Mehmet Sait TOPRAK

157

İLİYA BAR ŞÎNÂYÂ’NIN ‘KᵊTOBO Dᵊ-TARGᵊMONO’ ADLI SÜRYANCAARAPÇA LEKSİKOGRAFİK ESERİ ve DEĞERİ

X-XI. yüzyıllarda yaşamış olan Süryani yazar ve Nusaybin Metropoliti İliyâ barŞînayâ’nın (d.975-ö.1046) Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono (Kitâbu’t-Tercümân fî Taᶜlîmi’lLuğati’s-Süryân) adlı leksikolojik eseri, Süryanca ve Arapça olarak kaleme alınankonulu-kavramsal nitelikte dönemi için alanında tek ve ilk çalışma olması açısından önemarzetmektedir. Özellikle, Grekçe Mantık, Felsefe, Astronomi ve Dilbilim çalışmalarınınSüryanca üzerinden Arapçalaştırılarak kazandırılmasında önemli bir rolü olan Süryanîmütercimlerin bu aktarım esnasında ürettikleri kavramlar ve gösterdikleri çabaların birkısmını bu eser üzerinden incelemek, Türkiye’de bakir bir alan olan SüryancaSözlükbilimi araştırmaları için ilkeseldir. Arap dilbilimci Sibeveyh’le başlayan Arapçagramerine dair çalışmalar ve ardından üretilen muᶜcemler, bu anlamda tek başlarınaArapça sözlükbilimsel terminolojiyi anlamaya kâfî gelmemektedir. Bu yönüyle, tarihselsüreç içerisinde hem Süryanca Sözlükbilimi hem de Arapça Sözlükbilimi geleneklerini,tarihsel gelişim süreçleri içerisinde her ikisini karşılaştırmalı olarak anlama gayreti,sözkonusu alan için daha bilimsel bir zemini hazırlayacak türdendir. Genelde dilbilimselaraştırmalarda Süryani dilbilimcilerin yeterince bilinmiyor olması ve özelde deleksikografik eserler bağlamında yeteri kadar bu alanda çalışmanın yapılmamış olması,İliya’nın Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono adlı konulu-kavramsal-didaktik leksikografik eseriniçalışmaya değer kılmıştır. İliya, eserinin mukaddimesinde sebeb-i teᵓlîf sâdedinde;Mezopotamya bölgesinde yaşayan Arapça ve Süryanca konuşan Süryaniler’e Süryancaöğretmek amacıyla hem gramer hem de sözlükbilimsel çalışmalara vurgu yaparak eserinikaleme aldığını ifade etmektedir. Bu araştırma da, müellifin sözkonusu amacını günümüzsözlükbilimsel çalışmalar çerçevesinde ele almayı hedeflemektedir.

ELIYA BAR SHINAYA’S BILINGUAL SYRIAC-ARABIC LEXICOGRAPHICAL WORK KᵊTOBO Dᵊ-TARGᵊMONO AND ITS VALUE

The lexicological work of Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono (Kitāb al-Tarjumân fî Taᶜlîm al-Lughat al-Suryān) by Syriac writer and Nusaybin Metropolitan İliyâ bar Şînayâ (d.975-ö.1046), who lived X-XI in centuries is important to be the first and only study in the field for the subject-conceptual period taken. In particular, it is principal for untouched Syriac Lexicology research area in Turkey to examine some of the concepts and efforts produced by Syriac translators who have an important role on the acquisition of Arabic translation Greek logic, philosophy, astronomy and linguistics studies in Syriac Arabic during this transfer. Studies on the Arabic grammar starting with the Arabic linguist Sibeveyh, and the muᶜcem produced afterwards, are not sufficient to understand Arabic lexicographic terminology alone. In this respect, the attempt to understand both Syriac lexicography and Arabic lexicography tradition in the historical process comparatively in the historical process is the kind that will prepare a more scientific basis for this field. The fact that Syriac linguists in general are not sufficiently known in linguistic researches and that there is not enough work in this area in the context of lexicographic works in particular makes Iliya's conceptual-didactic lexicographic work named Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono worth to study. Iliya, in the sacred cause of the work of the sâded-cause states that he wrote his work by emphasizing both grammar and lexicological studies in order to teach Syriac to Syriacs who speak Arabic and Syriac in Mesopotamia. This research aims to address the author 's aim in the context of contemporary lexicographical studies.
PDF

___

  • Abuna, el-Eb Elbir, el-Edebu’l-Lugati’l-Âramiyye ( ܪܐ01- *+,- ܕ%$#"! ܬ) ( 'Beyrut: Daru’l-Maşriq, 1996), 382.
  • Adelbertus Merx, Historia artis grammaticae apud Syros, Leipzip 1889.
  • Alıcı, Mehmet, “Süryânî Nusaybinli İliya ve Mervânî Veziri Ebu’l Kâsım el Mağribî’nin Tartışma Meclisleri”, İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı Bildirileri, ed. Mahsum Aytepe-Tecelli Karasu (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019), 2/ 173-182,
  • Assemani, E. & Assemani, J. S., Bibliothecae Apostolicae Vaticanae Codicum Manuscriptorum Catalogus (Roma: 1759), 1.3.
  • Assemani, Joseph Simon, Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana 3, De scriptoribus Syris Nestorianis (Roma: 1725), 3.
  • Assemani, S.E. & Gorius, A. F., Bibliothecae Mediceae Laurentianae et Palatinae Codicum Mms. Orientalium Catalogus (Florence: 1742).
  • Assemani, S.E. & Gorius, A.F. Bibliothecae Mediceae Laurentianae et Palatinae Codicum Mms. Orientalium Catalogus, Florence, 1742.
  • Bakker, Dirk. “Lemma and Lexeme: The Case of Third-Alaph and Third-Yodh Verbs”, 11-25, Foundations for Syriac Lexicography III: Colloquia of the International Syriac Language Project içinde (edit. Dyk, Janet W. & van Peursen, Wido Th.) Perspectives on Syriac Linguistics 4., Piscataway: NJ: Gorgias Press, 2008.
  • Basanese, Laurent. “Le Cantique d’Élie de Nisibe (975-1046)”, Orientalia Christiana Periodica 78/2 (2012), 467-506.
  • Bertaina, David, “Science, Syntax, and Superiority in Eleventh-Century ChristianMuslim Discussion: Elias of Nisibis on the Arabic and Syriac Languages”, Islam and Christian-Muslim Relations 22/2 (2011), 197-207.
  • Bertaina, David. “An Arabic Account of Theodore Abu Qurra in Debate at the Court of Caliph al-Ma’mun: A Study in Early Christian and Muslim Literary Dialogues”. Ph.D. dissertation, The Catholic University of America, 2007.
  • Bhayro, Siam. “Syriac Medical Terminology: Sergius and Galen’s Pharmacopia”, Aramaic Studies 3:2 (2005), 147-165.
  • Borrut, Antoine. “La circulation de l’information historique entre les sources arabomusulmanes et syriaques: Élie de Nisibe et ses sources”, 137-159, L’historiographie syriaque. (ed. Muriél Debié) Études Syriaques 6. Paris: Geuthner, 2009.
  • Brock, Sebastian P. “Greek Words in Ephrem and Narsai: A Comparative Sampling”, ARAM 12 (2000): 439-449.
  • Brock, Sebastian P. “Greek Words in Syriac: Some General Features'', Scripta Classica Israelica 15 (1996): 251-262.
  • Brock, Sebastian P. “Syriac Lexicography: Reflections on Resources and Sources”, Aramaic Studies 1:2 (2003): 165-178.
  • Brooks, E. & Chabot, J.B., Eliae Metropolitae Nisibeni Opus Chronologicum, 1909-10.
  • Chabot, Jean Baptiste & Brooks, Ernest Walter. Eliae metropolitae Nisibeni opus chronologicum. CSCO 62-63, Syr. 21-24. Paris: Secrétariat du CorpusSCO, 1909-1910.
  • de Lagarde, P. Praetermissorum libri duo, Göttingen: Dieterichsche Universitätsbuchhandlung, 1879.
  • del Río Sánchez, Francisco. “Un debate entre Elías de Nísibe y el visir Ibn ‘Ali al-Magribi (417H–1026 d. C.)”, Collectanea Christiana Orientalia 1 (2004), 163-183.
  • Delaporte, L. J., La Chronographie d’Elie bar Šinaya, Metropolitain de Nisibe, 1910.
  • Delaporte, Louis Joseph, La chronographie d’Élie Bar-Šinaya, Métropolitain de Nisibe. Bibliothéque de l’École des Hautes Études 181. Paris: Librairie Honoré Champion, 1910.
  • Doru, M. Nesim, “Süryani Düşüncesinde Nusaybinli İliya’nın Önemi ve “Kitabu’lMecâlis” Adlı Eserinde Tanrı Görüşünün İslam Felsefesi ve Kelamı Açısından Değerlendirilmesi”, Milel ve Nihal, 8 (2), (Mayıs-Ağustos 2012) 53-82.
