Ahterî’nin Yahudilik ve hıristiyanlık hakkındaki görüşleri ve Ahterî-i kebîr sözlüğünde bu dinlerle ilgili geçen kelimeler üzerine bir değerlendirme

Afyonkarahisar’da doğan ve Kütahya’da müderrislik yapmış olan Ahterî Muslihittin Efendi XVI. yüzyılın önemli âlimlerindendir. Câmiü’l-Mesâil, Muhâdarât, Tarih-i Ahteri, Şerh ale’r-Risaleti’l-Kefevî fi’l-Edeb gibi önemli eserleri ilim dünyasına kazandırmıştır. Onun Ahterî ismiyle ün salması bu adla yazmış olduğu lügati nedeniyledir. Kütahya’da yazılmış olan Ahterî-i Kebîr sözlüğü Türk-İslam âleminde gerek medrese öğrencileri gerekse diğer ilim adamları arasında yıllarca elden ele dolaşmış olan Arapçadan Türkçeye sözlüktür. Sözlükte, yerel lehçeyle günlük yaşamın sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtan kelimeler yanında, şehirlerden, onların adlarının kökeninden küçük kabilelere varıncaya kadar birçok bilgi yer almaktadır. Sözlükte işlenen önemli konulardan biri de dinî kavramlar ve inanç sistemleridir. Çok yönlü ele alınabilecek olan bu sözlükte biz daha Yahudi ve Hıristiyanlık dini ve onların inanç sistemleri üzerinde yoğunlaştık. Birçok baskısı olan sözlüğün hicri 1310 yılında İstanbul’da Matbaa-i Âmire’de basılmış olan nüshasını kullandık.

Views of Ahterî about judaism & christianity and an analyse over concepts of these two religions that are described in the dictionary of Ahterî

Ahteri Muslihittin Efendi born in Afyonkarahisar and made lectures in Kütahya was one of the most important scholars in the 16 century. He contributed many important works to the world of science like Camiü’l-Mesâil, Muhadarat, Tarih- i Ahterî, Şerh ale’r-Risaleti’l-Kefevîfi’l-Edeb. He is known with the name Ahterî because of he wrote a dictionary named Ahterî. Ahterî-i Kebîr written in Kütahya is a dictionary from Arabic to Turkish passed from hand to hand among the students in the Madrasahs and other scientists for years in the Turkish-Islamic world. In the dictionary, there are many kind information such as words that reflect the social and cultural characteristics of daily life together with local dialect, cities and as well as from the origin of their names to small tribes. One of the issues mentioned in the dictionary is concepts of religion and belief systems. We have been mostly focusing on Judaism and Christianity religions and their belief systems in this dictionary which can be handled multifunctional. We used the copy printed in the printed house named Âmire in Hijri 1310 in Istanbul from among a lot of copies.

