Nass-Olgu Diyalektiği Bağlamında Tedrîcîlik ve Tencîm

Kur’an’ın tencîmî olarak inzâl edilmesi; onun yirmi üç yıllık zaman diliminde âyetlerini Hz. Peygamber’e peyderpey indirmiş olmasını ifade eden bir anlayıştır. Kur’an, Cahiliye toplumunun inanç-ibadet algısını ve ahlâki değerlerini dikkate almıştır. Vahyin, âyetleri bu eksende tencîmi olarak indirmesi ile toplumun da Kur’an’ın amacı doğrultusunda tevhîdî bir ahlâk toplumuna dönüştürülmesine tedrîcîlik denir. Tedrîcîlik, birey ve toplum hayatının sosyal dokusunu değiştirmede aşamalılık ilkesidir. Biz bu makalemizde iki amaç hedefledik. Birincisi tencîm ve tedrîc kavramlarının ifade ettiği farklı anlama temas etmek olacaktır. İkincisi ise, diyalektik bir ilişki çerçevesinde, vahiy döneminde Kur’an’ın tencîmî bir yöntemle kendi teşekkülünü oluştururken diğer yandan da toplumu şekillendirmesine (teşkil) değinmek olacaktır. Bu diyalektik ilişki sonucu İslâm toplumunun oluşum aşamalarında tedrîcîliğin, Kur’an’ın temel amaçlarına ulaşmada bir yönlendirme/metod olduğu aşikardır. Bu metoda göre de her çağda toplumların kendi dinamiklerine vahyin ictihâdî bir dinamizmle cevap üretmesi mümkündür. Nass-olgu diyalektiği bağlamında tedrîcîlik ilkesi bize bazı ipuçları vermektedir. Bu yöndeki ictihâdî dinamizm bizim makalemizin esasını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tencîm, Tedrîc, Teşkil, Teşekkül

Gradualism and Piecemeal Revelation in the Context of the Divine Decree -Fact Dialectic

The revelation of the Qur'an piece by piece means that the Quran verses were not revealed to the Prophet at once, but were sent down gradually in twenty-three years time. The Qur'an has taken into account the faith-worship perception and moral values of the ignorant society. The piecemeal revelation of the Qur'an verses and in line with the purpose of the Qur'an transformation of the society into a moral one which believes in unification and oneness of Allah (tawhid) means gradualism. In other words, gradualism means changing the social fabric of individual and community life. In this article, we primarily aim to touch upon the different meanings of the concepts of piecemeal and gradualism. Furthermore, we aim to indicate that there is a dialectical relationship in the period of revelation in which while the formation process of the Qur'an was ongoing, it itself also continued to shape the society with a piecemeal method as well. As a result of this dialectical relationship, it is obvious that gradualism is a method for reaching the basic aims of the Qur'an in the formation stages of the Islamic society. According to this method, In the context of the divine decree (nass)-fact dialectic, the principle of gradualism guides us and gives some clues. In this regard, ijtihad dynamism will be the basis of our article.

Keywords:

Tafseer, Piecemeal, Gradualism, Shape, Formation,

PDF

___

Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihabüddin Mahmut. Ruhu’l meânî tefsirü’l Kur’ani’l-Azim ve’s-sebi’l-mesanî. 11 Cilt. Beyrut: y.y., 1994.
Alvani, Taha Cabir. İrtidat (Tarihsel ve Metinsel Analiz). çev. İbrahim Kapaklıkaya İstanbul: Mana Yayınları, 2014.
Âmidî, Seyfuddîn. el- İhkam fi usûli’l-ahkâm. Beyrut: y.y., 1985.
Arkoun, Muhammed. Kur'an Okumaları. çev. A. Zeki Ünal. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
Avde, Casir. İslâm Hukuk Felsefesi “Makasıdü’ş-Şeria”. İstanbul: Mahya Yayınları, 2016.
Bûtî, Ramazan. Min ravâu'l-Kur’an. Dımeşk: y.y., 1970.
Canan, İbrâhîm. Kutüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi. 18 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usülü. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’an. nşr. Muhammed es-Sâdık Kamhavî. 2 Cilt. Beyrut: y.y., 1992.
Demirci, Muhsin. “makâsıd”. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MİFAV, 2019.
Demirci, Muhsin. Kur’an’da Sosyal Gerçeklik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
Derveze, İzzet. Allah Yolunda Cihad. çev. Ali Aslan. İstanbul: y.y., 1988.
Derveze, İzzet. Kur’an’a göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 3 Cilt, 1995.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitâbiyât, 2006.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Mefhumu’n-nass dirase fî ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Merkezu’l-Kâfî el-Arabî, 1994.
ed-Dibânî, Abdulmecîd Abdulhamîd. el-Medhal ilâ dirâseti’l-fıkhı’l islâmî. Bingazi: y.y., 1994.
el-Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-buhârî. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, 1379.
el-Behiy, Muhammed. Kur'an ve Toplum. Çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1986.
el-Karadâvî, Yusuf. el-Halâlü ve'l-harâmu fi'l-islâm. Kahire: Mektebetü'l-Hadîs, ts.
el-Kayravânî, Yahyâ b. Selâm b. Ebî Sa‘lebe. Tefsîru yahyâ b. selâm el-basrî el-kayravânî. th. Hind Şelebî. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.
Enis Ahmed, “Mevlânâ Seyyid Ebû’l-A’lâ el-Mevdûdi’nin Şeriat Anlayışı”. çev. Mehmet İbrahim Şaban, İslâmiyât 1/4 (1998), 161-169. er-Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. 1-32. Beyrut: y.y., 1990).
Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 10 Baskı, 2017.
Esack, Farid. Kur’an Özgürleşme ve Çoğulculuk. Çev. Çağla Taşkın. Ankara: Hece Yayınları, 2018.
Fazlurrahman. Allah’ın Elçisi ve Mesajı. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
Fazlurrahman. İslâmi yenilenme makaleler II. çev. A. Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Baskı, 2004.
Fırat, Yavuz. Kur’an-ı Kerim’e Göre Vahiy Sürecinde Oluşan İslâm Toplumu. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Garaudy, Roger. İslâm ve İnsanlığın Geleceği. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 1990.
Gazali, Muhammed. Fıkhu’s-Sire. çev. Resûl Tosun. İstanbul: Risale Yayınları, 1991.
Graudy, Roger. Entegrizm. çev. K. Bilgin Çileçöp. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995.
Hasrî, Ahmed Muhammed. Tefsîru ayâti'l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l Ceyl, 1991.
Hocaoğlu, Mustafa. “Teşride Tedricilik Konusuna Farklı Bir Yaklaşım” Tefsir Araştırmaları Dergisi 2/2 (Ekim 2018), 266-286.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. et-Tibyân fî eymâni’l-îmân. nşr. Abdullah b. Sâlim el-Battâtî. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1429.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. İran: Neşru Edebi’l Havze, 1363/1405), “şkl”.
İbnu’l Arabi, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah. Ahkâmi’l Kur’an. Beyrut: Dâru’l Kitâbu’l İlmiyye, 1988.
İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn. en-Nihâye fî ğârîbi’l-hadîs ve’l-eser. nşr. Tahir Ahmed ez-Zâvî- Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
Kurt, Mustafa. Ibn Kuteybe ve Tefsir Anlayışı. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1996.
Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed. el- Câmi’ li ahkâmi’l- Kur’an. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1967.
Kutub, Muhammed. Dirâsetün Kur’aniye. Kahire: Dâru’ş-şuruk, 6. Baskı, 1991.
Kutub, Muhammed. Kur'an'ı Nasıl Okuyalım. çev. Bekir Karlığa. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
Mahmasanî, Suphi. Hükümlerin Değişmesi. çev. Kassif Hamdi Okur. Kur’an’ın Tarihsel ve Evrensel Okunuşu İçinde. der. Mevlüt Uyanık. Ankara: Fecr Yayınevi, 1997.
Maverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. Tefsiru’l-maverdî. Beyrut: y.y., 2 Cilt, 1992.
Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsiru’l-merâğî. 1-10. Beyrut: y.y., 1974.
Mes’ud, Muhammed Halid. İslâm Hukuk Teorisi. çev. Muharrem Kılıç. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
Mevdûdî, Ebu'l-A’lâ. Tefhimu'l Kur'an, Kur’anın Anlamı ve Tefsiri. çev. M.H. Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
Öktem, Niyazi. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi. İstanbul: Der Yayınları, 1985.
Özdeş, Talip. “İslâm-Sosyal Değişim İlişkisinin Değerlendirilmesi”. Tevilat İslâmi İlimler Dergisi 1/1 (2020), 187-207.
Öztürk, Mustafa. “Şâtıbî’nin Kur’an’ı Anlamaya Yönelik Öncelikleri Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”. İslâmiyât 3/1 (2000), 71-94.
Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetü’t-tefâsîr. çev. Sadreddin Gümüş- Nedim Yılmaz. İstanbul: Yeni Şafak, 7 cilt, 1995.
Subhî, es-Sâlih. Mebâhis fî ulûmi’l- Kur’an. b.y.: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2000.
Şâtıbî, Ebu İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el Gırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl-u Selmân. Mısır: Dâru ibn ‘Affân, h. 1421.
Şelebi, Muhammed Mustafa. Talilü’l-ahkâm. Beyrut: Daru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1981.
Şimşek, M. Sait. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan Yayınları, 1999.
Tabatabaî, Allâme Muhammed Hüseyin. İslâm’da Kur’an. çev. Ahmed Erdinç. İstanbul: Bir Yayınları, 1988.
Türcan, Talip. “Tedrîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/265-267. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Ünver, Mustafa. Tefsir Usulünde Mekkî – Medenî İlmi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Vâhidî, Ebü’l-Hasan Alî b. Ahmed. Esbâb-ı nüzûli’l-Kur’an. thk. Âsım b. Abdulmuhsin el-Humeydân. Damam: Dâru’l-Islâh,1992.
Yavuz, Ömer Faruk – Deliser, Bilal. Tefsir Metinleri I, Kur’an Metni ve Olgusal bağlamı ile ilgili Kavramlar. Bursa: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2019.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Kitab, 2012.
Zerka, Mustafa Ahmed. Fıkhu’l-islâmî fi sevbihi’l-cedid el-medhal. Dımaşk: y.y., 1956.
Zerkeşî, Bedreddin. el- Burhân fi ulûmi’l Kur’an. thk. Muhammed Ebu-Fadl İbrahim. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.