Nüfus Politikaları Bağlamında Türkiye Nüfusunun Demografik Dönüşümü, Yapısal Değişimi ve Geleceği

Gelişen dünyada sağlık koşullarının iyileşmesi ve yaşam standartlarının artmasıyla ilişkili olarak ölüm oranlarındaki düşüşler doğum oranlarındaki düşüşlere öncülük etmiştir. Doğurganlık ve ölümlülük hızlarının genellikle çok yüksek düzeylerden çok düşük seviyelere gerilemesi sonrasında Demografik Dönüşüm süreci yaşanmıştır. Doğumlara yön vermek amacıyla kamu otoritelerince uygulanan nüfus politikaları da demografik değişim sürecinde etkili olmuştur. Demografik Dönüşüm küresel bir süreç olmakla birlikte ülkelerin kalkınmışlık düzeyleri ve sosyoekonomik özellikleri demografik değişim sürecinin ülke bazında farklı zamanlarda yaşanmasına neden olmuştur. Türkiye’de yirminci yüzyılın ortalarından itibaren doğurganlık ve ölümlülük oranlarında meydana gelen belirgin düşüşler Demografik Dönüşümün hızlı bir biçimde yaşanmasıyla neticelenmiştir. Bir süreç olarak devam eden bu demografik değişim ülke nüfusunun yapısal özelliklerinin de değişmesinde etkili olmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de yaşanan Demografik Dönüşümün toplam nüfus yapısına etkileri ve ülke nüfusun geleceği Birleşmiş Milletlerin (BM) nüfus projeksiyonları bağlamında incelenmiştir. Çalışma, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve BM’nin nüfus sorgulamalarından elde edilen nicel veriler kullanılarak yapılmıştır. Elde edilen bulgular doğurganlık hızını nüfusun yenilenme düzeyinde tutmak amacıyla ebeveynlerin çocuk sahibi olmalarını engelleyen olumsuz koşulların ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirlerin gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Nüfus politikası, Demografik dönüşüm, Yapısal değişim, Nüfus projeksiyonu, Türkiye

Demographic Transition, Structural Change and Future of Turkey's Population in the Context of Population Policies

Across the developed world, declines in mortality rates associated with the improvement in health conditions and increase in living standards led to declines in fertility rates. The demographic transition process has been experienced as the fertility and mortality rates declined from very high levels to very low levels. Population policies implemented by public authorities to address births have also been effective in the demographic change process. Although the demographic transition is a global process, the development levels and socioeconomic characteristics of the countries have caused the demographic change process to be experienced at different times on a country basis. Significant decreases in fertility and mortality rates since the middle of the twentieth century in Turkey resulted in a rapid demographic transition. This demographic change, which continues as a process, has been effective in changing the structural characteristics of the country's population. In this study, the effects of the demographic transition in Turkey on the total population structure and the future of the country's population have been examined based on the population projections of the United Nations (UN). The study based on the quantitative data obtained from the population surveys of the State Institute of Statistics, Turkish Statistical Institute (TSI) and the UN.The study reveals the necessity of measures to eliminate the negative conditions that prevent parents from having children in order to keep the fertility rate at the level of the reproduction rate.

Keywords:

Population policy, Demographic transition, Structural change, Population projection, Turkey,

