11958

SÂLİH BABA DİVÂNI’NDA TİPLER VE KİŞİLİKLER

Klasik Türk Edebiyatı’na, yaşanılan din ve kültür başta olmak üzere birçok muhtelif unsur kaynaklık eder. Tipler ve kişilikler, Klasik Türk Edebiyatı’nın önemli kaynakları arasında yer alır. Bu kaynakların müstakil eserler incelenerek ortaya çıkarılması gerekmektedir. Klasik Edebiyat’ta tipler ve kişilikler edebî bir metnin kurgulanmasındaki temel unsurlardır. Şair, eserinde yer verdiği tipler ve kişilikler sayesinde düşüncelerini ve hissiyatını somutlaştırma fırsatı bulur. Bu sebeple metni tam olarak anlayabilmek için tip ve kişiliklerin doğru tesbit edilmesi önemlidir. Tip, toplumun süregelen yaşantısı içinde kendini gösteren belirgin davranışları temsil eder. Divan Şiiri’nde belirgin davranışları temsil eden pek çok tip vardır. Bunlar, Âşık, Maşuk, Rakîb, Mecnun, Leylâ, Saki, Derviş gibi tahayyülî ve tasavvurî tipler ile ‘Andelîb, Bülbül, Gül, Şem’, Pervane, Zühre gibi temsilî tiplerdir. Kişilik, kişinin kendi görüş, düşünüş ve davranışlarıyla şekillenir. Kişilik, basmakalıp davranışlar yerine değişken davranışlar sergiler. Divan Şiiri’nde kişilikler, Dinî, Tarihî (Destani-Mitolojik), Edebî ve Sanatkâr, Mutasavvıf ve Bilgin şeklinde tasnif edilebilir. Ayrıca, bir milletin kendi değer yargılarını öğrenmesi kültürel ve sanatsal açıdan çok önemlidir. Toplumun davranış ve yapısını temsil eden tipler ve kişilikler de bu düşünceden hareketle ele alınmalıdır. Böylece hem edebi eserlerin anlaşılması kolaylaşmış olacak hem de toplumun değer yargıları daha iyi anlaşılacaktır. Tüfekçizade Sâlih Baba, 1846-1906 yılları arasında Erzincan’da yaşamış, Nakşibendi Tarikatı’nın Halveti kolunun isim yapmış müridlerinden biridir. Salih Baba'nın bir Divân'ı vardır. Sâlih Baba Divanı’nın lakabı Rabıta-i Nakş-ı Hayâlî’dir. Bu divan, şeyhini çok seven ve ona çok bağlı olan bir müridin hocasına duyduğu saygıyı, sevgiyi, bağlılığı; güzel, yalın bir ifadeyle aktardığı, incelenmeye değer önemli bir eserdir. Salih Baba, şiirlerinde tasavvufu kullanmıştır. Şiirlerinin birçoğunda tasavvufî tip ve kişiliklere yer vermiş ve şiirlerini bu tip ve kişilikler üzerine kurmuştur. Bu çalışmada Sâlih Baba’nın, şiirlerinde tip ve kişilikleri nasıl işlediği ve bunlara yüklediği roller incelenecektir

Anahtar Kelimeler:

Sâlih Baba, Rabıta-i Nakş-ı Hayâlî, Tip, Kişilik

PDF

___

AKKAYA, Mehmet (2018). “Divân ve Halk Şiirinin Şahıs Dünyası”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C: 20, S: 3, ss. 363-380
AKKUŞ, Metin (1995). Nefi Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
AKKUŞ, Metin (2000). Divan Şiirinde İnsan I-Dini Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
AKKUŞ, Metin (2006). “Klasik Edebiyatta Tipler”, Türk Edebiyatı Tarihi, Talat Sait Halman vd. C: 2, İstanbul, ss. 393-402
AKTEPE, Orhan (1977). “Erzincanlı Tekke Şairi Sâlih Baba”, Muştu Dergisi.
ALBAYRAK, Nurettin (1986). "Bir Tasavvuf Şairi Tüfekçizade Salih Baba", Mavera Dergisi, S.109, ss. 8-10.
AYDIN, Haluk (2010), Cevrî Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi.
BANARLI, N. Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C: 2, İstanbul: M.E.B. Yayınları.
CAN, Adem (2016). “Salih Baba’nın Şiirinde İnsân-ı Kâmil”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı C: 1, ss. 879-890
ÇAKIR, Mehmet Saki (2017). " Şeyh Abdurrahman-ı Tâğî ve Norşin Tekkesi’nden Yayılan Kollar", İHYA Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi, C: 3, S: 2, ss. 26-53
ÇETİN, İsmet (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
DENİZ, Mustafa (2002), Salih Baba Divanı'nda Dinî-Tasavvufî Şahsiyetler, Ayet ve Hadisler, Bitirme Tezi, Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi.
DOĞAN, Ahmet (1988). Sâlih Baba Hayatı ve Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
DOĞAN, Ahmet (2009). “Salih Baba”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 36, ss. 37-38
DEVELLİOĞLU, Ferit (1988), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara.
ERDOĞAN, Abdülkerim (2014). “Erzincanlı Salih Baba”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir, ss. 441-459
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1990). Mantık Al-Tayr (Feridüddin-i Attar), İstanbul: M.E.B. Yayınları
HOŞAB, Ayşe Merve (2017). “Sırrî Rahile Hanım Divanı’nda Dinî Kişilikler”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 29, ss. 227-263
İLHAN, Bilge (2016). “Sehî Bey Dîvânında Dinî Tipler”, Pamukkale Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 6, ss. 82-105
İSPİR, Meheddin (2017). “Münîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Maden-i Esrâr Mesnevisi’ndeki Tipler ve Kişilikler”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED) II/3, ss. 13-44
KAPLAN, Mehmet (1985). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
KURNAZ, Cemal (1987). Hayâlî Bey Divânı Tahlîli, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
KUYUMCU, Fehmi (1979), Erzincanlı Tüfekçizâde Sâlih Baba Divanı, Ankara.
LEVENT, Agâh Sırrı (1980). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi
ONAY, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: TDV. Yayınları
PALA, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları
SAĞIR, Mukim (2016). “Salih Baba Divânı’nında Türkçe’nin Söz Varlığı”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı, C: 1, ss. 627-636
SEFERCİOĞLU, M. Nejat (2001). Nev’î Divânı’nın Tahlîli, Ankara: Akçağ Yayınları
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakib’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında, İstanbul: Enderun Kitabevi
TOLASA, Harun (1973). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Sevinç Matbaası
TÖKEL, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Şahıslar Mitolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları
TUYGUN, Ünal (2003). Pîri Sami Hazretleri Hayatı ve Sohbetleri, İstanbul: Kervan Yayınları.
ULUDAĞ, Erdoğan (2013). Salâmân ve Absâl, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları
ULUDAĞ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları YALÇINKAYA, Şeyhettin (2015). Sâlih Baba Divanı, Semerkand Edebiyat Dizisi. YILMAZ, Hasan Kâmil (2012). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat ZAVOTÇU, Gencay (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Ankara: Aydın Kitabevi ZAVOTÇU, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul: Kesit Yayınları

Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]-Cover

ISSN: 2651-3013
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2018
Yayıncı: İlyas KAYAOKAY

Arşiv