Divan-ı Hümayun, yerine getirdiği fonksiyonla, Osmanlı yükseliş döneminin en önemli devlet kurumlarından biri, belki de en önemlisidir. Tanzimat Fermanı ile birlikte üstlendiği rolle, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, “yükseliş dönemi”ne tekrar ulaştıracak reformları hazırlayan bir meclis olarak öngörülmüştür. Gerçekten, iki farklı dönemin çok önemli bu iki meclisi yapısal ve fonksiyonel olarak benzer nitelikler taşımaktadır. Her iki meclis de, yasama, kısmi de olsa yürütme ve yargı başta olmak üzere, idari ve mâlî pek çok devlet yetkisini kullanmıştır. Sadece mahkeme olarak kurulmamakla birlikte, oluşum biçimleri, ele aldıkları uyuşmazlıkları çözme ve karara bağlama yönleriyle, aynı zamanda bir yargı organı niteliği taşımışlardır. Divan-ı Hümayun ve Meclis-i Vâlâ, kadı idaresindeki genel mahkemeler yanında, hatta üstünde, Türk ve İslam devletlerinde görülen mezâlim yargısının kendi dönemlerindeki en belirgin uygulama yerleridir. Meclis-i Vâlâ, Tanzimat’ın hedeflediği ve gerçekleştirmeye çalıştığı devletteki dönüşümün yargı alanındaki temel aktörlerindendir. Çalışma, bu kurumu yargı organı sıfatıyla ele almayı amaçlamaktadır.