PDF

___

1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. (1930, 6 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 1489). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf
1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982, 9 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 17863). Erişim adresi: www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf
2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun (1983, 24 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 18059). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2827.pdf
557 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun (1965, 10 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 11976). Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/ kanuntbmmc048/kanuntbmmc048/kanuntbmmc04800557.pdf
Akın, A. ve Aykut, N. B. (2011). Araştırmadan uygulamaya: Nüfus politikasının oluşturulmasında Türkiye deneyimi. Sağlık ve Toplum Dergisi, 3, 3-11.
Akın, A. (2012). Türkiye’de değişen nüfus ve sağlık politikaları doğrultusunda, isteyerek düşükler ve üreme sağlığı hizmet sunumunda geleceğe bakış. Turkish Journal of Public Health,10 Special Issue, 43-60.
Aksoy, E. (2016). 1919-1955 Yılları arasında Türkiye’nin nüfus yapısı ve uygulanan nüfus politikaları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, 27-45.
Alper, Y., Değer, Ç. ve Sayan, S. (2012). 2050’ye doğru nüfusbilim ve yönetim: Sosyal güvenlik (Emeklilik) sistemine bakış. İstanbul: TUSİAD Yayınları.
Arise, L., (2020). Demographic transition theory human geography UPSC. Erişim adresi: https://lotusarise.com/demographic-transition-theory-upsc/.
Ashford L. S. (1995). New perspectives on population: Lessons from Cairo. Population bulletin, 50(1), 1-44.
Atalay Şimşek, S. ve Atalay, E. (2020). Türkiye nüfus politikalarına genel bakış. Turkish Studies- Social, 15(7), 41-51.
Aydoğan, E. ve Çoban, E. (2016). Türkiye’de nüfus sayımları ve uygulanan nüfus politikaları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2), 113-126.
Behar, C. (1999). Türkiye'nin fırsat penceresi: Demografik dönüşüm ve izdüşümleri. İstanbul: TUSİAD Yayınları.
Blake, J. ve Davis, K. (1963). Population and public opinion – the need for basic research. American Behavioral Scientist, 6(9), 24-29.
Bradatan, C. ve Firebaugh, G. (2007). History, population policies, and fertility decline in eastern europe: A case study. Journal of Family History, 32(2), 179-192.
Bock, G. (1991). Antinatalism, maternity and paternity in national socialist racism. G. Bock, P. Thane (Ed.) Maternity and gender policies içinde (ss. 233-255). New York: Routledge.
Bongaarts, J. (2009). Human population growth and the demographic transition. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1532), 2985-2990.
Bostan, H. ve Sertkaya Doğan, Ö. (2019). Türkiye’nin demografik dönüşümü ve nüfus projeksiyonlarına göre fırsatlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(41), 61-90.
Caldwell, J.C. (2006). Demographic Transition Theory. Dordrecht: Springer,
Cușco, A., Solomon, F. ve Clewing, K. (2021). Migration and population politics during war (time) and peace (time). Mega Publishing House.
Demeny, P. ve McNicoll, G. (2003). The encyclopedia of population. New York: Macmillan Reference.
DİE. (1995). Türkiye Nüfusu. 1923-1995 Demografik yapısı ve gelişimi. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası
DİE. (2003). 2000 Genel nüfus sayımı: Nüfusun sosyal ve ekonomik Nitelikleri. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası
DPT. (1963). Birinci Kalkınma Planı 1963-1967. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1968). İkinci Kalkınma Planı 1968-1972. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1973). Üçüncü Kalkınma Planı 1973-1977. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1979). Dördüncü Kalkınma Planı 1979-1983. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1984). Beşinci Kalkınma Planı 1985-1989. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1989). Altıncı Kalkınma Planı 1990-1994. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (1995). Yedinci Kalkınma Planı 1996-2000. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (2000). Sekizinci Kalkınma Planı 2001-2005. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (2013). Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
DPT. (2019). On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
Doğan, M. (2011). Türkiye’de uygulanan nüfus politikalarına genel bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(23), 293-307.
Ehrlich P. (1988). The population bomb. (Revised ed.). New York: Ballantine Books.
Eryurt, M. A., Canpolat, Ş. B., Koç, İ. (2013). Türkiye’de Nüfus ve Nüfus Politikaları: Öngörüler ve Öneriler. Amme İdaresi Dergisi, 46(4), 129-156.
Gibson, C. ve Jung, K. (2002). Population division, historical census statistics on population Totals by race, 1790 to 1990, and by Hispanic Origin, 1970 to 1990, for The United States, regions, divisions, and states U.S. Census Bureau. Washington DC.
Giddens, A. (2013). Sosyoloji (Mehmet Ali Sarı ve Hüseyin Özel, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları (2006).
Gökburun, İ. (2020). Türkiye’nin demografik dönüşüm sürecinde nüfus politikalarının rolü. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 4 (Coğrafya Özel Sayısı), 1-15.
Güngör, Ş. Adıgüzel, F. (2019). Kentsel yeşil alanlar için mekânsal yeterlilik ve ulaşabilirlik analizi: Nevşehir örneği. A. Uysal ve H. İçen (Ed.), Kapadokya Araştırmları içinde (ss. 87-105). Ankara: Pegem Akademi.
Haupt, A. ve Kane, T. T. (2000). Populatıon Handbook. Population Reference Bureau Washington, DC.
Heitlinger, A. (1991). Pronatalism and women’s equality policies. European Journal of Population/Revue Européenne de Démographie, 7(4), 343-375.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2009). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.
Jones, G. W. ve Hamid, W. (2015). Singapore’s pro-natalist policies: To what extent have they worked? In Low and lower fertility. Cham Springer.
Karal, E. Z, (1943). Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk nüfus sayımı 1831. Ankara: Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü.
Kirk, D. ve Nortman, D. (1967). Population policies in developing countries. Economic Development and Cultural Change, 15(2), 129-142.
Köse, M., (2021). Coğrafi planlama. M. Doğan, M. Köse ve F. Ayhan (Ed.), Coğrafi planlama içinde (ss. 1-13). Ankara: Pegem Akademi.
Lee, R. D. ve Reher, D. S. (2011). Introduction: The landscape of demographic transition and its aftermath. Population and Development Review. 37, 1-7.
May, J. F. (2005). Population policy. M. Micklin (Ed.) Handbook of population içinde (ss.827-852). New York: Springer.
May, J. (2012). The role of population policies. Études, 417, 441-452.
May, J. F. (2012). Population policies in developing countries. J. F. May (Ed.) World population policies içinde (ss. 129-170). Dordrecht: Springer.
McIntosh, C. A., (1982). Population policy in Western Europe: Responses to low fertility in France, Sweden, and West Germany. International Journal of Politics, 12(3), 3-100.
Micklin, M. (1992). LDC population policies: A challenge for applied demography. Journal of Applied Sociology, 9, 45-62.
Morioka, M. (2021). What is antinatalism?: definition, history, and categories. The Review of Life Studies, 12, 1-39.
Notestein, F. (1953). Economic problems of population change. Proceedings of the Eighth International Conference of Agricultural Economists.
OECD (2006). Glossary of statistical terms. Erişim adresi: https://stats.oecd.org/glossary/
Oktay, E. Y. (2014). Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından günümüze uygulanan nüfus politikaları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 31-53.
Özdemir, A. (2017). Doğum kontrol teşviklerinden en az üç çocuğa: tarihsel süreçte Türkiye’de antinatalist ve pronatalist politikaların seyri. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 65-75.
Özgür, M. E. (2017). Türkiye’de toplumsal doğurganlık hızının mekânsal dağılışı, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(2), 1-12.
Özgür, M. E. (2017). Nüfus dinamikleri, çevre ve sürdürülebilirlik. Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(1), 1-26.
Özgür, E. M. (2019). Yaşlanmanın coğrafyaları: Coğrafi gerontolojide ilerleme, tartışmalar ve araştırma gündemi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 17(1), 78-109.
Peker, M. (2016). Türkiye’de nüfussal dönüşüm. Sosyoloji Dergisi, 34, 133-196.
Pendleton, B. F. (1978). An historical description and analysis of pronatalist policies in Italy, Germany and Sweden. Policy Sciences, 9(1), 45-70.
Quine, M. S. (1995). Population politics in twentieth century Europe: Fascist dictatorships and liberal democracies. Routledge.
Reher, D. S. (2004). The demographic transition revisited as a global process. Population, Space and Place, 10, 19-41.
Reher, D.S. ve Sanz-Gimeno, A. (2007). Rethinking historical reproductive change: Insights from longitudinal data for a Spanish town. Population and Development Review, 33, 703-727.
Semiz, Y. (2010), 1923-1950 döneminde Türkiye’de nüfusu arttırma gayretleri ve mecburi evlendirme kanunu (Bekârlık Vergisi). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 423-469.
Sertkaya Doğan, Ö. (2018). Türkiye’de 2040 ve 2060 nüfus projeksiyonlarına göre demografik fırsatlar. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18, 26-42.
Şahin Kütük, B. (2015). Türkiye’den Batı Avrupa’ya işçi göçünün sosyolojik çalışmalara yansımaları. Journal of Sociological Studies, 0(52), 609-654.
The World Bank (2022). World Polulaiton Totals by Years, Erişim Adresi: https://datatopics.worldbank.org/world-development-indicators/stories/a-changing-world-
Thompson, W. S. (1929). Population. American Journal of Sociology, 34(6), 959-975.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. (2003). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. (2008). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
TÜİK (2022, Haziran). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) [Basın Bülteni]. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
United Kingdom (2021). Office for National Statistics. Erişim adresi: https://www.ons.gov.uk/census
United Nations (2019) World Population Prospects. Erişim adresi: https://population.un.org/wpp/
US Census Bureau (2022). Census Bureau datasets Erişim adresi: https://www.census.gov/history/www/census_then_now/
Weeks, J. R. (2021). Population: An introduction to concepts and issues (13th ed.). Cengage Learning
Wisensale, S. K. ve Khodair, A. A. (1998). The two-child family: The Egyptian model of family planning. Journal of Comparative Family Studies, 29(3), 503-516.
Yüceşahin, M. M. (2009). Türkiye’nin demografik geçiş sürecine coğrafi bir yaklaşım. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7, 1-25.
Yüceşahin, M. M. (2011). Küresel bir süreç olarak demografik dönüşüm: Mekânsal bir değerlendirme. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 11-28.
Yücesahin, M. M., Adalı, T. ve Türkyılmaz, A. S. (2016). Population policies in Turkey and demographic changes on a social map. Border Crossing, 6(2), 240-266.