NETÂYİCÜ'L-İTİKÂDİYYE FÎ USÛLİ'L-FIRAKİ'L-İSLÂMİYYE İSİMLİ RİSÂLENİN İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRMESİ

İslam Mezhepleri ile ilgili günümüze kadar hicri III. asır ve sonrası yazılan eserler ulaşmıştır. Daha sonraki dönemlerde bu eserler üzerine çalışmalar yapılmış, Osmanlı döneminde çalışmaların artmasıyla beraber yeni eserler ortaya çıkmıştır. Kütahya Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi'nde bulunan en-Netâyicü'l-İ ? ?tikâdiyye fî Usûli'lFıraki'l-İslâmiyye isimli risâle, İslam Mezhepleri Tarihi ile ilgili Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde yazılmış eserlerden birisidir. Bu sebeple çalışmamızda müellifi bilinmeyen bu eseri farklı noktalardan inceleyerek değerlendirmeler yapmayı hedefledik. Bunun için risalenin ilk önce İslam Mezhepleri Tarihi bilimi içerisindeki yerini ele aldık. Akabinde içerisinde bulunduğu mecmua ile risâlenin genel özellikleri hakkında bilgiler verdik. Daha sonra risalenin kaynakları açısından incelemesini yaparak aidiyeti konusunda değerlendirmelerde bulunduk. Ayrıca risâlenin metodu ve içeriğinden ayrıntılı olarak bahsettik. Bu esnada risalenin kaynakları ile aidiyeti konusunda ilgili eserlerle birebir karşılaştırmasını yaptık. Buna göre Netâyicü'l-İ?tîkâdiyye, Eş'arî fırak geleneğine ait bir risâle olup ?midî, ?cî ve Cürcânî tarafından yazılmış eserlerin birebir benzeri olmasa da devamı niteliğinde bir eserdir. Bu özelliğiyle İslam Mezhepleri Tarihi açısından orijinal değildir. Ayrıca müellifi bilinmeyen eserin Gümüşhânevî'ye ait kayıp Netâyicü'l-İ?tikâdiyye isimli eser olması kuvvetle muhtemeldir. Diğer taraftan Netâyic, XIX. yüzyıl Mezhepler Tarihi çalışmaları ve eğitimi konusunda da fikir vermektedir.

Priority of the Pamplet Named "al-Natayij al-I'tiqadiyya fi Usul al-Firaq al-Islamiyya" in Terms of Islamic sects history

Scholarly works has remained extant about Islam sects which were writen on III. Century AH and later. On following periods, some studies were made on those works, and new works were appeared as a result of increasing those studies. The pamplet of al-Natayij al-i'tiqadiyya fi usul al-firaq al-Islamiyya which preserved in Kütahya Vahid Paşa Manuscript Library is one of the Ottoman Empire's latest era works about Islamic heresiography. For this reason, we aim to make an assesstment here by reviewing this work whose author is unknown, from different points. Therefore first, we deal with place of the pamplet in the Islamic heresiography. Subsequently we provide informations about the collection that the pamplet took place in and about general specificity of pamplet. After that, we argue from anology about to whom it belongs by reviewing in terms of its sources. Besides, we mentioned in detail of the methotology and contents of the pomplet. Meanwhile we made a comparement between works about the pamplet's sources and belonging, one by one. According to this, al-Natayij al-i'tiqadiyya is a pamplet that belongs to tradition of Ash'ari Firaq Tradition and although it is not entirely repeat of those which was written by al- al-Amidi, al-Iji and al-Jurjani, it is counted as a resumption of them. In accordance with this specificity, it is not original in terms of Islamic heresiography. Besides, the work whose author is unknown is very probable to be work of al-Natayij al-i'tiqadiyya that belongs to al-Gumushkhanawi. On the other hand al-Natayij gives us an idea about XIX. century's history and education of Islamic sects.

PDF

___

Aydınlı, Osman, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslam Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı, Ankara 2008.
Bulut, Halil İbrahim, Dünden Bugüne Siyasi-İtikâdi İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
Büyükkara, Mehmet Ali, "Bir Bilim Dalı Olarak İslam Mezhepleri Tarihi İle İlgili Metodolojik Problemler, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, I, İstanbul 2005, s. 441-491.
Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu'l-Mevâkıf, thk. Mahmut Ömer ed-Dimyâtî, Dârü'l-Kütübi'l- İlmiyye, I-VIII, Beyrut 1998.
el-Âmidî, Seyfüddin, Ebkâru'l-Efkâr fî Usûli'd-Dîn, thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî, I-V, Matbaatü Dâri'l-Kütüb ve'l Vesâiki'l-Kavmiyye, Kahire 1424/2004.
el-Bağdâdî, Abdulkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 2014.
el-Îcî, Adudüddîn, el-Mevâkıf fî İlmi'l-Kelâm, Alemü'l-Kütüb, Beyrut ts.
en-Netâyicü'l-i'tikâdiyye fî Usûli'l-Fırakı'l-İslâmiyye, Kütahya Vahit Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no: 3121, vr. 108b.
es-Sunkûrî, el-Hâc Hasan b. Ömer, Zübdetül-Akâid Nuhbetü'l-Fevâid, İbrahim Hakkı Litoğrafya Destgâhı, İstanbul 1281 (1864).
Fığlalı, E. Ruhi, "Çevirenin Önsözü", Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 2014.
Gömbeyaz, Kadir, "Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî'nin Kayıp Fırak Risalesi: en-Netâyicü'l- i'tikâdiyye fî usûli'l-fırakı'l-İslâmiyye, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhânevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ed. İhsan Günaydın, Ali Kuzudişli, Adem Çatak), Ankara 2014, s. 741-755.
Gömbeyaz, Kadir, İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2015.
Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddin b. Mustafa, Câmiu'l-mütûn fî hakkı envâi's-sıfâti'l-ilâhiyye ve'l akâidi'l-Mâtürîdiyye ve elfâzi'l-küfr ve tashîhi'l- a'mâli'l-acîbiyye, Dâru't-Tıbâati'l-Âmire, İstanbul 1273 h. s. 1, 2.
Koçoğlu, Kıyasettin, "Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevî'nin İslam Mezheplerine Bakışı", Milel ve Nihal, İstanbul 2010, c. 7, sy. 3, s. 109-144.
Kutlu, Sönmez, "İslam Mezhepleri tarihinde Usûl Sorunu", İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, I, İstanbul 2005, s. 391-440.
Kütükoğlu, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usul, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1991.
Şehristânî, el-Milel ve'n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Litera Yayıncılık, İstanbul 2011, s. 145.
Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Rûhi Fığlalı, İstanbul Ek 1: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Dumlupınar University Journal of Social Sciences Sayı Nisan 2016 / Number 48 April 2016 Ek 1: