HURÛFÎLİK VE MİSÂLÎ'NİN BİR GAZELİNİN HURÛFÎLİK BAĞLAMINDA ŞERHİ

İran'ın dinsel ve kültürel ortamında doğup gelişen Hurûfîlik, inanç ve kültür çeşitliliği açısından zengin bir mirasa sahip olan Anadolu'da da yayılma imkanı bulmuş, Osmanlı kültür ve edebiyatında önemli izler bırakmıştır. Harfler ve sayıların kutsallığını kabuledipbunlarasembolikanlamlaryükleyenHurûfîlik,temeldevahdet-ivücûd nazariyesine dayanmaktadır. Bu düşünce sisteminin orijinal tarafı, hem âlemi hem de tasavvuf geleneğinde "âlem-i suğrâ" olarak kabul edilen insanı, harfler ve sayılarla anlamlandırmaya çalışmasıdır. XIV. yüzyılda Fazlullah-ı Esterâbâdî tarafından sistematiği kurulan Hurûfîlik, Osmanlı coğrafyasında XVII. yüzyıla kadar etkisini sürdürmüştür. XVI. yüzyıl divan şairlerinden Mîsâlî-i Hurûfî de bu akımın takipçilerindendir. Mîsâlî'nin şiirlerinde Hurûfîlik inançlarına has unsurlara sıkça rastlanmaktadır. Bu çalışmada Hurûfîlik hakkında bilgi verilmiş, Hurûfîliğin düşünce sistemi irdelenmiş ve Misâlî-i Hurûfî'nin örnek olarak aldığımız bir gazeli bu bağlamda şerh edilmiştir.

HURÛFÎSM AND THE INTERPRETATION OF A GAZAL OF MÎSÂLÎ IN THE CONTEXT OF HURÛFİSM

Hurufism, arised and developed in the religious and cultural environment of Iranian geography, has also spread in Anatolia, which has a rich heritage in terms of diversity of beliefs and cultures, and left important traces in Ottoman culture and literature. Hurufism, which accepts the sanctity of letters and numbers and loads them with various symbolic meanings, is basically based on the wahdat al-wujudd. Theoriginal side of this system of thought is trying to explain the meaning of the realm and the human, which is accepted as "microcosmos" in the tasawwuf, by the letters and numbers.Hurufism, which was established by Fazlullah-i Esterâbâdi in XIV. century,had an impact upon Ottoman geography until XVII. century. XVI. century divan poets Mîsâlî-i Hurûfî were also followers of this movement. İt can be frequently found the elements unique to Hurufism in his poems. In this study, some basic information was given about Hurûfîsm, the system of thought of Hurûfî was examined, and a gazal which was taken as an example by Misâlî-i Hurûfî was expounded in this context.

PDF

___

EL-ACLÛNÎ, İsmail b. Muhammed (2000). Keşfu'l-Hafâ, Mektebetü'l-İlmi'l- Hadis, C. II, Dımaşk.
AKSU, H. (1995). Fazlullah-ı Hurûfî. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.12, 277-279.
AKSU, H. (1998). Hurûfîlik. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.18, 408-412.
BALLI, H. H. (2011). Hurûfilik Nedir? e-makâlat Mezhep Araştırmaları, 31-48.
BALLI, H. H. (2013). Hurûfîliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurûfî. İstanbul: Hikmetevi yayınları.
BAUSANİ, A. (1992). Hurûfîlik. Tarih İncelemeleri Dergisi, 357-361.
DEVELLİOĞLU, F. (2006). Osmanlıca -Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
ELBİR, B. (2007). Surûrî'nin Şerh-i Şebistân-ı Hayâl'indeki Serh Metodu ve Hurûfilik Yansımaları. Turkish Studies, 212-229.
ESTERÂBÂDÎ, F. (2012). Câvidân-Nâme. (F. Usluer, Dü.) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
GİBB, E. J. (1998). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
HALDUN, İ. (2015). Mukaddime II. İstanbul: Dergâh Yayınları.
KILIÇ, A. (2007). Dağılmış İncileri Toplamak: Şerh Tasnifi Denemesi. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu (s. 363-369). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. F. (2007). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
LEVEND, A. S. (2015). Divan Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
PALA, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
SELÇUK, B., & TOPBAŞ, S. (2016). Hurûfîliğe Dair Bir Eser: Mustafa Rumûzî'nin Hakikatnâme'si. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 805-835.
ŞENÖDEYİCİ, Ö. (2009). Hurufiliği Önyargıdan Kurtarmak Bağlamında Ferişteoğlu'nun Hidayetnamesi'nin Tetkiki ve Neşri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 87-146.
ŞENÖDEYİCİ, Ö. (2015). Nesîmî ve Hurufilik Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları.
TARLAN, A. N. (1981). Edebiyat Meseleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
TÖKEL, D. A. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. İstanbul: FSM Üniversitesi Yayınları.
ULUDAĞ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
USLUER, F. (2009). Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
UZUN, M. (1994). Ebced. DİA, C.10, 68-70.