Klâsik Türk Şiirinin Sevgili Tipi Etrafındaki Görüş, Tartışma ve Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme

Klâsik şiir geleneğimizde en çok işlenen tema aşk olduğu gibi en sık karşılaşılan tip de sevgilidir. Bu şiirin sevgili tipi, gerçeklikle olan ilgisi, hüviyeti, cinsiyeti, kaynağı gibi yönleri bakımından zaman zaman eleştirilmiş, tartışma konusu hâline getirilmiştir. Bu tip, aynı zamanda eski şiiri tenkit etmek isteyenlerin ilk başvurdukları yerlerden biri olmuştur. Bu çalışmada klâsik şiirin sevgili tipi etrafındaki görüş, tartışma ve eleştiriler yukarıda bahsi geçen çeşitli yönler bakımından ele alınmıştır. Burada tartışmalara bir son vermek veya yenisini eklemek değil bu konudaki farklı görüşlerin bir arada sunulması hedeflenmiştir. Klâsik şiirin güzellik imajı ve aşk algısı arkasında toplumsal mekanizmaya, edebî geleneğe ve tasavvufî anlayışa yaslanan sebepler yatmaktadır. Makalede tek bir kaynaktan beslenmeyen bu tipi tek bir düşüncenin veya kabulün ürünü olarak değerlendirmemek gerektiğine dikkat çekilmek istenmiştir. Çalışmada öncelikle klâsik şiirin sevgilisi genel hatlarıyla özetlenmiş, daha sonra bu tip etrafında gelişen muhtelif görüş ayrılıkları ve birlikleri sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Klâsik Türk Şiiri, Sevgili Tipi, Tartışma, Eleştiri

An Evaluation on the Opinions, Discussions and Criticisms Around the Beloved Type of Classical Turkish Poetry

The most common theme in our classical poetry tradition is love, and the most common type is beloved. This poem has been criticized and discussed from time to time in terms of aspects such as the type of beloved, its relevance to reality, its identity, gender and source. This type has also been one of the first places to apply to those who want to attack classical poetry. In this study, the views, discussions and criticisms around the beloved type of classical poetry are discussed in terms of the various aspects mentioned above. It is not aimed to put an end to the discussions or to add a new one, but to present different views on this issue together. Behind the beauty image and the perception of love in classical poetry lie the reasons based on the social mechanism, literary tradition and mystical understanding. This type, which is not fed from a single source, should not be considered as the product of a single thought or acceptance. In this article, first of all, the beloved of classical poetry is summarized in general terms, then various disagreements and unions that have developed around this type are listed.

Keywords:

Classical Turkish Poetry, Beloved, Argument, Criticism,

PDF

___

Akay, Hasan (2020). Servet-i Fünûn Şiir Estetiği. İstanbul: Şule Yay.
Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.9, 389-427.
Andrews, Walter G. (2007). “Osmanlı Divan Şiirinin Toplumsal Ekolojisi”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, 331-346.
Andrews, Walter G.; Kalpaklı, Mehmet (2018). Sevgililer Çağı – Erken Modern Osmanlı-Avrupa Kültürü ve Toplumunda Aşk ve Sevgili, (Çev. N. Zeynep Yelçe), İstanbul: YKY.
Ayvazoğlu, Beşir (2017). Aşk Estetiği. İstanbul: Kapı Yay.
Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Kubbealt Lugatı, C.1, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Birinci, Necat (1988). Menemenlizâde Mehmet Tahir. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Çıkla, Selçuk (2001). “Divan Şiirindeki Sevgili Tipi’ni Alaya Alan Bir Roman Yahut Hüseyin Cahit’in Nadide’si”, Yedi İklim. (14), 45-51.
Danişmend, İsmail Hami (1935). Türklerle Hind Avrupalıların Menşe Birliği: Antropoloji ve Lengüistik Vesikalarına Göre. İstanbul: Devlet Basımevi.
Doğan, Muhammed Nur (2006). Fatih Divanı ve Şerhi. İstanbul: Yelkenli Yay.
Eflâtun (1943). Phaidros, (Çev. Hamdi Akverdi). Ankara: Maarif Vekâleti.
Erişirgil, Emin (1988). Ölümünün 50. Yılında İslâmcı Bir Şairin Romanı, (Haz. Aykut Kazancıgil; Cem Alpar). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Eyüpoğlu, İsmet Zeki (1991). Divan Şiirinde Sapık Sevgi. İstanbul: Broy Yay
Gölpınarlı, Abdülbaki (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır. İstanbul: Marmara Kitabevi.
Gönel, Hüseyin (2010), “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair”, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (5/3), 208-222.
Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, (Çev. Ali Çavuşoğlu), C.I-II, Ankara: Akçağ Yay.
Javelidze, Elizbar (1999), “Ortaçağ Türk Şiiri Çalışmalarının Metodu ve Tipolojisi Üzerine” (Çev. M. Şakir Yılmaz), Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı). İstanbul: YKY. 179-186.
Kaçar, Mücahit (2007), “Divan Şiirinde Erkek Sevgili Tipi ve Şehrengizlerde Erkek Güzeller”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (37), 61-83.
Kahraman, Mehmet (1996). Divan Edebiyatı Üzerinde Tartışmalar. İstanbul: Beyan Yay.
Kalpaklı, Mehmet (1999). “Divan Şiirinde Aşk”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı). İstanbul: YKY. 454-455.
Kaplan, Mehmet (1999). “Divan Şiirinde Kadın Aşkı Yok Mudur?”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı). İstanbul: YKY. 263-264.
Kartal, Ahmet (2007), “Türk-Fars Edebî İlişkileri”, Türk Edebiyatı Tarihi. C.1. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 312-331.
Kortantamer, Tunca (2004). “Erotism in The Ghazal Poetry: Bâkî And Fuzûlî-The Two Famous Ottoman Poets Of The 16th Century”, Eski Türk Edebiyatı Makaleler (Haz. Şerife Yağcı; Fatih Ülken), Ankara. 79-98.
Kutlar, Fatma Sabiha (2000). “Cinselliğin Estetik Anlatımı”, Kebikeç, (13), 89-109.
Kutluer, İlhan (1997). “Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.4, 11-20.
Namık Kemal (1978). “Mukaddime-i Celal”, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi (Haz. Mehmet Kaplan; İnci Enginün; Birol Emil), C.2, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Özgül, Metin Kayahan (2018). Divan Yolu’ndan Pera’ya Selametle. İstanbul: YKY.
Pala, İskender (2005). Kitab-ı Aşk, İstanbul: Alfa Yay.
Pala, İskender (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
Recâizâde Mahmut Ekrem (1301). Takdir-i Elhan, Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası.
Samsakçı, Mehmet (2012). “Şiir Nesir Olmayan Söz Müdür?: Nazım-Nesir Farkı, Şiirde Nesirleşme ve Mensur Şiirin İmkânı Üzerine”, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (7/4), 2709-2724.
Süreya, Cemal (2019). Şapkam Dolu Çiçekle: Toplu Yazılar I, İstanbul: YKY.
Sütüven, Mustafa Seyit (1976). Bütün Şiirleri (Önsöz: Zahir Güvemli; Behçet Necatigil), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Şentürk, A. Atilla (2007). “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.3., İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 361-402.
Şentürk, A. Atilla (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. C.1, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Merkezi.
Şentürk, A. Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: YKY.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (2010). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: YKY.
Taş, Mehtap Erdoğan (2018). Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili, İstanbul: Kitabevi Yay.
Tığlı, Fatih (2020), “Türk Edebiyatında Şehrengizler”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
Tuğluk, İbrahim Halil (2010), “Tıfl-ı Dil Beste: Divan Şiiri’nde Sevgilinin Yaşı”, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (5/3), 541-558.
Tökel, Dursun Ali (2008), “Mehmed Âkif’in Divan Şiirine Bakışı”, Hece (Mehmet Akif Özel Sayısı), Ocak 2008, (133), 327-338.
Uludağ, Süleyman (1991). “Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.4, 11-20.
Uzun, Mustafa (1991). “Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.4, 11-20.
Yağcıoğlu, Songül Aydın (2010), “Fuzulî ve Bâkî Divanlarında Aşk Anlayışı ve Sevgili Tipi”, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. (5/3). 559-587.
Yıldız, Ayşe (2010). “Abdülbaki Gölpınarlı’dan Hilmi Yavuz’a ‘Divan Edebiyatı Beyanındadır’”, Türkbilig, (20), 325-326.