ŞÎA’DA İSMET İNANCI VE ŞİÎ TEFSİRLERDE MELEKLER VE PEYGAMBERLERİN MÂSUMİYETİNE AYKIRI RİVAYETLER

İsmet konusu ilk dönemden itibaren tartışılmış ve bu konuda birçok fikir öne sürülmüştür. Görüşler arasında en katı tutumun Şîa tarafından benimsendiğini söylemek mümkündür. Nitekim Şîa’da peygamberler hem peygamberlik öncesi hem de sonrasında, bilinçli veya bilinçsiz tüm fiillerinde mâsum kabul edilmişlerdir. Aynı şekilde melekler de tüm fiillerinde mâsum addedilmişlerdir. Ancak bu tutumun tamamıyla Şiî tefsirlere yansıdığını söylemek zordur. Şiî müfessirlerin mâsum addedilen peygamberler ve melekler hakkındaki tutumlarında yeknesaklığın olduğunu söylemek de imkân dailinde değildir. Zira ismete aykırı bazı rivayetler kimi tefsirlerde reddedilmeden aktarılırken, aynı rivayetlerin bazı alimlerce şiddetle eleştirlebildiğine de rastlanmıştır. Bir kısım Şiî müellifin, Hz. Peygamber’in ve imamların ismetine büyük önem vermelerine karşın peygamberlerin ve meleklerin ismetine halel getiren birtakım rivayetleri aktarmaktan çekinmedikleri saptanmıştır. Bu nedenle çalışmada Şîa’daki ismet inancı ve Şiî tefsirlerde bu inanca aykırı olan rivayetler aktarılmış, akabinde ismete konu olan ayetlerin Şiî inanca aykırı şekilde tefsir edildiği yine Şiî alimlerin görüşleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

ISMAH BELIEF AT SHIA AND CONTRARIAN NARRATIONS TO INNOCENCE OF ANGELS AND PROPHETS IN SHIA TAFSEER

The subject of ismah (infallibility) has been discussed since the first period and many ideas have been put forward on this subject. It is possible to say that the most strict attitude among the those views is adopted by the Shia. As a matter of fact, in Shia, prophets were accepted as innocent/infallible in all their conscious or unconscious actions, both before and after prophethood. Likewise, angels are also considered innocent/ infallible in all their actions. However, it is difficult to say that this attitude is fully reflected in Shiite commentaries. It is also not possible to say that there is a uniformity in the attitudes of Shiite commentators about the prophets and angels who are considered innocent/ infallible. Because in some tafseer narrations contrary to the ismah/infallibility were conveyed, these narrations were severely criticized by some other scholars. It has been determined that some Shiite authors do not hesitate to cite some narrations that harm the ismah of the prophets and angels, although they attach great importance to the ismah of the Prophet Mohammed and the imams. For this reason, in this study, the belief of ismah/infallibility in Shia and the narrations that are contrary to this belief in Shiite tafseer have been determined. Afterwards, it was tried to be revealed with the views of Shiite scholars that the verses that were the subject of the ism were interpreted by some scholars in a way contrary to the Shiite belief.

