XVI. Yüzyıl Osmanlı-Avusturya İlişkileri Tarihine Katkı: 1574 Tarihli Avusturya Ahidnamesi

Uluslararası hukukun en önemli belgeleri olan Osmanlı ahidnamelerinden günümüze orijinal olarak az sayıda belge ulaşmıştır. Bu belgelerin birçoğu ilgili devletlerin arşivlerinde muhafaza edilmekte olup kimileri bilinmeyen yollarla bu arşivlerden çıkarılmıştır. XVI. yüzyılın birbirine oldukça benzeyen çok uluslu iki güçlü devleti olan Osmanlı ve Avusturya arasındaki doğrudan diplomatik temaslar sonucunda üretilen ahidnamelerden günümüze yalnızca 1562 ve 1565 tarihli iki tanesinin ulaştığı bilinmekte idi. Yakın zamanda Sultan II. Selim’e ait 1574 tarihli ahidnamenin orijinali tarafımızca British Library’de tespit edilmiştir. Bu makalede öncelikle Sultan II. Selim döneminin sonuna kadar Osmanlı-Avusturya ilişkileri ahidnameler bağlamında incelenmiştir. Daha sonra bu dönem sonuna kadar verilmiş ahidnamelerin neşirleri hakkındaki bilgiler derlenmiştir. Son olarak 1574 tarihli ahidname diplomatik hususiyetleri açısından tahlil edilmiştir. Bu ahidnamenin metni ve dijital nüshası ilk defa bu makale ile neşredilmiş ve diplomatik bilimi açısından XVI. yüzyıl Osmanlı ahidnameleri arasındaki konumu belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ahidname, Antlaşma, Diplomasi, Diplomatika

A Contribution to the History of Ottoman-Austrian Relations in the XVI. Century: Ahdname of 1574

A limited number of original Ottoman ahdnames, one group of the most important documents of international law, have survived to present day. Although many of these documents are kept in the relevant states’ archives, some of them have been taken away from these archives in a questionable way. Only two of the ahdnames produced by Ottoman Empire and Austria from the sixteenth century were known that they have survived to the present day. These were produced in 1562 and 1565. Recently, we have found an orginal ahdname which is belonged to Selim II, and it is dated 1574, in the British Library. In this study, first, the relationship between Ottoman Empire and Austria is examined through ahdnames until the end of the Selim II period. Then, information about the texts of ahdnames is compiled until end of this period. Finally, the ahdname, dated 1574, is analyzed in terms of its diplomatic characteristics. The text and digital copy of this ahdname are published for the first time in this article and its position among the Ottoman ahidnames of 16th century in terms of diplomatic science has been investigated.

Keywords:

