OSMANLI DEVLETİ'NDE BÜTÇENİN VE BÜTÇE HAKKININ TARİHSEL GELİŞİMİ

Çalışmada Osmanlı Devletinde bütçe ve bütçe hakkının tarihsel gelişiminin incelenmesi ve araştırılması amaçlanmıştır. Modern anlamda bütçe hakkının elde edilmesi açısından Osmanlı Devleti, geç kalmış bir ülkedir. Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında bütçeye dair gelişmeler olmakla birlikte bütçe hakkı açısından yasal bir adım atılmamıştır. Tanzimat öncesi dönemde devlete ait gelir ve giderlerin yer aldığı defterler bulunmakla birlikte günümüzdeki anlamıyla bir bütçe anlayışı gelişmemiş; bütçe konusunda geleneksel usuller kullanılmaya devam edilmiştir. Bütçe hakkının parlamentonun yetkisine geçmesi büyük zorluklar sonucu ancak 19. yüzyılda gerçekleşebilmiştir. Bütçe hakkı, Birinci Meşrutiyet döneminde hazırlanan 1876 Anayasası ile kazanılmış ve anayasada vergilerin kanuniliği, vergilerin ve bütçelerin yıllık olması, gelir ve giderlerin bölümler halinde onaylanması ilkeleri ve kesin hesap kanunu ile Sayıştay denetimi düzenlenmiştir. Fakat söz konusu hükümlerin uygulanması yaşanan tarihi olaylar nedeniyle ancak 1908 yılında II. Meşrutiyet döneminde gerçekleşebilmiştir. Sonuç olarak, Osmanlı Devletinde bütçe hakkının elde edilmesinde ihtilaller ve inkılaplardan ziyade aydın, bürokrat ve siyasetçilerin etkin rolü dikkat çekmektedir.

HISTORICAL EVOLUTION OF BUDGET AND POWER OF PURSE IN THE OTTOMAN STATE

In the study it is intended to research and analyse the historical evolution of budget and power of purse in the Ottoman State. In terms of contemporary definition of the power of purse, the Ottoman State has been a latecomer. In the foundation period of the Ottoman State although there were some developments about budget, no legal step was taken in terms of the power of purse. Despite some state records of public income and expenses that were kept in the ex-Tanzimat period, a modern budget perception did not develop and traditional methods were used for budgets. The delegation of the power of purse authority to the parliament was hardly realised in the 19th century with troubles. The power of purse was attained with the 1876 Constitution prepared in the First Constitutionalist Period and in the Constitution, the principles of the legality of taxes, the annualization of taxes and budgets, and the approval of incomes and expenses by divisions and the Law of Settlement and the supervision of the Court of Accounts were enacted. However the application of the aforementioned provisions was only realised at the 2nd Constitutional Period in 1908 due to some historical events. Consequently, in terms of this attainment, rather than the revolutions and reforms the active roles of intellectuals, bureaucrats and politicians were remarkable in the Ottoman State.