PDF

___

Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî el-. Rûhu’l-meʻânî, fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻAzîm ve’s-sebʻil’mmesânî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2014.
Askerî, Hasan b. Ali. et-Tefsîru’l-mensûb ile’l-İmâm Hasan el-Askerî. Kum: Medresetu’l-İmâm el-Mehdî, 1989.
Askerî, Hasan b. Ali. et-Tefsîru’l-mensûb ile’l-İmâm Hasan el-Askerî. Mektebetu’s-Sadûk, t.y. Askerî, Murtazâ. Meʻâlimu’l-medreseteyn. Merkezetu’t-Tibâʻeti ve’n-Neşr li’l-Mecmaʻi’l- ʻAlemî, lî Ehlilbeyt, 2005.
Ayyâşî, Ebü’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd b. Muhammed el-. et-Tefsîrü’l-Ayyâşî. Beyrût: Muessesetu’l-A’lamî, li’l-Metbû’e, 1991.
Ayyâşî, Ebü’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd b. Muhammed el-. et-Tefsîrü’l-Ayyâşî. Beyrût: Muessesetu’l-A’lamî, li’l-Metbû’e, 1991.
Bahrânî, Hâşim b. Süleymân b. İsmâîl b. Abdilcevâd el-Hüseynî el-. el-Burhân fî tefsîri’l-Kur’an. 1. Bs. Kum: Muessesetu’l-Ba‘se, 1995.
Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-. Me‘âlimü’t-tenzîl. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2002.
Bozan, Metin. İmâmiyye Şiasının İmâmet Tasavvuru(4. ve 5. Asırlar). 1. Bs. İstanbul: İlahiyat, 2009.
Bulut, Mehmet. Ehl-i Sünnet ve Şîa’da İsmet İnancı. İstanbul: Risale, 1984.
Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sihâh. 3. Bs. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 2008.
Cürcânî, bü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbü’t-ta‘rîfât. 3. Bs. Beyrût: Dârü’n-Nefâis, 2012.
Demir, Recep. “İmâmiyye Şîasındaki İsmet Doktirini Çerçevesinde Hz. İbrâhim’in Babasına İstiğfarı Meselesi”. Uluslararası Hz. İbrahim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu. 1. Bs. 1. İstanbul: Nida Akademi, 2019.
Derveze, Muhammed İzzet b. Abdilhâdî b. Dervîş. “Tefsir Kaynaklarındaki İsrâilîyât Üzerine”. Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. Trc. Hüseyin Zamur 10/1 (2018): 520.
Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed. el-İsrâilîyât ve’l-mevdû‘ât fî kütübi’t-tefsîr. Kahire: Mektebetu’s-Sunne, 2005.
Emîn, Seyyîd Muhsin el-. Aʻyânu’ş-Şîa. Beyrût: Dârü’t-Taʻârifi li’l-Metbûʻât, 1983.
Günan, Ömer. İslâm Tarihinde Müsâdere Uygulamaları(Hz. Peygamber Döneminden Emevîlerin sonuna kadar). 1. Bs. Ankara: İlâhiyât, 2021.
Günaydın, Fatma. “İlk Dönem Tefsir ve Hadis Literatüründe İsmet İnancı”. Kelam Araştırmaları Dergisi 15/1 (t.y.): 1-28.
Günel, Mehmet Emin. “İsmet-i Enbiya İlkesinin Kur’an’a Aykırı Yorumlanması ve Bunun Sebep Olduğu İtikadî Problemler”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019): 637-659.
Hakyemez, Cemil. “İmamiyye Şiasında İsmet İnancı –İlk Tezahürleri, Teşekkülü ve İtikadîleşmesi–”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/1 (2007): 167-192.
Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm Semîn el-. ʻUmdetu’l-huffâz. Beyrût: ʻAlemu’l-Kütüb, 1993.
Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar. Nehcü’l-hak ve kaşvü’s-sıdk. 1. Bs. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1982.
Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar el-. Hulâsetu’l-ekvâl fî maʻrifeti’r-ricâl. 2. Bs. Kum: Neşru’l-Fukâhe, 2011.
İbn Abdurabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-‘İkdu’l-ferîd. 1. Bs, 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1984.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l- Kur’âni’l-‘Azîm. Beyrût: Muessesetu Reyyân, 2014.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l- Kur’âni’l-‘Azîm. Beyrût: Muessesetu Reyyân, 2014.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lîsânü’l-Arab. 3. Bs, 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1994.
İrfan, Abdülhamit. “İslam’da İsmet İnancı”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi. Trc. İlhan Avni 9/96-97 (Ankara 1970).
İsfahânî, Râgıb el-. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2011.
Kâşânî, Mollâ Muhsin Muhammed b. Şâh Murtazâ b. Şâh Mahmûd el-. es-Sâfî. Tahran: Mektebetu es-Sadr, 1995.