Ahdname, Treaty, Diplomacy, Ottoman Diplomatics,

PDF

___

British Library, Asian & African Studies Collections, Lansdowne MS 23.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, 26 Numaralı Mühimme Defteri, 313-315. Hüküm no: 908.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, 27 Numaralı Mühimme Defteri, 105-107. Hüküm no: 256.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Bab-ı Âsafi, Düvel-i Ecnebiye Defterleri, Nemçe Ahidname Defteri, 57/1, 1-3.
Kanunnâme ve Hutût-ı Hümâyûn ve Nâmehâ-yı Hümâyûn mürâsele bi-etrâf. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi 1970, 145b-148b.
Feridun Ahmed Bey (1859). Münşe‘âtü’s-Selâtin (C. II). İstanbul.
Arıkan, Z. (1984). Busbeck ve Osmanlı imparatorluğu. Osmanlı Araştırmaları, 4, 197-224.
Aydın, B. (2007). Divan-ı Hümayun tercümanları ve Osmanlı kültür ve diplomasisindeki yerleri. Osmanlı Araştırmaları, 29, 41-86.
Aydın, Y. A. (2001). XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Habsburg anlaşmaları ve uygulamaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bozkurt, N. (2002). Kozak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 26, ss. 232-234). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Emecen, F. (2002). Sultan Süleyman çağı ve cihan devleti. Türkler içinde (C. 9, ss. 501-520). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Emecen, F. (2022). Kanuni Sultan Süleyman ve zamanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gökbilgin, M. T. (1966). Kanunî Süleyman'ın 1566 Szigetvar seferi sebepleri ve hazırlıkları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 16 (21), 1-14.
Gökbilgin, M. T. (1970). Kanuni Sultan Süleyman’ın Macaristan ve Avrupa siyasetinin sebep ve âmilleri, geçirdiği safhalar. Kanûnî Armağanı içinde (ss. 5-39). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gökbilgin, M. T. (1979). Süleyman I. İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 11, ss. 99-155). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Gökbilgin, M. T. (2018). XVI. Asır ortalarında Osmanlı devletinin Tuna havzası ve Akdeniz siyasetleri, bunlar arasındaki alâka ve irtibat, muhtelif veçheleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 13 (4), 63-77.
Güzel, A. (1994). Kanuni Sultan Süleyman Han'ın Avusturya Devlet Arşivi’nde bulunan mektuplarından bazılarının muhteviyatı hakkında. XI. Türk Tarih Kongresi Bildiriler içinde (ss. 999-1013). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Jorga, N. (2017). Osmanlı imparatorluğu tarihi 3. cilt (1538-1640). (N. Epçeli, çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Karakoç, S. (2006). Külliyât-ı kavânîn, (Cilt I-II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kolçak, Ö. (2013). XVI. Yüzyılda Osmanlı-Habsburg mücadelesinin bir kaynağı olarak mühimme defterleri. Tarih Dergisi, 53, 295-349.
Kołodziejczyk D. (1999). Ottoman-Polish diplomatic relations (15th-18th century): an annotated edition of ‘ahdnames and other documents. Leiden: Brill.
Kurtaran, U. (2009). Osmanlı diplomasi tarihinden bir kesit Osmanlı Avusturya diplomatik ilişkileri 1526-1791. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
Kütükoğlu, B. (1979). Murad III. İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 8, ss. 615-623). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Maxim, M. (2012). Tımışvar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 41, ss. 94-95). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Ménage, V. L. (1985). On the constituent elements of certain sixteenth-century Ottoman documents. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 48 (2), 283-304.
Petritsch, E. D. (1991). Regesten der osmanischen dokumente im österreichischen staatsarchiv I band (1480–1574) (Ek cilt 10/1). Viyana.
Özsoy, E. (2015). Haraç mı onursal-hediye mi? XVI. Yüzyıl ikinci yarısı Osmanlı-Habsburg ilişkileri hakkında bir değerlendirme, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, 263-276.
Rieu, C. (1888). Catalogue of the Turkish manuscripts in the British Museum. Londra: Longmans.
Savaş, A. İ. (2002). Osmanlı devleti ile Habsburg imparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkiler. Türkler içinde (C. 9, ss. 555-566). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Schaendlinger, A. C. ve Römer, C. (1983). Die schreiben Süleymans des prächtigen an Karl V., Ferdinand I. und Maximilian II. aus dem haus-, hof- und staatsarchive zu Wien- transkriptionen und übersetzungen. Viyana: Austrian Academy of Sciences Press.
T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (1995). 6 numaralı mühimme defteri (972 / 1564-1565) özet, transkripsiyon, indeks I. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
Teply, K. ve Baykal, B. S. (1969). Nemçe imparatorlarının İstanbul’a yolladığı elçi heyetleri ve bunların kültür tarihi bakımından önemli tarafları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 7 (12-13), 247-263.
Tracy, J. D. (2014). The ambassador as third party: Busbecq’s summary account for the year 1559. Acta Histariae, 22 (2), 195-206.
Tracy, J. D. (2016). Balkan wars – Habsburg Croatia, Ottoman Bosnia, and Venetian Dalmatia, 1499-1617. New York: Rowman and Littlefield.
Tracy, J. D. (2021). The logic of kleinkrieg: the “book of Halil beg” in Habsburg-Ottoman diplomacy, 1550–76. Austrian History Yearbook, 52, 90-97.
Turan, Ş. (1966). Selim II. İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 10, ss. 434-441). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Türk Tarih Kurumu. (2008).Muâhedât mecmûası (Cilt III). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (t. y.). Osmanlı tarihi “İstanbul’un fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümüne kadar” (II. Cilt) (7. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yıldız, Y. (2013). Osmanlı-Habsburg ilişkileri: Kânûnî-Şarlken-Busbecq. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.