PDF

___

AHTERÎ, Mustafa Efendi, (2009) Ahterî-i Kebir, Hazırlayanlar: Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
AHTERÎ, Mustafa Efendi, (Hicri 1310/Miladi 1893), Ahterî-i Kebîr, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
AHTERÎ, Mustafa Efendi, (Hicri 970/Miladi 1563), Câmiu’l-Mesâil, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Eserler, Yazma Bağışlar, nu: 993.
AHTERÎ, Mustafa Efendi, (Hicri 991/Miladi 1580), Câmiu’l-Mesâil, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Eserler, Kılıç Ali Paşa, nu: 339.
AHTERÎ, Mustafa Efendi, (Tarihsiz) Câmiu’l-Mesâil, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Eserler, Fatih, nu: 2471.
ATÂİ, Nev’izade, (Hicri 1269/Miladi 1853), Hadâiku’l-Hakâik fi Tekmileti’ş-Şakâik: Zeyl-i Şakâyık, Daru’t-Tıbâati’l-Âmire, İstanbul.
ATASAGUN, G., (2002), İlahi Dinlerde Dini Semboller, Sebat Ofset, Konya.
AYDIN, M., (2011), Anahatlarıyla Dinler Tarihi, Ensar Yayınları, İstanbul.
AYDIN, M., (2005), Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Damla Ofset, Konya.
AYDIN, M., (2012), Dinler Tarihine Giriş, Sebat Ofset, Konya.
AYGEN, M. S., (1981), Afyonkarahisarlı Âlim ve Lügatçı Muslihidddin Mustafa b. Şemsettin Karahisarî: Ahterî, Türkeli Yayınları, Afyon.
BASALEL, Y., (2001), Yahudilik Ansiklopedisi, Gözlem Gazetecilik Basın Yayın, C II, İstanbul.
BASALEL, Y., (2002), Yahudilik Ansiklopedisi, Gözlem Gazetecilik Basın Yayın, C III, İstanbul.
BEDİR, A., DADAŞ, C., METE, Z., (2002), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya’da Sosyal Hayat, Kütahya Belediyesi Kültür ve Tarihini Araştırma Merkezi, Kütahya.
BUHARİ, Muhammed bin İsmail (1422/2001), Sahih-i Buhari, Muhakkik: Muhammed Züheyr bin Nâsır, C II, Hadis nu: 1315, Dâru Dûgin Necâti, Dımaşk.
CEZERÎ, İbnü’l-Esir, (1979) en-Nihaye fî Garîbi’l-Hadis, Muhakkik: Tahir Ahmed, Mahmud Muhammed, el-Mektebetü’l- ‘İlmiyye, Beyrut.
DEMİR, C., (2000), “Afyonkarahisarlı Bilim Adamı Muslihiddin Mustafa Bin Şemseddin Karahisari ve Eserleri”, V. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (13-14 Nisan 2000), Afyon.
EBÎ ŞEYBE, Ebu Bekir bin, (1409/1988), Musannef bin Ebî Şeybe, Muhakkik: Kemal Yusuf el Hûd, C II, Hadis nu: 11265, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad
EBU BEKİR MUHAMMED BİN HASEN BİN DURAYD, (1987), Cemheretü’l-Lüga, Muhakkik: Remzi Münir Ba’le Bekkî, C I, Dâru’l-‘İlm, Beyrut.
ERBAŞ, A., (2003), Hıristiyanlıkta İbadet, Ayışığı Kitapları, İstanbul.
EZHERÎ, Muhammed bin Ahmed, (2001), Tezhzibü’l-Lüga, Muhakkik: Muhammed ‘Avad Mur’ib, C XII, Dâru İhyâitturasil Arabi, Beyrut.
FERÂİDÎ, El Halîl bin Ahmed, (Tarihsiz), el-‘Ayn, Muhakkik: Mehdî el Mahzûmî, İbrahim es- Sâmirrâî, Mektebetü’l-Hilâl, C III. Basım Yeri Yok.
GÜNDÜZ, Ş., (1998), Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara.
GÜNEŞ, M., (2011), “Akşemse’d-Din-Zâde Muhammed Hamdullah Hamdî’nin Tuhfetü’l-Uşşâk’ı ve Okuma Sözlüğü”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, 2011, İstanbul.
GÜRKAN, S. L., (2012), Yahudilik, İsam Yayınları, İstanbul.
HAMDULLAH, Akşemse’d-Din Zâde Muhammed, (2011), Tuhfetü’l-‘Uşşâk, Haz. Mustafa Güneş, Konya.
HAMİDULLAH, M., (1995), İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İrfan Yayınları, C I, İstanbul.
HEYET,(1989), Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, C I, İstanbul.
İMAM MALİK, (2004), Muvatta, Muhakkik: Muhammed Mustafa el ‘Azami, C II, Hadis nu: 823, Ziyad bin Sultan, Abu Dabi.
KILIÇ, H., (1989), “Ahterî maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. I, İstanbul.
MUSTAFA İ., el-ZİYÂD A., ABDULKADİR H., en-NECCÂR M., (Tarihsiz), el-Mu’cemu’l Vasît , C II, Dâru’d-Da’vâ, Kahire.
PROKURAT M., GOLİTZİN, A., PETERSON, MİCHAEL D., (1996), Historical Dictionary of the OrthodoxChurch, ScarecrowPress, London.
RÂZİ, Zeynuddîn Ebu Abdillah, (1999), Muhtaru’s-Sîhâh, C I, Muhakkik: Yusuf eş-Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l-‘Asriyye, Beyrut.
REDHOUSE, Sir James W., (1974), Turkishand English LexiconShewing in English TheSignifications of theTurkish Terms Librairie Du Liban Beirut, Raid Solh Suquare-Beirut.
RYNHÂRT BYTR ÂN DÛZÎ, (2000), Tekmiletü’l-Meâcin el-Arabiyye, terc. Muhammed Selim en Nâimî, Vezâretü el-Sekâfeti ve’l-İ’lâm, C VIII, Irak Cumhuriyeti.
SHAW, S. J., (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler, Kapı Yayınları, İstanbul.
STEİNGASS, F., (1892), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Librairiedu Liban Publishers, Beirut.
ŞAN‘ÂNÎ, Ş., (2010), Menâkıb-ı Şeyh Şan‘ânî, Haz. Mustafa Güneş, H Yayınları, İstanbul.
ŞEHRİSTANİ, (2008), Milel ve Nihal, çev. Mehmet Dalkılıç, Litera Yayıncılık, İstanbul.
TÜMER G., KÜÇÜK, A., (1997), Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara.
TÜRKAN, A., (2012), Osmanlı’da Kripto Hristiyanlar, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
WAARDENBURG, J., (2004), “Mesih maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C XXIX, Ankara.
ZÜBEYDÎ, M., (Tarihsiz), Tâcü’l-Arûs, Muhakkik: Komisyon, C XXXIX, Dâru’l-Hidâye, Basım Yeri Yok.