Son osmanlı damatlarının millî mücadele'yle ilişkileri

Bu makalede, Türk İstiklâl Savaşı (1918-1922) döneminde Osmanlı devletinin hanedan damatlarının M. Kemal Paşa ve onun liderliğindeki mücadele ile ilişkilerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. Öncelikle son devir Osmanlı damatlarının (Damat Ferit Paşa, Enver Paşa, Şehzade Ömer Faruk Efendi, İsmail Hakkı (Okday) Bey) kısa hayatları, kişiliği, üslubu, stratejileri, inanç ve amaçlarına yer verilerek onların Millî Mücadele ile olan münasebetleri arşiv vesikaları, hatıralar ve akademik araştırmalar referans alınarak analiz edilecektir. Sonra da, Osmanlı damatlarının durumları karşılaştırmalı bir şekilde ele alınarak genel bir bakış çerçevesinde yorumlanacaktır.

The relations of the last ottoman son-in-laws with the war of Turkish liberation

The article aims to present the relations between Mustafa Kemal Paşa and the last son-in laws of the Ottoman dynasty during the Turkish War of Independence (1918-1922). The study will examine the short biographies, personalities, manners, strategies, beliefs and aims of the last son-in-laws of the Ottoman dynasty and their relations with the national independence in terms of archival documents and memories. Then, the study will examine the political stance of the son-in-laws in a comparative manner, and finally the study will interpret the results as a whole.

