Havâs-ı Mıknatıs Üzerine Bir Değerlendirme

Yaradılıştan günümüze insanoğlunun hayatında büyük bir ilgi alanı teşkil eden değerli ve yarı değerli taşlar pek çok bilim dalının araştırma konusu hâline gelmiştir. Antik dönemden itibaren bu alanda eserler verilmeye başlanmıştır. Osmanlı nesrinde özellikle Arapça ve Farsçadan tercüme edilmiş pek çok cevher-nâme vardır. Müstakil cevher-nâmeler incelendiğinde bir kısmının içerisinde “mıknatıs” ile ilgili bölümler oluşturulduğu ve mıknatısın da değerli-yarı değerli taşlar sınıfına dâhil edildiği görülmektedir. Bunun yanında çalışmamıza konu olan eser iki varaklık bir risaledir. 19. yüzyıla ait eserde mıknatıs taşının maddi ve manevi faydaları ile tesirleri anlatılmaktadır. Bu çalışma; Ankara Millî Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu 06 Hk 4327/3 numaralı nüshada müellifi Zeki Ali, müstensihi Şakir Şükrü Uşşakî el-Bursevî olarak verilen “Tercüme-i Havâs-ı Biberiye” adlı eserin içerisinde bulunan “Havâs-ı Mıknatıs” adlı risale hakkındadır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde eser ve muhtevası hakkında bilgi, ikinci bölümde metnin çeviri yazısı, üçüncü bölümde sadeleştirilmiş metin, dördüncü bölümde ise sözlüğe yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

mıknatıs, havas, tıp ilmi, osmanlı nesri, yazma eser, değerli taş

An Evaluatıon On Havâs-ı Mıknatıs

Since the beginning of humanity precious and semi-precious gems that are of great interest in human life, have become the research subject of many disciplines. Works have been produced in this area since antique era. In Ottoman prose there are many cevher-name (book for precious stones) especially those translated from Arabic and Persian. When the individual cevher-names are examined, it is seen that some of them have parts which are related to "magnet" and that the magnet is included in the category of precious stones or -semi precious stones. Furthermore, the work that is the subject of our study is a two-gold leafs (original name: varak) epistle. In this work from19th century, the financial and moral benefits and effects of the magnet stone are explained. This work is about the epistle called “Havâs-ı Mıknatıs” which is included in the work called” Terceme-i Havâs Biberiye” where Zeki Ali is indicated as the writer and Şakir Şükrü Uşşakî al-Bursevî as the scribal in the Ankara National Library Adnan Ötüken Provincial Public Library Collection in the copy numbered as 06 Hk 4327/3. The work is formed with four sections. In the first section, information about the work and its content, in the second section, the translation of the text, the simplified form of the text in the third section, and the glossary of terms in the fourth section are given.

Keywords:

magnet, havas, medical science, Ottoman prose, manuscript, precious stone,

PDF

___

Acun, H. (2010). Türk Kültüründe Taşlar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Argunşah, M. (1991). “15. Yüzyılda Yazılmış Tuhfe-i Muradi İsimli Cevhernamede Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S.6, s. 1-20.
Ayverdi, İ. (2016). Kubbealtı Lugatı, Misalli Türkçe Sözlük, C III-III, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Ayverdi, İ.; Topaloğlu, A. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-II-III, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, çev. Ercan, E., Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford Üniversitesi Yayınları.
Daşdemir, Ö. (2014). “18. Yüzyıla Ait Bir Risaleye Göre Mıknatısın Dinsel-Büyüsel ve Tıbbi İşlevleri”, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3/5, s. 54-68.
Devellioğlu, F. (1992). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
Doğan, Ş. (2011). “XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinde Halk Hekimliği İzleri”. Millî Folklor, 23, ss. 120-132.
İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kanar, M. (2000). Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
Millî Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu 06 Hk 4327/3 numaralı nüsha, http://yazmalar.gov.tr/eser/terceme-i-havvas-bibar%C3%AEye/79607. Erişim tarihi: 09.01.2023.
Murad, S.; Ateş, B. (2018). “Muhammed B. Garsü’d-Dîn El Halebî’nin Cevher-Nâme’si”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.3, ss. 97-116.
Şimşek, S. (2020). Füyûzât-I Mıknatısiyye Metin-İnceleme-Dizin, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kırklareli.
Tanyu, H. (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Tek, R. (2021). “Anadolu Türk Halk Hekimliği Uygulamalarında Analojik Düşünce”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2021/18, s. 15-26.
Uygun, A. (2013). Seyyid Süleyman El-Hüseynî’nin Kenzü’l Havâs Kitabındaki Dua ve Büyü Motifleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta.
Ünver, İ. H. (1993). “Çevriyazıda* Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, 11 (1), ss. 0-0