Vaz' İlminin Bilim Tasnifindeki Yerinin Tespiti

Klasik dönem İslam düşünce geleneğinin tabî seyri içerisinde gelişen dil bilim çalışmalarından biri de vaz‘ ilmidir. Kısaca lafız-anlam ilişkisini açıklamaya çalışan vaz‘ ilmi belirli lafız türlerinin anlamlarına nasıl yüklendiğini incelemektedir. Modern dönem dil çalışmaları ise dilbilim çalışmaları olarak nitelendirilir. Aslında çatı bilim olarak da ifade edebileceğimiz dilbilimin altında farklı kategoride dil çalışmaları yürütülmektedir. Bu bağlamda bazı araştırmacıların klasik dönem İslam düşüncesi ürünü olan vaz‘ ilmi ile modern dönem dil çalışmaları arasında ilişki kurma çabasında olduğu görülmektedir. Bu çalışmada söz konusu iddialar tahlil edilecek böylece vaz‘ ilminin modern bilim tasnifindeki karşılığı tespit edilecektir. Bu amaçla öncelikle klasik dönemden başlanılarak vaz‘ ilmi üzerine yazılmış on tane eserin içerikleri ortaya konulacak böylece vaz‘ ilminin aslî ve tâli konularının tespiti gerçekleştirilecektir. Sonrasında vaz‘ ilminin incelediği lafız türlerinin anlamlarına nasıl vaz‘ olduğu örneklerle gösterilecektir. İkinci kısımda ise iddiaya konu olan dilbilim, sözcükbilim, sözlükbilim ve göstergebilim hakkında kısaca bilgi verilip bunlarla vaz‘ ilmi arasında benzerlik ve farklılıklara işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belagatı, Vaz İlmi, Bilim Tasnifi, Dilbilim, Göstergebilim

Determining The Place Of Wad‘ in The Science Classification

One of the results of language studies, which has an important place in the classical period of Islamic thought, is the emergence of the science of wad'. In short, the science of waḍ, which tries to explain the relationship between utterance and meaning, tried to explain how certain types of utterances are attributed to their meanings. Modern period language studies, on the other hand, are called linguistic studies. In fact, different categories of language studies are carried out under linguistics, which we can also describe as a roof science. In this context, it is seen that some researchers are trying to establish a relationship between the science of waḍ, a product of classical period Islamic thought, and modern period language studies. In this study, the claims in question will be analyzed so that the equivalent of waḍ science in the modern science division will be determined. For this purpose, first of all, the contents of ten works written on the science of waḍ will be revealed, so that the main and secondary subjects of the science of waḍ will be determined. Afterwards, it will be shown with examples of how the meanings of the types of words examined by the science of waḍ are given. In the second part, brief information will be given about linguistics, lexicology, lexicography, and semiotics, which are the subject of the claim, and the similarities and differences between them and the science of wad' will be pointed out.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Wad Sicience, Classification of Science, Linguistics, Semiotics,

PDF

___

Ahanov, Kaken. Dil Bilimin Esasları. çev. Murat Ceritoğlu. Ankara: TDK Yayınları, 2008.
Akalın, Şükrü Haluk, "Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük". Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. 698/162-169. Ankara: TDK Yayınları, 2010.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim 1. Ankara: TDK Yayınları, 1979.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Ankara: TDK Yayınları, 1982.
Ali Kuşçu, Alâeddin Ali b. Muhammed. ‘Unkudü’z-zevâhir fî’s-sarf. thk. Ahmed Afîfî. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 2001.
Alyaz, Yunus. “Dilbilim Dersinin İçerik, Amaç ve Kazanımlarına Yönelik Öğrenci Tutumları”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19 (2006), 23–44.
Anter, Abdulhamîd. İlmu’l-Vaz‘. Kuveyt: Dârü’z-Zâhiriyye, 2017.
Bayrakdar, Mehmet. Islâm'da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 14. Basım, 2020.
Bozkurt, Çetin. Vaz‘ İlmi ve Ferdinan De Saussure'de Göstergeler. İzmir: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Cengiz, Mehdi. “Molla Lütfi Özelinde Dilbilim- Vazʿ İlişkisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi (2021). https://doi.org/10.33420/marife.894205
Dede Cöngi, Kemâlüddîn İbrâhîm b. Bahşî b. İbrâhîm. “Risâletü’n fi’l-Vaz‘”. el-Mecmûu’l-Vaz‘. ed. Muhammed Yusuf İdrîs. 195–197. Ürdün: Dârü’n-nûru’l-mübîn li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2016.
Dicvî, Yûsuf ed-. Hulâsatü ilmi’l-Vaz‘. Kahire: Mektebetu’l-Kahire, 1920.
Eğinli İbrahim Hakkı Efendi. Metnun fi’l-Vaz‘ li’l-Eğinli. “Meşihat Müsteşarı Eğinli İbrahim Hakkı Efendi’nin Vaz‘ İlmine Dair Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. nşr. Musa Alak. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2011), 29–76.
el-İskenderânî, Seyyid Muhammed Selim. “Safâu’n-nebi‘ fî ilmi’l-Vaz‘”. el-Mecmûu’l-Vaz‘. ed. Muhammed Yusuf İdrîs. 229–233. Ürdün: Dârü’n-nûru’l-mübîn li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2016.
el-Müderris, Abdülkerim. “et-Tibyânu ve’l-hulâsatü fî ilmi’l-Vaz‘”. el-Mecmûu’l-Vaz‘. ed. Muhammed Yusuf İdrîs. 203–215. Ürdün: Dârü’n-nûru’l-mübîn li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2016.
Hacerzade, Receb b. Mehmed Ali. Şerhu risale-i cedide ala kavâ'idi'l-vad'iyye. İstanbul: yy., 1038.
İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. “Muhtasarü’l-müntehâ 1”. Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ el-usûlî 1. ed. Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdülgaffâr Îcî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdülgaffâr. “er-Risâletu’l-Vaz‘iyye”. Mecmû‘atu’l-vaz‘iyye. 79–80. İstanbul: Safa ve Enver Matbaası, 1311.
Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdülgaffâr (ed.). Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ el-usûlî 1. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011.
İsferâyînî, Ebû İshâk İsâmüddîn İbrâhim b. Muhammed b. Arabşah. İsâm ‘ale’l-Vaz‘iyye. İstanbul: yy.
Jackson, Howard – Amvela, Etienne Ze. Words, Meaning and Vocabulary: An Introduction to Modern English Lexicology. London: Continuum, 2007.
Kaplangöz, Zahit. Kemaleddin Mes‘ud Şirvani’nin Şerhu’r-risaleti’l-vaziyyesi ve Mir Ebu’l-Beka b. Abdulbaki’nin Haşiyesi (Tahkik ve İnceleme): Değerlendirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Molla Lütfi, Lütfullah b. Hasan et-Tokâdî. el-Metâlibu’l-ilâhiyye fî mevzû‘âti’l-ulûmi’l-lugaviyye. İstanbul: Kitabevi, 2012.
Özdemir, İbrahim. İslam Düşüncesinde Dil ve Varlık: Vaz‘ İlminin Temel Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
Peker, Hidayet. “İbn Hazm’ın İlimler Tasnifi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009), 319–329.
Saussure, Ferdinand de. Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 1998.
Sûrî, Ebu Bekir es-. “el-Lümeu' fî ilmi'l-vaz'”. el-Mecmûu’l-Vaz‘. ed. Muhammed Yusuf İdrîs. 107–114. Ürdün: Dârü’n-nûru’l-mübîn li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2016a.
Şahin, Tahir Erdoğan. “Bilimlerin Sınıflandırılması”. Eğitişim Dergisi. Erişim 15 Temmuz 2022. https://www.egitisim.gen.tr/bilimlerin-siniflandirilmasi/
Şibrâvî, Abdulhâlık. “el-Minhetü’l-ilâhiyyetü fi’l-gavâidi’l-vaz‘iyye”. el-Mecmûu’l-Vaz‘. ed. Muhammed Yusuf İdrîs. 115–141. Ürdün: Dârü’n-nûru’l-mübîn li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2016.
Taşköprizade Ahmed Efendi, Ebü'l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi. Miftâhü’s-sa’âde ve misbâhü’s-siyâde fî mevżû’âti’l-ulûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2007.
Yıldırım, Abdullah. Vaz İlmi ve Unkûdu’z-Zevâhir/Ali Kuşçu (İnceleme - Değerlendirme). İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.