Kummî, Ali b. İbrâhîm b. Hâşim el-. Tefsîru’l-Kummî. 3. Bs. Kum: Dâru’l-Kitâp, 1967.
Kummî, Ali b. İbrâhîm b. Hâşim el-. Tefsîru’l-Kummî. 3. Bs. Kum: Dâru’l-Kitâp, 1967.
Küçüköner, Halide Rumeysa. “Ahmedîlik’te Hilafet Eksenli Ayrışmalar”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 14/2 (Güz 2021): 862-903.
Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk el-. el-Kâfî. Tahran: Dârü’l-kütübi’l-İslâmî, 2008.
Maʻrife, Muhammed Hâdî. et-Tefsîr ve’l-mufessîrûn fî sevbihi’l-keşîb. Meşhed: el-Câmiʻetu’r-Ravdiyye li’l-ʻUlûmi’l-İslâmî, 2011.
Malatî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân et-Tarâifî el-Askalânî el-. et-Tenbîh ve’r-reddu ‘alâ ehli’l-ehvâi ve’l-bide‘. 1. Bs. Beyrût: el-Ma‘hedü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 2009.
Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Alî el-. Bihâru’l-envâr el-câmi‘etu li ahbâri eimmeti’l-athâr. 1. Bs. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Tûrâsi’l-Arabî, 1978.
Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf el-. Tenzîhu’l-enbiyâ. Tahran: Medrese ‘Âlî Şehîd Mutahhârî, 1960.
Öz, Ruhullah. Ruhullah Öz, Fahreddîn e-Râzî’nin Perspektifinden Antropomorfizm ve Tenzih. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahrüddîn er-. ʻİsmetu’l-enbiyâ. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988.
Râzî, Ebü’l-Futûh, Hüseyin b. Ali,. Ravdu’l-cinân ve rûhu’l-cenân. 20 Cilt. Meşhed: Astâni Kuds-ı Razavî, 1987.
Saffâr, Muhammed b. Hasan es-. Besâirü’d-derecât. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Merʻeşî, 1984.
Sinanoğlu, Mustafa. “Kelamcıların İsmet Anlayışının Kur’an Açısından Değerlendirilmesi”. Dinî Araştırmalalar 3/8 (2000): 166-188.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. 3 Cilt. Kahire: Muessesetu’l-Halebî, 1968.
Şen, Mustafa. “İsmet Sıfatının Kur’ân Yorumuna Etkisi (Hz. Dâvûd Örneği)”. Ekev Akademi Dergisi. 77 (2019): 297-322.
Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. en-Nuketü’l-i‘tikâdiyye. 1. Bs. el-Mu’temeru’l-ʻÂlemî, 1993.
Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. Evâilü’l-makâlât. 1. Bs. el-Mu’temeru’l-ʻÂlemî, 1993.
Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. Tashîhu İ‘tikâdâti’l-İmâmiyye. 1. Bs. Kum: el-Mu’temeru’l- ʻÂlemî, 1993.
Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. el-Emâlî. Necef: el-Mektebetü’l-Hayderiyye, 1970.
Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. el-Hisâl. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 1983.
Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. el-İʻtikâdât. 2. Bs. Kum: Müessesetu’l-İmâmu’l-Hâdî, 2013.
Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. et-Tevhîd. 1. Bs. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 1978.
Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. Me‘âni’l-ahbâr. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1979.
Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kurân. 2. Bs. Beyrût: Muessetü’l-A‘lemî, 1970.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Câmi‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Muessesetu’r-Risâle, 2000.
Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl et-. Mecmaʻu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dârü’l-ʻUlûm, 2005.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî et-. Şerhu’l-Mekâsıd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘ İlmiyye, 2001.
Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkī et-. Keşşâfu istilâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 1996.
Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Tûrâsi’l-Arabî, t.y.
Türcan, Galip. “Peygamberlerin İsmeti Meselesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10 (2003): 91-114.
Ünverdi, Veysi. “Mu‘tezile’de Peygamberlerin İsmeti”. Din Bilimleri Akademik Arastırma Dergisi 15/1 (2015): 71-111.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-. Tâcü’l-‘Arûs. Kuveyt: Dârü’l-Hidâye, t.y.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî ez-. Me‘âni’l-Kur’ân. 1. Bs. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1988.