  • el-Eb Elbir Abuna. el-Edebu’l-Lugatu’l-Âramiyye ( ܪܐ01- ܕ%$#"! -,+*ܬ ,( 'Beyrut: Daru’l-Maşriq, 1996.
  • Fiey, Jean-Maurice. Nisibe, métropole syriaque orientale et ses suffragants des origines à nos jours. CSCO 388, Subs. 54. Louvain: Secrétariat du CorpusSCO, 1977.
  • Furlani, Giuseppe, “Il Manoscritto Siriaco 9 dell’India Office”, Rivista degli Studi Orientali 10 (1924),
  • Gottheil, Richard J.H. Tûros Mamlo Suryoyo = A Treatise on Syriac Grammar: Mâr(i) Eliâ of Sôbhâ, Leipzig: 1886-87.
  • Hoffmann, G., Opuscula Nestoriana (Kiel: 1880).
  • Horst, L. Des Metropoliten Elias von Nisibis Buch vom Beweis der Wahrheit des Glaubens: übersetzt und eingeleitet. Colmar: Eugen Barth, 1886.
  • Jullien, Florence, “Forms of the Religious Life and the Syriac Monasticism”, The Syriac World, ed. Daniel H. King, (London: Routledge, 2019).
  • Kardahi, Gabriel, Liber Thesauri de Arte Poetica Syrorum (Roma: 1875).
  • Keseling, Paul, “Die Chronik des Eusebius in der syrischen Überlieferung'”, Oriens Christianus III, 1 (1927): 23-48, 223-241; 2 (1927), 33-56.
  • Lantschoot, Arnold van, Inventaire des Manuscrits Syriaques des Fonds Vatican (490- 631), Barberini Oriental et Neofiti (Vatikan: Studi e Testi 243: 1965).
  • Merx, Adalbert & Hoffmann, Andreas G., Grammatica Syriaca (Halis: Impensis Librariae Orphanatrophei, 1867).
  • Mingana, Alphonse, Catalogue of the Mingana Collection of Manuscripts: Now in the Possession of the Trustees of the Woodbrooke Settlement, Selly Oak, Birmingham (Cambridge: W. Heffer and Sons, 1933).
  • Möller, J.H., ‘Ueber den Syrischen Nomenclator des Thomas a Novaria’, Gotha 1840.
  • Sachau, Carl E., Verzeichniss Der Syrischen Handschriften (Berlin: A. Asher & Co., 1899), 2/713.
  • Samir S. Khalil, “Deux cultures qui s'affrontent: Une controverse sur l'i`rab au XIe siècle entre Élie de Nisibe et le Abu l-Qasim”, Mélanges de l'Université Saint-Joseph: Mélanges offerts au R. P. Henri Fleisch, S.J. II. - (1976) 49 (1975), 617-649.
  • Samir, Samir Halil, “Eliyya en-Nusaybînî ve’l-Vezir Ebu’l-Kâsım Magribî”, el-Meşriḳ 76/2 (2002): 443-458.
  • Smith, R. Payne, Catalogi Codicum Manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae Pars Sexta, Codices Syriacos, Carshunicos, Mendaeos, Complectens (Oxford:1864).
  • Teule, Herman G. B., “Eliya of Nisibis”, Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage, ed. Sebastian P. Brock vd. (Piscataway, NJ, Usa: Gorgias Press, 2011).
  • Uri, Joannes vd., Bibliothecae Bodleianae Codicum Manuscriptorum Orientalium Catalogus (Oxonii: 1787-1835).
  • Wright, William & McLean, Norman. A Short History of Syriac Literature (Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2001).
  • Wright, William, Catalogue of the Syriac Manuscripts in the British Museum acquired since the Year 3, London: 1872.
e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Yayıncı: Şarkıyat Araştırmaları Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

İLİYA BAR ŞÎNÂYÂ’NIN ‘KᵊTOBO Dᵊ-TARGᵊMONO’ ADLI SÜRYANCAARAPÇA LEKSİKOGRAFİK ESERİ ve DEĞERİ

Mehmet Sait TOPRAK

CEMALEDDİN AFGANİ’NİN EDEBİ KİŞİLİĞİ VE ŞİİRLERİ

Nezahat BAŞÇI

KÜRTÇE “BI” VE İNGİLİZCE “BY” EDATLARININ ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Hayreddin KIZIL

THE STYLE OF PRAISING TO PROPHET IN THE FIRST KURDISH MAWLID

Türkan TOSUN

ONE OF THE FIRST EXAMPLES OF COMIC BOOKS IN KURDISH LITERATURE: MIRINA JARO

İlyas SUVAĞCI