülhüseyin el-Fetlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Müteşâbihu’l-Kur’ân. thk. Adnan Muhammed Zerzûr. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1969.
Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Şerhu Usûli’l-Hamse. thk. Abdülkerim Osmân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1996.
Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîḳ el-. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’lcil, 5. Basım, 1987.
Kefevî, Ebü’l-Bekā el-. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.s.
Matlub, Ahmed. Mu’cemü’l-Mustalahati’l-Belagiyye ve Tatavvuruha. Beyrut: Mektebetu Lübnan Naşirun, 2. Basım, 2007.
Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî el-. Îżâḥu’l-maḥṣûl min Burhâni’l-uṣûl. thk. Ammâr et-Tâlibî. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslami, 2001.
Muhammed b. Muhammed, el-Ezherî. Haşiyetü’l-Emir Ala-Şerh-i Abdisselam Ale’l-Cevhere Fi’l-Tevhid. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
Mübârek, Muhammed el-. Fıkhü’l-Luga ve Hasaisü’l-Arabiyye. Dımaşk: Dımaşk Üniversitesi, 2. Basım, 1964.
Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-. el-Kâmil fi’l-edeb. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Daru’l Fikri’l Arabi, 3. Basım, 1997.
Münccid, Muhammed Nureddin el-. İttisaü’d-Delale fi’l-hitabi’l-Kur’ani. Dımaşk: Darul Fikir, 2010.
Mütevekkil, Ahmed el-. el-Menh’l-Vazifi fi’l-fikri’l-lugaviyyi’l-Arabi. Rabat: Darulaman, 2006.
Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik es-. Fıkhu’l-Luga ve’s-Sirru’l-Arabiyyeti. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. el-Mebsûṭ. thk. Halîl el-Meys. Beyrut: Darul Fikir, 2000.
Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1988.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü li’l-Kitâb, 1974.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs eş-. el-Üm. thk. Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib. Mansûre: Daru’l Vefa, 2001.
Tabâne, Bedevî. Mu’cemu Belagati’l-Arabiyye. Riyad: Daru’l er-Rifâî, 3. Basım, 1988.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
ʿUlvî, Yahyâ b. Hamza b. Ali b. İbrâhim. et-Tıraz li-esrari’l-belaga ve ulûmi’l-iʿcâz. Beyrut: el-Mektebetü’lʿAsriyye, 1423.