PDF

___

I. ARŞİV BELGELERİ
I.I. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
-Dosya Usulü İradeler (I.DUİT), 6/46; 6/49; 5/13_2.
I.II. Cumhuriyet Arşivi (BCA)
-Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü (BÖKM), E2/55.341.8.
-Muamelat Genel Müdürlüğü (MGM), 435A1/258.735.1; 244335/203.391.29; 244304/203.390.22; 244318/203.391.13.
Bakanlar Kurulu Kararları-28, (BKK-28), 2.38.18; 14-417, 133.84.16; 14-204/120.71.9; 122-1/7.36.7; 6.47.9.
I.III. Türk Tarih Kurumu Arşivi (TTKA)
-Enver Paşa Belge Koleksiyonu, Dosya: 5; No: 46.
-Tevfik Paşa-Ismail Hakkı Okday Belge Koleksiyonu, Dosya: 12, No: 9.
IV. Hususi Evrak (İsmi geçen Osmanoğlu ve Ürgüplü aileleri ile Murat Bardakçı tarafından muhafaza edilen belgeler)
-Şehzade Ömer Faruk'un mektupları (Şahbaba, Belge 23 ve 24, s.507-509)
-Suat Hayri Ürgüplü'nün Sabiha Sultan'dan tuttuğu notlar, 1968-69. (Şahbaba, Belge 25, s.511-526)
-Sultan Vahideddin ile kızları Ulviye ve Sabiha Sultanlara ait mektuplar (Şahbaba,Belge 5-16, s.455-483; Belge 34-37, s.561-570)
-İsmail Hakkı Okday'ın notları, 1960'lar (Şahbaba, Belge 21 ve 22, 497-506).
II. KİTAP VE MAKALELER
"Enver Paşa Buhara'da Kalsa İdi...", Yakın Tarihimiz, C.l, S.3 (15 Mart 1962).
"Enver Paşa'yı Nasıl Kurtardım", Yakın Tarihimiz, C.l, S. 13 (24 Mayıs 1962)
Ahmet İzzet Paşa'nın Feryadım adlı. (Nehir Yayınları, İstanbul 1992).
Ali Fuat Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987, 4.bs.
Ali Satan, Son Halife Mdülmecid Efendi, Doğan Kitap, İstanbul 2009.
Ali Vâsıf Efendi, Br Şehzadenin Hatıratı, haz. Osman Selahaddin Osmanoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005, 2.bs.
Arı İnan, Tarihe Tanıklık Edenler, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1997.
Asım Gündüz, Hatıratlarım, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1973.
Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2003.
Bilal Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1975, C.II,
Cemil Koçak, "Hümeyra Özbaş'la Başbaşa", Tarih Toplum, 1990.
Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Bateş A.Ş. Yayını, İstanbul 1984.
Feridun Kandemir, "Abdülmecit Anadolu'ya Nasıl Geçti", Yakın Tarihimiz, C.II, S.23 (2 Ağustos 1962)
Feridun Kandemir, "Anadolu'ya Geçmek İsteyen Enver Paşa Ne Yapacaktı, Ne Yapabilirdi, Ne Yapmak İstiyordu?", Tarih Konuşuyor, C.6, S.32 (Eylül 1966).
Feridun Kandemir, "Enver Paşa'nın İttihat ve Terakki'yi İhya Teşebbüsü", Tarih Konuşuyor,C.6, S.34 (Kasım 1966).
Feridun Kandemir"Enver Paşa'nın Ölümü", Resimli Tarih Mecmuası, S.4 (Nisan 1950).
Feridun Kandemir, Enver Paşa'nın Son Günleri, Güven Basım, İstanbul 1955.
Gotthard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, (Mondros'tan Mudanya'ya Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989, 2.bs.
Haluk Y. Şehsuvaroğlu, "Damat Ferit Paşa", Resimli Tarih Mecmuası, C.3, S.28 (Nisan 1952), s. 1394.
Hülya Özkan, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele Karşıtı Faaliyetleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
Hüsamettin Ertürk, İki Devrin Perde Arkası, Sebil Yayınevi, İstanbul 1996.
İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982, 3.bs., C.IV.
İsmail Hakkı Okday, Yanya'dan Ankara'ya, Sebil Yayınları, İstanbul 1994.
Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimizde İttihat Terakki ve Enver Paşa, haz. Orhan Hülagü, Emre Yayınları, İstanbul 2001, C.II.
Lütfi Simavi, Osmanlı Sarayının Son Günleri, İstanbul: Pegasus Yayınları, 2006.
M.Z., "Enver Paşa'nın Atatürk Hakkında Bir Mektubu", Resimli Tarih Mecmuası, S.2 (Şubat 1950).
Masayuki Yamauchi, Hoşnut Olamamış Adam-Enver Paşa, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995.
Mehmet Ataker, "Millî Mücadelede Şehzade Ömer Faruk Efendi Anadoluya Nasıl Gitmiş ve Dönmüştü?", Resimli Tarih Mecmuası, C.3, S.29 (Mayıs 1952).
Murat Bardakçı, Şahbaba, Pan Yayıncılık, İstanbul 1998.
Murat Bardakçı, Şahbaba, "Son Osmanlılar", Milliyet, 5 Kasım 1985.
Murat Bardakçı, Şahbaba, Son Osmanlılar, İnkılâp Yayınları, İstanbul 2007, 2.bs.
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, (esas metin), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1997.
Naciye Sultan, Acı Zamanlar, yay.haz. O.Gazi Aşiroğlu, Burak Yayınevi, İstanbul 1991.
Nahid Sırrı Örik, "Son Damatlar", Resimli Tarifi Mecmuası, C.3, S.25 (Ocak 1952).
Orhan Koloğlu, Gazinin Çağında İslam Dünyası, İstanbul, Boyut 1994.
Osmanlı Belgelerinde Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2007.
Özdemir Nutku, "Damad" mad., İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, C.8.
Refik Halid Karay, Bir Ömür Boyunca, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, 2.bs.
Rıza Tevfik, Biraz da Ben Konuşayım, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
Sadi Borak, Ata ve İstanbul, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul 1983.
Salâhi R. Sonyel, "Kurtuluş Savaşı Günlerinde Mustafa Kemal-Enver Çatışması", Belleten, C. LIV, S.209 (Nisan 1990).
Sami Sabit Karaman, "Enver Paşa İle Nasıl Mücadele Ettim", Yakın Tariflimiz, c.l, S. 10.
Sami Sabit Karaman, İstiklal Mücadelesi ve Enver Paşa, (Arma Yayınları, İstanbul 2002, 2.bs.
Selâhattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1991, C.l.
Sevan Nişanyan, Sözlerin Soyağacı, Everest Yayınları, İstanbul 2009, 4. bs.
Sina Akşin, İç Savaş ve Sevr'de Ölüm, İşbankası Yayınları, İstanbul 2010, s.257-265.
Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2004,2.bs„ C.l.
Suraiya Faroqhi, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
Şefik Okday, Osmanlı'dan Cumhuriyete-Padişah Yaveri İki Sadrazam Oğlu Anlatıyor, (Dağıtım),İlke, İstanbul 1988.
T.C. Resmi Gazete, 11 Temmuz 1939.
T.C. Resmi Gazete, 23 Haziran 1952.
Tarık Mümtaz Göztepe, Vafıideddin Gurbet Cehenneminde, Sebil Yayınevi, İstanbul 1991,3, bs..
TBMM Gizli Celse Zabıtları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1985 (2.Baskı), c.l.
Turgut Özakman, Vahidettin, M.Kemal ve Milli Mücadele, Bilgi Yayınevi, Ankara 1998, 2.bs.
Yavuz Aslan, Türkiye Komünist Flrkası'nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
Yılmaz Çetiner, Son Padişah Vahdettin, Milliyet Yayınları, İstanbul 1997, 8.bs.
Yılmaz Öztuna, Osmanlı Devleti Tarihi, Faisal Finans Kurumu Yayınları, İstanbul 1986, C.2.
Zaman, 16 Temmuz 2005
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Stivaşı Günlüğü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996, C.III. Ziya Şakir, "Enver Paşa İle Naciye Sultan Nasıl Evlendiler?", Resimli Tarifi Mecmuası, S. 10 (Ekim 1950).