Cumhuriyetin ilk yıllarında bir yerel banka teşebbüsü: Diyarbakır Bankası (1930- 1939)

1925 yılından sonra iç ve dış kaynaklar özellikle ihracat mevsiminde artan para talebini karşılamakta çok yetersiz kalmıştı. 1927 yılından sonra para arzında meydana gelen daralma, iç piyasanın para ve kredi talebinin karşılanamamasına yol açtı. Para arzındaki düşüş faizleri arttırdı. Bu durum mevcut ulusal ve yerel bankaların karlılık oranlarını yükseltti. Piyasanın yoğun para ve kredi talebinin karşılamak ve yüksek karlar elde etme amacıyla yerel banka adı verilen küçük sermayeli mahalli tüccar bankaları açıldı. Diyarbakır Bankası ülkede yaşanan benzer sebeplerle 9 Kasım1930 yılında Hasan Raşit Bey ve Rüfekası tarafından kuruldu. Bankacılık faaliyetlerine 1931 yılında başladı. Yüzde onu ödenmiş olmak üzere kuruluş sermayesi 75.000 TL.’dir. Diyarbakır Bankası, gerçekleştirdiği yatırım bankacılığı faaliyetleriyle yeni ticari organizasyonların teşekküllünde önemli işlevler görmüş, Diyarbakır’ın ekonomik kalkınmasına kısmen katkıda bulunmuştur. Bu çalışmanın amacı, Diyarbakır Bankası’nın kuruluş nedenlerini, kurucularını, yıllık bilançolarını, kar ve zarar hesaplarını, bankacılık faaliyetlerini ve bu faaliyetler ile yerel ekonomiye yaptığı muhtemel katkıları ortaya çıkarmaktır. Bu çalışma, arşiv araştırmaları sonucu elde edilen banka ile ilgili belgelere dayanmakta olup bu konuda yapılan ilk çalışmadır.

An attempt for a local Bank in the early years of the republic: Bank of Diyarbakır (1930- 1939)

Internal and external sources, particularly after the year 1925 export season was not enough to meet the increasing demand for money. Contraction occurring after the year 1927 the money supply in the domestic market, the demand for Money and credit did not met the demand. Decline in the money supply has increased interest rates. This situation has raised rates in the existing national and local banks’ profitability. In order to meet the market demand for heavy money and credit in order to obtain higher profits and capital of small local merchant banks, called the local bank was opened. Bank of Diyarbakir, in the country for similar reasons was founded by Mr. Hasan Raşid and his friends in 9 november 1930. Banking activities began in 1931. TL. 75.000 to be paid ten percent of initial capital. Bank of Diyarbakır, had important functions performed by invesment banking activities formed new commercial organizations, partly contributed to the economic development of Diyarbakır. The purpose of this study is to explainthe reasons for the foundation of the Bank of of Diyarbakır, its founders, the annual balance sheets, profit and loss accounts, banking activities and the possible contribution of these activities is to reveal the local economy. This study is based on archival resarch and documentation with the bank resulting from the first study on this subject.

PDF

___

Akgüç, Öztin, Cumhuriyet Döneminde Bankacılık Alanında Gelişmeler, Türkiye Bankacılar Birliği Yayını No.71, Ankara, 1975.
Cumhuriyetin 15inci Yılında Diyarbakır,1938.
Devlet İstatistik Enstitüsü,1931 İstatistik Yıllığı, İstatistik Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Sayı 21,1932.
Diyarbakır Bankası Anonim Şirketi Nizamnamesi, Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1930.
Diyarbakır Gazetesi, 11 Kânunuevvel 1930.
_________ Sayı No.472-2, 22 Haziran 1931.
_________ Sayı No.486-1, 28 Eylül 1931.
_________ Sayı No.501- 31, 11 Kânunusani 1932.
_________ 14 Mart 1932.
Düstur, 3. Tertip, C.VII, 1928.
Emlak ve Eytam Bankası Kanunu, TBMM Kavanin Mecmuası, Kanun No: 844, TBMM Matbaası, Devre II, İçtima 3, C.4, Ankara,1941.
Hines, Walker D. ve Diğerleri, Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki 1933-
1934, Cilt 5, Mehmed İhsan Matbaası, Ankara, 1936.
Keyder, Çağlar, Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye 1923- 1929, 1. Baskı, Yurt Yayınevi,
Ankara, 1982. Silier, Oya, “1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler / Tartışmalar1973, Ayrı Basım, Mars Matbaası, Ankara, 1975.
ÖKÇÜN, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, 1923 İzmir – Haberler- Belgeler- Yorumlar, Sevinç Matbaası, Ankara, 1971.
Resmi Gazete, Sayı No.1655, 24 Teşrinisani 1930.
T.C Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.0.18.01.02.15.72.006. Nolu ve 9.11.1930 Tarihli Belge.
_________ 030.0.010.000.000.69.455.8. Nolu ve 15.10.1931 Tarihli Belge.
_________ 030.0.010.000.000.69.455.12. Nolu ve 21.12.1931 Tarihli Belge.
_________ 030.0.010.000.000.69.455.12. Nolu ve 21.12.1931 Tarihli Belge.
Tekeli, İlhan, Selim İlkin, Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 2.Baskı, TCMB yayını, Ankara, 1997.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Kanunu, TBMM Kavanin Mecmuası, TBMM
Matbaası, Kanun No: 633, Devre II, İçtima 2, C.3, Ankara, 1942.
Yay, Turhan, “1929 Dünya Bunalımının Türk Bankacılık Sistemine Etkileri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt.1, İstanbul, 1983.
1340 Senesi Ziraat Bankası Bütçe Kanunu, Kanun no:444, TBMM Kavanin Mecmuası,
TBMM Matbaası, Ankara, Devre II, İçtima 2, C.3, 1942