Fikret ÇELİK, Vasfiye ÇELİK, Zeynep DUYAR

Türkiye’de Cumhuriyet Öncesi ve Sonrasında “Yurttaşlığın Temellendirilmesi” Girişimleri Üzerine Sosyal, Siyasal ve Yönetsel Bağlamda Bir Analiz Denemesi

Türk modernleşmesinin sosyo-politik bağlamda önemli sorun alanlarından ve olgusal olarak da Türkiye’de hala “yapısal” bağlamda yetkinliğe ulaşma noktasında teorik ve tarihsel olarak tartışmaların son bulmadığı “yurttaşlık”, temellendirilebilmesi açısından siyaset biliminin sorun alanlarından birisidir. Batı’dan alınan siyasal ve toplumsal bir model olarak yurttaşlık anlayışı, Osmanlı’daki hukuki ve siyasal olarak temellendirilme gayretleri neticesinde, ülkenin kurtuluşu bağlamındaki amaçlara hizmet etmese/edemese de belli bir olgunluğa ulaştırabilmiş konulardandır. Cumhuriyet olarak kurulan yeni Türk devletinde de “ulus inşa süreci” üzerinden incelenen ve “siyasal katılım”ın sınırlarıyla “hak ve sorumluluk” düşüncesinin uyumu üzerinden yürütülen/yürütülmeye çalışılan bir proje haline getirilen yurttaşlık anlayışının, “yapısal” olarak anlamlandırmalarının ortaya konması/konulabilmesi önemlidir. Çalışmanın temel amacı da budur. Yurttaşlığın modern dönem ile günümüzdeki küresel çapta yaşanan ve ülkemizi de etkileyen siyasal ve toplumsal sorunlar üzerinden değerlendirildiğinde, olgunun ülkemizde ele alınış şeklinin öncelikle “hukuki”, sonra “ulus inşa süreci” açısından “temellendirilmesi” mümkündür. Çalışmada, tarihsel olarak konunun ele alınışı devletin ortaya koyduğu girişimler üzerinden değerlendirilirken, teorik olarak ise konuyla ilgili çalışmalarıyla ön plana çıkan çağdaş yazarların doğrudan/dolaylı alıntılar üzerinden görüşleriyle konu irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, “içerik analizi” yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemle birlikte çalışma, Türk modernleşmesi bağlamında Cumhuriyet öncesi ve sonrasındaki çabalar çerçevesinde yurttaşlığın sosyal, siyasal ve yönetsel anlamlandırmaları üzerinden sınırlandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

yurttaşlık, modernleşme, siyasal katılım, ulus inşası, cumhuriyet

A Social, Political and Administrative Analysis Attempt on “Foundation of Citizenship” Initiatives Before and After the Republic in Turkey

“Citizenship”, an important problem area of Turkish modernization in the socio-political context, and the theoretical and historical debates on whether it still reaches competence in the “structural” context in Turkey, is a problem area of political science in terms of grounding it. The understanding of citizenship, as a political and social model taken from the West, is one of the subjects that reached a certain maturity, even if it does not serve the purposes in the context of the liberation of the country, as a result of the efforts to establish it legally and politically in the Ottoman Empire. It is important to be revealed the “structural” meanings of the concept of citizenship, which was also examined through the “nation-building process” in the new Turkish state established as a republic and which was turned into a project conducted/trying to conduct through the harmony of the boundaries of “political participation” and the idea of “rights and responsibilities”. This is the main purpose of the study. When citizenship is evaluated as to the political and social problems experienced in the modern period and today's global scale and affecting our country, it is possible to “base” the way the phenomenon is handled in our country firstly in terms of “legal” and then “nation building process”. In context, while the historical handling of the subject in the text is evaluated through the initiatives put forward by the state, the subject is tried to be examined theoretically with the views of the contemporary writers who come to the forefront with their studies on the subject through direct/indirect quotations. In the study, the “content analysis” method was used. By this method, this study is tried to be limited to the social, political, and administrative meanings of citizenship within the framework of the efforts before and after the Republic in the context of Turkish modernization the basics.

Keywords:

Citizenship, modernization, political participation, nation building, republic,

PDF

___

Ahmad, F. (1996). Demokrasi sürecinde Türkiye (1945-1980) (A. Fethi, Çev.), İstanbul: Hil Yayınları.
Akıncı, A. (2022). Tanzimat’tan cumhuriyet’e Türk millî kimliği. İstanbul: Değişim Yayınları.
Alkan, M. Ö. (2006). Resmi ideolojinin doğuşu ve evrimi üzerine bir deneme. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi, cilt I içinde (ss. 377-407). İstanbul: İletişim Yayınları.
Babun, F. (2008). Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda vatandaşlık ve kamusal kimlikler. E. F. Keyman (Ed.), Aydınlanma, Türkiye ve vatandaşlık içinde (ss.64-83). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Bora, T., Paker Y. B. ve Sancar, M. (2002). Hakim ideolojiler, batı, batılılaşma ve insan hakları. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, modernleşme ve batıcılık, cilt 3 içinde (ss. 298-335). İstanbul: İletişim Yayınları.
Citizenship. (2022, 28 Haziran). Britannica içinde. Erişim adresi: https://www.britannica.com/topic/citizenship
Caymaz, B. (2007).Türkiye’de vatandaşlık –resmi ideoloji ve yansımaları-. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Cizre, Ü. (2002). Egemen ideoloji ve Türk silahlı kuvvetleri: kavramsal ve ilişkisel bir analiz. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, kemalizm, cilt 2 içinde (ss.156-191). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çaha, Ö. (2005). Sivil toplumun Türkiye’deki sorunları. A. Küçük, S. Bakan ve A. Karadağ (Ed.), 21. yüzyılın eşiğinde Türkiye’de siyasal hayat, II. Cilt içinde (ss. 689-707). İstanbul: Aktüel Yayınları.
Çelik, F. (2010). Cumhuriyetçiliğin dönüşümü: Fransa ve Türkiye üzerine karşılaştırmalı bir analiz. [Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
Çelik, F. (2020). Citizen, citizenshipandawareness of citizenship. Berlin: Peter Lang GmbH.
Çetinsaya, G. (2006). Kalemiye’den mülkiye’ye Tanzimat zihniyeti. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi, cilt 1 içinde, (ss. 55-71). İstanbul: İletişim Yayınları.
Ersanlı, B. (2003). İktidar ve tarih “Türkiye’de ‘resmi tarih’ tezinin oluşumu (1929-1937)”. İstanbul: İletişim Yayınları.
Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Devleti’nde millet sistemi. İstanbul: Ağaç Yayınları.
Gözaydın, İ. B. (2002). Türkiye hukukunun batılaşması. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, modernleşme ve batıcılık, cilt 3 içinde (ss. 286-297). İstanbul: İletişim Yayınları.
Heater, D. (2007). Yurttaşlığın kısa tarihi (M. D. Üst, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
Heper, M. (2011). Türkiye’nin siyasal hayatı ‘tarihsel, kuramsal ve karşılaştırmalı açıdan’. İstanbul: Doğan Kitap.
Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlık: kavramın farklı anlamları. A. Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın dönüşümü içinde (ss. 21-30). İstanbul: Metis Yayınları.
Karatepe, S. (2005). Türkiye’de yönetim-vatandaş ilişkisi. A. Küçük, S. Bakan ve A. Karadağ (Ed.), 21. yüzyılın eşiğinde Türkiye’de siyasal hayat, I. cilt içinde (ss. 647-663). İstanbul: Aktüel Yayınları.
Karpat, Kemal H. (1996). Türk demokrasi tarihi ‘sosyal, ekonomik, kültürel temeller’. İstanbul: Afa Yayınları.
Keyder, Ç. (1989). Türkiye’de devlet ve sınıflar. (S. Tekay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Keyman, E. F. (2008). Türkiye’de çokkültürlü anayasal vatandaşlık ve demokratikleşme. A. Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın dönüşümü içinde (ss. 218-244). İstanbul: Metis Yayınları.
Keyman, E. F. (2017). Türkiye siyasi tarihi ve demokratikleşme. A. Çaylak ve S. A. Avcu (Ed.), Türkiye’nin siyasal hayatı içinde (ss. 7-24). Ankara: Savaş Yayınevi.
Mardin, Ş. (1990). Türkiye’de toplum ve siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (1997). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Polat, E. G. (2011). Osmanlıdan günümüze vatandaşlık anlayışı. Ankara Barosu Dergisi, (3), 127-57.
Schnapper, D. (1995). Yurttaşlar cemaati ‘modern ulus fikrine doğru’. (Ö. Okur, Çev). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
Somel, S. A. (2006). Osmanlı reform çağında Osmanlıcılık düşüncesi (1839-1913). T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi, cilt 1 içinde, (ss. 88-116). İstanbul: İletişim Yayınları.
Şentürk, N. S. (2008). Türkiye’de vatandaşlık: Anayasal ve yasal düzenlemeler ışığında bir inceleme. E. F. Keyman (Ed.), Aydınlanma, Türkiye ve vatandaşlık içinde (ss. 27-37). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Tanıyıcı, Ş. (2005). Türkiye’de siyasal kültür ve demokrasi. A. Küçük, S. Bakan ve A. Karadağ (Ed.), 21. yüzyılın eşiğinde Türkiye’de siyasal hayat, I. Cilt içinde (ss. 591-600). İstanbul: Aktüel Yayınları.
Üstel, F. (2005). Makbul vatandaş”ın peşinde –II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Üstel, F. (2006). II. Meşrutiyet ve vatandaşın ‘icad’ı. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi, cilt 1 içinde (ss. 166-179). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yıldız, A. (2002). Kemalist milliyetçilik. T. Bora ve M.Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, kemalizm, cilt 2 içinde (ss. 210-234). İstanbul: İletişim Yayınları.