PDF

___

Akar, Ş. K. (1999). Osmanlı Maliyesinde Bütçe Uygulaması. Ankara: Osmanlı, C.3: İktisat, Yeni Türkiye Yayınları, 565570.
Ataç, E., vd. (2006). Devlet Bütçesi. (Engin Ataç ve Tayfun Moğol, Editör), Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1686; Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 873.
Bardakçı, M. (19.10.2003). Unakıtana Şükredelim, Biz Gerdekten Bile Vergi Alırdık. Hürriyet Gazetesi. http:// hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=178026
Barkan, Ö. L. (1955a). 1070-1071 (1660-1661) Tarihli Osmanlı Bütçesi ve Bir Mukayese. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17(1-4), 304347.
Barkan, Ö. L. (1955b). 1079-1080 (1669-1670) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi ve Ekleri. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17(1-4), 225303.
Barkan, Ö. L. (1955c). 933-934 (1527-1528) Mali yılına Ait Bir Bütçe Örneği. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4).
Barkan, Ö. L. (1960a). 954-955 (1547-1548) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi. İktisat Fakültesi Mecmuası, 19(1-4), 219276.
Barkan, Ö. L. (1960b). 974-975 (1567-1568) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi. İktisat Fakültesi Mecmuası, 19(1-4), 277332.
Cumhuriyet Arşivi. (2014). Tanzimat Fermanı. http://www.cumhuriyetarsivi.com/katalog/192/ sayfa/1989/6/10/13.xhtml (02.02.2014) Çakır, C. (2001). Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları.
Eser, U. (1982). Osmanlı İmparatorluğu Bütçeleri: Bir İnceleme. Ekonomik Yaklaşım, 3(7), 169194.
Genç, M. ve Özvar, E. (2006a). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Genç, M. ve Özvar, E. (2006b). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 2. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi. Giray, F. (2010). Maliye Tarihi (Gözden Geçirilmiş 3. Baskı.). Bursa: Ezgi Yayınları.
Güran, T. (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları, (1841-1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevı.
Gürsoy, B. (1980). Kamusal Maliye-Bütçe. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 436.
Kulaksız, C. (2012). Osmanlının ve Cumhuriyetin İlk Bütçeleri Üzerine. Hakimiyet-i Milliye. http:// hakimiyetimilliye.org/2012/04/osmanlinin-ve-cumhuriyetin-ilk-butceleri-uzerine-cevat-kulaksiz/ (10.03.2014).
Maliye Bakanlığı. (2000). Osmanlı Bütçeleri (1909-1918). Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Yayın No: 2000/358.
Maliye Bakanlığı. (2003). 1917 Yılı Osmanlı Bütçesi. Ankara: Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayın No: 2003/363.
Maliye Bakanlığı. (2008). 1920den 2007ye Maliye Bakanlığı Albümü. Maliye Tarihçesi. Maliye Tarihçesi. http:// www.maliye.gov.tr/Tarihce/Bakanlık Tarihcesi .pdf(09.03.2014).
Nakiboğlu, A. (2012). 20.Yüzyıla Girerken Osmanlı Bütçeleri: Bir Karşılaştırma. Akademik Bakış Dergisi, 31, 1-18.
Öner, E. (2005). Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare (2. Baskı.). Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Yayın No: 2005/369.
Öner, E. (2007). Osmanlı Bütçeleri (1864, 1869, 1877, 1880, 1897) Osmanlı Muvazene Defterleri. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No: 2007/372.
Öner, E. (2009). Osmanlı Devleti 1912 Yılı Hazine Genel Hesabi ve Kesin Hesap Kanunu Tasarısı. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2009/398.
Öz, E. (2004). Tarihi Perspektiften Osmanlıda Vergi. Mevzuat Dergisi, 84(7).
Öz, M., Ünal, M. A. ve Unan, F. (2012). Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı. (Ahmet Nezihi Turan ve Mehmet Öz, Editör). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2708; Açık Öğretim Fakültesi Yayını No: 1671.
Öztel, M. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Kitabevi.
Pelin, İ. F. (1944). Finans İlmi-Bütçe, Cilt: 1-Fasikül: 1. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 227, İktisat Fakültesi No: 22.
Sahillioğlu, H. (1967). Sıvış Yılı Buhranları. İktisat Fakültesi Mecmuası, 27(1-2), 75111.
Sahillioğlu, H. (1985). 1524-1525 Osmanlı Bütçesi. İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), 415449.
Sayar, N. (1956). Amme Maliyesi-Devlet Bütçesi Prensipleri ve Tatbikatı (II. Baskı.). İstanbul: T.C. Maarif Vekaleti İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu Yayınları Sayı:34/126.
Sayın, A. V. (2000). Tarih-i Mali: Kuruluşundan Kanuni Döneminin Sonuna Kadar Osmanlı Maliye Tarihi (1299- 1566). Ankara: Maliye Bakanlığı. Araştırma, Planlama, ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayın No: 2000/356.
Sezer, A. (2004). Ulusal-üstü Belgeler ve Önceki Anayasalarla Karşılaştırmalı & Gerekçeli & Açıklamalı 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve İlgili Mevzuat. İstanbul: Beta Yayınları.
Siverekli Demircan, E. (2005). Karşılaştırmalı Bir Perspektiften Kamu Mali Yönetiminde Türk Bütçe Sistemi ve Analitik Bütçe Sistemine Geçiş. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 25, 6069.
Şahin, H. (2013). Osmanlı Bütçe Sisteminin Tekâmülü, 18391922. International Journal of Social Science, 6(2), 853868.
Şener, Abdüllatif (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: Bilimsel Araştırma Dizisi:6, İşaret Yayınları.
Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergah Yayınları. Tabakoğlu, A. (2005). İktisat Tarihi: Toplu Makaleler 1. İstanbul: Kitabevi.
Tural, A. (1987). Türk Bütçe Sistemi. Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Yay. No: 1987-289, Başbakanlık Basımevi.
Varcan, N. ve Çakır, T. (2000). Maliye Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Velidedeoğlu, H. V. (12.06.1989). 1789 Devrimi İlkelerinin Osmanlıdaki Yansımaları. Cumhuriyet, s. 15. http:// www.cumhuriyetarsivi.com/katalog/192/sayfa/1989/6/10/13.xhtml. (Erişim Tarihi: 10.4.2014).

Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi-Cover

ISSN: 1306-2174
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2005
Yayıncı: Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi