ŞAFİİ MEZHEBİNİN İKİ TEMEL KAVRAMI: VECH VE ASHABÜ’L-VÜCÛH –KULLANIM VE İŞLEVTaha

Bütün mezheplerde olduğu gibi Şâfiî Mezhebi de gelişimini sürdürürken çeşitli evrelerden geçmiş ve bu süreçte mezhebin gelişim merhalelerini belirleyen ve anlaşılmasını sağlayan ıstılahlar oluşmuştur. Bunlardan biri, mezhebin müçtehit tabakaları arasında üçüncü derecede yer alan müçtehitleri ifade eden “ashâbü’l-vücûh” ile bunların görüşlerini ifade eden “vech” ıstılahıdır. Bu çalışmada Şâfiî fakihlerin vech ıstılahından ne anladıkları ve vecihler arasında ihtilafın vuku bulması durumunda tercih kriterlerinin neler olduğu incelenmiştir. Ayrıca Şâfiî fakihler arasında ihtilaf konusu hususlardan biri olan ve tespiti son derece zor olup detaylı araştırmaları gerektiren ashâbü’l-vücûh ıstılahından ne kastedildiği, bu kategoride yer alacak müçtehitlerde bulunması gereken niteliklerin neler olduğu ortaya konulmuştur. Yine bu kategorideki müçtehitlerin belirlenmesinde farklı bakış açılarının bulunup bulunmadığı hususları incelenmiş ve bununla ilgili çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca Şâfiî fakihler tarafından ashâbü’l-vücûh kategorisinde olduğu ifade edilen müçtehitlerin bir listesi ve bunların mezhepteki rolü ile bu tabakada olup olmadığı ihtilaf konusu olan fakihlerle ilgili yapılan değerlendirmelere de bu çalışmada yer verilmiştir.

TWO KEY TERMS OF SHAFI’I SCHOOL: WAJH AND ASHĀB AL-WUJŪH –USE AND FUNCTION

As in all madhhabs, the Shāfi’ī madhhab went through various stages while continuing its development, and in this process, terms that determined the development stages of the madhhab and provided it to be understood, were formed. One of these terms is “ashāb al-wujūh”, which expresses the scholars who are in the third degree among the mujtahid strata of the madhab, and the other is the term of “wajih”, which expresses the views of these mujtahids. In this study, what Shāfi’ī faqeehs understand from the term “wajih” and what the preference criteria are in case of conflict between aspects are examined. In addition, it has been revealed what is meant by the term “ashāb al-wujūh”, which is one of the controversial issues among “Shāfi’ī faqeehs” and which is extremely difficult to determine and requires detailed research, and what qualities should be in mujtahids who will be in this category. Again, it has been examined whether there are different perspectives in determining the mujtahids in this category and various evaluations have been made about this. In addition, a list of mujtahids who are stated to be in the category of ashāb al-wujūh by Shāfi’ī faqeehs, their role in the madhhab and the evaluations made about the jurists, whose existence is a matter of dispute, are also included in this study.

PDF

___

Aslan, Bedri. “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde İctihâd Şartlarının Yeniden Değerlendirilmesi”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı. Ed. Mahsum Aytepe-Teceli Karasu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
Aslan, Mehmet Selim. “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. İslâmî Araştırmalar 25/2 (2014).
Aslan, Ömer – Abdurrahman, Haçkalı. “Şâfiî Mezhebinde Fetva Usulü ve Kullanılan Başlıca Rumuz ve Terimler”. Harran İlahiyat Dergisi 54 (Haziran 2021).
Bakır, Musa Kazım. Horasan Şâfiîliği ve Râfiî. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Cüveynî, Ebü’l-Meâli Abdülmelik b. Adullah Rüknüddîn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
Demîrî, Kemâlüddin Ebû’l-Bekâ Muhammed b. Musa b. İsa. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2004.
Ehdel, Ebû Muhammed Ahmed b. Meykirî Şemîle. Süllemü’l-müteallim el-muhtâc ilâ ma’rifeti rumûzi’l-Minhâc. y.y., ts.
Hadramî, Ahmed b. Ebû Bekir b. Sumeyt el-Alevî. el-İbhâc fî beyâni ıstılahi’l-Minhâc. y.y., ts.
Heyet. el-Mu‘cemü’l-vesît. Mısır: Mektebetü’ş-Şurûki’d-devliyye, 2004.
Heytemî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. Tuhfetü’l-muhtâc bi şerhi’l-Minhâc. (Şirvânî ve Abbâdî haşiyeleri ile birlikte). İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, t.y.
Heytemî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. el-Fetâve’l-kübrâ el-fıkhiyye. y.y., ts.
Heyto, Muhammed Hasan. el-İctihâd ve tabakâtü müctehidi’ş-Şâfiiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
İbn Kâdî Şühbe, Takiyuddin Ebu Bekir b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer b. Muhammed. Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. Haydarabad: Dairetü’l-Mearifi’l- Osmani, 1978.
İbn Kesîr, İmaduddin İsmail b. Ömer. Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. thk. Abdülhafîz Mensûr. Beyrut: Dâru’l-Medari’l-İslami, 2004.
İbn Manzur, Cemaluddin Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukarram. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, ts.
İbnü’s-Salâh, Takiyuddin Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Edebu’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muvaffık b. Abdullah b. Abdülkâdir. Alemu’l-Kütüb, 1986.
İsnevî, Cemaluddin Abdurrahim. el-Muhimmât fî şerhi’r-ravzati ve’r-Rafiî. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2009.
Kalyûbî, Şihâbüddin Ahmed b. Ahmed b. Selâme. Haşiyetü’l-Kalyûbî alâ Kenzi’r-râğibîn. Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1965.
Kılıçer, M. Esat. “Ashâbü’t-tahrîc”, DİA, İstanbul: 1991.
Kürdî, Muhammed b. Süleyman. el-Fevâidü’l-medeniyye fi men yüftâ bi kavlihi min eimmeti’ş-Şâfiîyye. Lübnan: Daru Nuru’s-Sabâh – Daru’l- Cefâni ve’l-Câbî, 2011.
Mahallî, Celâlüddin Muhammed b. Ahmed. Kenzü’r-râğibîn şerhu Minhâci’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Menhâc, 2013.
Mahallî, Ebu Abdullah Celaleddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Ensari. Şerhu’l-Celal el-Mahallî alâ Cem’u’l-cevâmi’ (Attar haşiyesiyle birlikte). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Muhyiddin Sâlih, Ahmed. “Ashâbü’l-vücûh fi’l-fıkhı’ş-Şâfiî ve eseruhum fî tatavvuri’l-mezhep”. Mecelletü Midâdi’l-Âdâb 3 (ts.)
Mutâvi‘a - Ebû Munis, Abdurrahman – Raid. “İttîcâhâtü Fukahâi’ş-Şâfiiyye fi Tahdîdi Ashâbi’l-vücûh: Dirâseten Usûliyye Tahliliyye”. Mecelletü’l- Mîzân li’d-Dîrâsâti’l-İslamiyye ve’l-Kanuniyye. 7/1, Ramazan 1441/Nisan 2020.
Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necib el-Mutî’î. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref. et-Tahkîk. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Mu’avviz. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1992.
Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref. Minhâcu’t-talibîn ve ‘umdetu’l-müftîn. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2005.
Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref. Ravzatü’t-talibîn ve ‘umdetü’l-müttakîn. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Mu’avviz. Riyad: Daru Alemi’l-Kütüb, 2003.
Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ’ ve’l-luğât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Okuyucu, Nail. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Baskı, 2015.
Özdemir, Muhittin. “Müzenî’den Nevevî’ye Şâfiî Mezhebi’nin Panoraması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18, 185-199 (2011).
Özdemir, Muhittin. Şâfiî Fürû’ Fıkıh Literatüründe Mezhep Görüşleriyle İlgili Kavramların Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Rafiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b Abdülkerim el-Kazvînî. el-Azîz şerhu’l-vecîz: el-Ma’rûf bi’ş-Şerhu’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz – Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Rafiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b Abdülkerim el-Kazvînî. el-Muharrar fi fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hüseyn İsmail. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Remlî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. er-Redd alâ men ahlede ile’l-ard ve cehile enne’l-içtihade fî külli asrın farz. Kahire: Mektebetü’s- Sekâfeti’d-diniyye, ts.
Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. et-Tenbîhü bi men yeb’asüllâhü alâ ra’si külli mietin. thk. Abdülhamit Şânûha. Daru’s-Sıkka li’n-Neşrî ve’t-Tevzî’, ts.
Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. Teysîrü’l-ictihad. thk. Fuad Abdülmünim Ahmed. Mekke: el-Mektebetü’t-Ticariyye, ts.
Sübkî, Taceddin İbnü’s-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdülkafi. Cem‘u’l-cevâmi‘ fî ilmi usûli’l-fıkh (Mahallî şerhi ve Attar haşiyesiyle birlikte). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Sübkî, Tâcuddin Ebi Nasr Abdülvehhab b. Ali b. Abdülkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî – Abdülfettah Muhammed. Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1964.
Şirbînî, Şemsuddin Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti ma’ânî elfâzi’l-minhâc. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1997.
Şübrâmilsî, Ebuddiya’ Nureddin Ali b. Ali. Haşiye alâ Nihâyeti’l-muhtâc. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Yaşar, Mehmet Aziz. Tâcüddîn es-Sübkî ve Usûlcülüğü. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2018.
Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. Teşnîfü’l-mesâmi’ bi Cem’i’l-cevâmi’. thk. Seyyid Abdülaziz – Abdullah Rabî’. Mektebetü Kurtuba, 1998.