19255

EMÎR HÜSREV-İ DİHLEVÎ’NİN NÜH-SİPİHR İSİMLİ MESNEVÎSİ ve NÜH-SİPİHR’E GÖRE ARAPÇA, FARSÇA, TÜRKÇE ve HİNTÇE

Emîr Hüsrev-i Dihlevî, Hindistan’da doğup büyümüş Türk soylu bir şairdir. Nitekim bizzat kendisi “Türkî-i Hindustâniyem/Hindistanlı Türküm” derken, intisap edip terbiyesinde yetiştiği şeyhi Şeyh Nizâmüddîn-i Evliyâ da onu “Türkü’llah/Türk oğlu” ve “Türk-beççe/Türk oğlu” şeklinde isimlendirmiştir. Emîr Hüsrev, gerek İran edebiyatında gerekse Hindistan’da Farsça şiir söyleyen şairler arasında meşhur olup Farsça şiir söyleyen en büyük ve yetkin şairlerden biri olarak kabul edilmektedir. Kaynaklarda onun Türkçe, Farsça, Arapça, Hintçe ve Hindistan’da konuşulan birçok yerel dil ile Sanskritçe bildiği belirtilmektedir. Çok çalışkan ve velut bir şâir olan Emîr Hüsrev’in Tuhfetü’s-sıgâr, Vasatü’l-hayât, Gurretü’l-kemâl, Bakıyye-i Nakıyye ve Nihâyetü’l-kemâl isimli beş divanı, Matlaʿu’l-envâr, Şîrîn ü Hüsrev, Mecnûn u Leylî, Heşt-bihişt ve Âyîne-i İskenderî’den oluşan hamsesi ile Kırânü’s-saʿdeyn, Miftâhu’l-fütûh, Aşîka, Nuh-sipihr, Tugluk-nâme adlarında tarihî mesnevileri bulunmaktadır. Bu çalışmada; önce Emîr Hüsrev-i Dihlevî’nin mesnevîleri arasında gerek tertibi gerek konusu gerekse vezni yönünden hem en ilginç ve dikkat çeken hem de en güzel ve mükemmel olan Nüh-sipihr hakkında bilgi verilecek, konusu özetlenip edebî hüviyeti hakkında bilgi verilecektir. Doğrudan Hindistan’ı konu alan ve Hindistan’la ilgili önemli ve ilginç bilgileri ihtiva eden “üçüncü sipihr”in tanıtımı diğer bölümlere göre geniş tutulacaktır. Ayrıca bu bölümde yer alan ve Arapça, Farsça, Türkçe ve Hintçe hakkında çeşitli açıklamaların yapılıp bilgilerin verildiği bölümün hüviyeti ortaya konulup tercümesine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Emîr Hüsrev, Nüh-sipihr, Arapça, Farsça, Türkçe, Sanskritçe

PDF

___

AMÎD, Hasan (1362), Ferheng-i Amîd, Tehrân.
ASKARİ, S. H. (1975). “Khusrau’s Works As Sources of Social History”, Amir Khusrau [Memorial Volume], Delhi.
ASKARİ, S. H. (1992). Amir Khusrau As a Historian”, Patna.
AYDIN, Cengiz – Gülseren Aydın (1992), “Batlamyus” mad, DİA, c. 5, s. 196-199.
Bâbür (2006). Baburnâme (Vekayi) Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
BAYRAKDAR, Mehmet (2012). Bilinmeyen Bir Türk Ulusu: Kayanîler, Konya: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
DEHHUDÂ, Ali Ekber (1373), Lugat-nâme, (14 cilt), Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
EFENDİZADE, Oktay (1996). “Gence” mad., DİA, c. 14, s. S. 17-20.
Emîr Hüsrev-i Dihlevî (1949). Mesnevî-i Noh-sipihr Hazret-i Emîr Hüsrev-i Dihlevî, bâ-tashîh u tahşiye vu Mukaddime-i der-Zebân-i İnglisî ez-Muhammed Vahîd Mîrzâ Mu’allim-i Arabî ve Ulûm-i İslâmiyye der-Câmi’a-i Lucknov, Hind, Kelkuta.
ENVERÎ, Hasan (1382), Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
EŞREF, Ahmet Bahtiyar – Celal Soydan (2012), Urdu – Türkçe Türkçe – Urdu Sözlük, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yay.
FARUQI, Shamsur Rahman (2001), Early Urdu Literary Culture and History, New Delhi.
İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2000). İbn Battûta Seyahatnâmesi, çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut, c. 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kâtib Çelebi (2013). Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
KURTULUŞ, Rıza (2022), “Keyânîler” mad., DİA, c. 25, s. 345-346.
MELSEYÂNÎ, Arş (1972). Emîr Husrev [Ahd, Fen our Şahsiyet], Dehli.
MU’ÎN, Muhammed (1371), Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
Nizami, Khaliq Ahmad Nizami (1994). “Delhi” mad., DİA, c. 9, s. 126-128.
ÖZCAN, Azmi (1992). “Bengal” mad., DİA, c. 5, s. 436-437.
ÖZCAN, Azmi (2009). “Sind” mad., DİA, c. 37, s. 242-244.
ÖZEL, Ahmet (2004). “Melîbârî” mad., DİA, c. 29, s. 48-49.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi (2010). “Şîrâz” mad., DİA, c. 39, s. 182-184.
Rızvi, Saıyıd Athar Abbas Rızvî (2003). “Lahor” mad., DİA, c. 27, s. 57-58.
Rızvi, Saıyıd Athar Abbas Rızvî (2022). “Keşmîr” mad., DİA, c. 25, s. 325-327.
SCHİMMEL, Annemarie (2004). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, çev.: Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Sıddıqui, Iqtidar Husain Sıddıqui (1996). “Gurlular” mad, DİA, c. 14, 207-211.
STEİNGASS, F. (1975), Persian-English Dictionary, Beirut: Librairie du Liban.
Şeyh Selîm Ahmed (1975), Emîr Hüsrev, Yeni Delhi.
ŞÜKÛN, Ziya (1984). Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 3 c., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
TOMAR, Cengiz (2013). “Yemen: II. Tarih” mad., DİA, c. 43, s. 401-406.
TOPDEMİR, Hüseyin Gazi (2007),“Oklîdisî” mad, DİA, c. 34, s. 25-26.
TÖKEL, Dursun Ali (2000), Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
TURGUT, Abdulhamit (2021). “Klasik Arap Gramerinde ‘İlletin Taksimi”, Bitlis İslamiyat Dergisi, c. 3, sy. 1, s. 185-199.
TAŞAĞIL, Ahmet (2020). “Kanglı (Kao-Ch’e) Boyları Hakkında Bir Değerlendirme”, Tarih Dergisi - Turkish Journal of History, sy. 71, s. 51-66.
TOMAR, Cengiz (2010), “Şam” mad., DİA, c. 38, s. 311-315.
USLU, Recep (2001). “İstahr” mad., DİA, c. 23, s. 202-203.
TÜRKEŞ-GÜNAY, Umay (2007). Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe, 2. baskı, Ankara: Akçağ Yay.
TÜRKMEN, Erkan (1983), “Emîr Hüsrev-i Dehlevî’nin Urduca’nın Doğuşundaki Rolü”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2, 21-32.
YAZICI, Tahsin (1994). “Derî” mad., DİA, c. 9, s. 178-179.