Dede Qorqut Anlatmalarındaki Uruz Şahıs Adı Hakkında Bir Not

Dede Qorqut anlatmalarında Uruz adı beş anlatmada geçmektedir: Salur Qazanuŋ Évi Yaġmalanduġı Boy, Bay Bürę Beg Oġlı Bamsı Beyrek Boyı, Qazan Beg Oġlı Uruz Begüŋ Tutsaq Olduġı Boy, Begil Oġlı Emren Boyu ve Salur Qazan Tutsaq Olup Oġlı Uruz Çıqarduġı Boy. Bunlardan Qazan Beg Oġlı Uruz Begüŋ Tutsaq Olduġı boy ile Salur Qazan Tutsaq Olup Oġlı Uruz Çıqarduġı başlıklı boylarda Uruz isimli kahraman anlatmanın şahıs kadrosunda ön plana çıkan bir şahsiyettir. Anlatmalarda Uruz, eserin iki yazmasında çoğunlukla sade Uruz şeklinde görülürken, bazen çeşitli nitelemelerle birlikte de karşımıza çıkmaktadır. Dede Qorqut anlatmalarındaki Uruz şahıs adının kaynağı ve kökeni konusunda şimdiye değin birkaç görüş ortaya konsa da henüz kesin olarak bir çözümün bulunduğundan bahsedilemez. Makalede Uruz adı hakkında şimdiye kadar ileri sürülen görüşler listelendikten sonra, adın kökeni konusunda yeni bir öneri sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Dede Qorqut anlatmaları, Uruz, adbilim

A Note about Personal Name Uruz in Dede Qorqut Narratives

In Dädä Qorqut narratives, the name Uruz is mentioned in five narratives: Salur Qazanuŋ Evi Yaġmalanduġı Boy, Bay Bürä Bäg Oġlı Bamsı Bäyräk Boyı, Qazan Bäg Oġlı Uruz Bägüŋ Tutsaq Olduġı Boy, Bägil Oġlı Ämrän Boyu ve Salur Qazan Tutsaq Olup Oġlı Uruz Çıqarduġı Boy. In two of these narratives (Qazan Bäg Oġlı Uruz Bägüŋ Tutsaq Olduġı and Salur Qazan Tutsaq Olup Oġlı Uruz Çıqarduġı), Uruz appears like spotlight character. While Uruz is mostly seen as simple Uruz in two manuscripts, it sometimes appears with various descriptions. Although there have been several proposals on the etymology of the name Uruz in the Dädä Qorqut narratives, it cannot be said that a definitive solution has been found for it yet. After listing the former proposals put forward about the name Uruz in the article, a new suggestion will be presented on the origin of the name.

Keywords:

Dädä Qorqut narratives, Uruz, Onomastics,

PDF

___

Ağca, F. (2016). Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı-Metin, Aktarma, Notlar, Dizin, Tıpkıbasım. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Azmun, Ý. (2016). Söz Kökümiz – Öz Kökümiz, Dürli Dillere Degişli Sözleriň Özara Semantiki Gatnaşygy Boýunça Derňewler. Stockholm: “Gün” Neşirýaty.
Bang, W. & Rahmeti, G. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
Bombaci, A. (1965). “Qutlug bolzun! A Contribution to the History of the Concept of ‘Fortune’ Among the Turks I”. Ural-Altaische Jahrbücher. 36: 284-291.
Bombaci, A. (1966). “Qutlug bolzun! A Contribution to the History of the Concept of ‘Fortune’ Among the Turks II”. Ural-Altaische Jahrbücher. 38: 13-43, 181.
Danka, B. (2019). The ‘Pagan’ Oɣuz-nāmä, a Philological and Linguistic Analysis. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Eliyarov, S. (1991). “Kitab-ı Dedem Korkut Kitap Olmuş mu?”. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan. 28/1-2: 81-101.
Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary (Sogdian-Persian-English). Tahran: Farhangan Publıcatıons.
İnan, A. (1937). “Dede Korkut Kitabındaki Bazı Motiflere ve Kelimelere Ait Notlar”. Ülkü. 10/55: 78-80.
Kakuk, S. (1974). “Quelqués Catégories de Noms de Personne Turcs”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 28/1: 1-35.
Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
Nadelyayev, V. M. et al. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
Özçelik, S. (2016). Dede Korkut, Dresden Nüshası, Giriş, Notlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Pritsak, O. (1986). The Origin of the Name Rūs/Rus”. Passé Turco-Tatar Présent Sovıétıque Études offertes à Alexandre Bennigsen. Eds. Yeinstein, G. & Wimbush, S. E. Éditions PEETERS. Leuven: 45-65.
Qurbanova, F. (2019). Azərbaycan Şəxs Adları, İzahlı Lüğət. Bakı: Bakı Slavyan Universiteti Neşriyatı.
Radloff, W. (1893). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I. St. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
Radloff, W. (1928). Uigurische Sprachdenkmäler Materialien, nach dem Tode des Verfassers mit Ergänzungen von S. Malov herausgegeben. Leningrad: Verlag der Akademie der Wissenschaften der USSR.
Raschmann, S. Chr. (2007). Alttürkische Handschriften: Dokumente I. Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland. Band 13/21. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Rásonyi, L. & Baski, İ. (2007). Onomasticon Turcicum, Turkic Personal Names I-II. Indiana: Indiana University.
Rásonyi, L. (1953). “Sur Quelques Catégories de Noms de Personnes en Turc”. Acta Linguistica Academiae Scientiarum Hungaricae. 3/3: 323-351.
Sims-Williams, N. & Halén, H. (1980). “The Middle Iranian Fragments in Sogdian Script from the Mannerheim Collection”. Studia Orientalia. 51/13: 3-11.
Steingass, F. J. (1930). A Comprehensive Persian-English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature. Second Impression. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
Sümer, F. (1959). “Oğuzlar’a Ait Destanî Mahiyette Eserler I. Reşîdüddîn Oğuznâmesî”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 17/3-4: 359-455.
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. II. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Sümer, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Tekin, Ş. (1989). “İlk Defa Müslüman Olan Türkler Oğuzlardı: Yabancı Kelimelerin Türkçeye Giriş Yolları ve Oruç Kelimesinin Hikâyesi”. Tarih ve Toplum. 72: 9-11.
Tezcan, S. (2020). Topkapı Sarayı Oğuznâmesi, İnceleme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. 3. Baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Uçar, E. (2019). “Dede Korkut Anlatmalarındaki Ban Üzerine”. Anasay. 3/10: 21-42.
Validi, A. Z. (1932). “On Mubarakshah Ghuri”. Bulletin of the School of Oriental Studies. 6/4: 847-858.
Wilkens, J. (2021). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien III/1: ec – bodis(a)v(a)tv. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Yamada, N. (1993). ウイグル文契約文書集成 II [Sammlung uigurischer Kontrakte II]. Hrsg. von J. Oda et al. Osaka: Osaka Daigaku Shuppankai.
Yoshida, Y. & Gharib, B. “Sogdian Language”. Encyclopaedia Iranica. (Online, Erste Online-Publikation: 2020)