OSMANLI’DA BAŞLIĞIN YERİ: II. ABDÜLHAMİD VE II. MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDEKİ ŞAPKA YASAĞI UYGULAMALARI

Osmanlı-Türk modernleşmesinin en tartışmalı konularından biri başlık meselesidir. II. Mahmud döneminde ilk kez başlara giydirildiğinde ciddi tepkilere neden olan fes, zamanla dini bir hüviyet kazanmış ve Osmanlılık simgesi haline gelmiştir. Kültürel saiklerden dolayı, Osmanlıların zihin dünyasında, fes ile 19. yüzyılda İmparatorluğun birçok yerinde görülen Avrupalıların şapkası arasında bir karşıtlık ilişkisi kurulmuştur. Bu çalışmada, 1876-1914 yılları arasındaki şapka yasağı uygulamalarını içeren arşiv belgeleri etrafında Osmanlı’da başlık sorunu ele alınmaktadır. Ayrıca şapka giyilmemesi için tedbirlerin alındığı bölgelerin özellikleri, şapka giyenlerin meslekleri ve mensup oldukları sosyo-ekonomik çevreler, fes ve şapkaya dair algıyı net bir şekilde ortaya koyan ifadeler ve şapka yasaklarında etkili olan nedenler ortaya konulmaktadır. Bu çalışma, bu kültürel ve tarihsel arka planı göz ardı etmemekle birlikte, II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet dönemlerindeki şapka yasağı uygulamalarında, asıl belirleyici unsurun siyasal konjonktür olduğunu ortaya koymaktadır. İslamcılık politikası güden ve hilafeti öne çıkaran II. Abdülhamid fes gibi sembolik unsurlara önem vermiştir. Bu dönemde, İmparatorluğun kritik vilayetlerinin kopmasından duyulan endişe nedeniyle, fese, bu bölgelerde devletin varlığını gösteren bir “egemenlik” simgesi önemi atfedilmiştir. II. Meşrutiyet dönemindeki uygulamalar ise asayiş sorunu ve henüz tahkim edilmemiş bir rejimin güvenliğine yönelik kaygılardan etkilenmiştir. İttihat ve Terakki Fırkası, halkın galeyana getirilerek Meşrutiyet karşıtı bir harekete sevk edilebileceğinden endişe etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fes, Şapka, Modernleşme, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, Şapka Yasakları.

THE PLACE OF HEADGEAR IN THE OTTOMAN: HAT BAN PRACTICES IN THE PERIODS OF ABDULHAMID II AND THE SECOND CONSTITUTIONAL

One of the most controversial issues of Ottoman-Turkish modernization is the headgear issue. The fez, which caused serious reactions when it was worn on the heads for the first time during the reign of Mahmud II, gained a religious identity over time and became a symbol of Ottomanism. Because of cultural motivations, in the mental world of the Ottomans, a contrasting relationship was established between the fez and the hat of the Europeans, which was seen in many parts of the Empire in the 19th century. In this study, the headdress problem in the Ottoman Empire is discussed around the archive documents containing the hat ban practices between 1876-1914. In this study, the headgear problem in the Ottoman Empire is discussed around the archive documents containing the hat ban practices between 1876-1914. In addition, the characteristics of the regions where measures are taken not to wear hats, the occupations of hat wearers and the socio-economic environment they belong to, expressions that clearly reveal the perception of the fez and hat, and the motives that are effective in hat bans are revealed. This study, though, does not ignore this cultural and historical background, it reveals that the main determining factor in the hat ban practices during the periods of Abdulhamid II and The Second Contitutional was the political conjuncture. Abdulhamid II, who pursued an Islamist policy and emphasized the caliphate, gave importance to symbolic elements such as the fez. In this period, due to the concern about the rupture of the critical provinces of the Empire, the importance of a "sovereignty" symbol indicating the presence of the state in these regions was attributed to the fez. The Practices during the Second Constitutional period were affected by the public order problem and concerns about the security of a regime that had not yet been consolidated. İttihat ve Terakki Fırkası (The Union and Progress Party) was concerned that the people might be agitated and led to an anti-Constitutional movement.

Keywords:

Hat, Fez, Modernization, Abdulhamid II, The Second Contitutional Period, Hat Bans.,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. BEO. 2340. 17550.
BOA. BEO. 3510. 263239.
BOA. DH. EUM. THR. 36. 50.
BOA. DH. EUM. THR. 35. 54.
BOA. DH. EUM. THR. 35. 66.
BOA. DH. EUM. THR. 36. 1.
BOA. DH. EUM. THR. 36. 67.
BOA. DH. EUM. THR. 37. 6.
BOA. DH. EUM. THR. 52. 61.
BOA. DH. EUM. THR. 97. 76.
BOA. DH. EUM. THR. 97. 86.
BOA. DH. EUM. THR. 98. 10.
BOA. DH. EUM. VRK. 3. 36.
BOA. DH. EUM. VRK. 3. 39.
BOA. DH. EUM.VRK. 3. 32.
BOA. DH. MKT. 11. 17.
BOA. DH. MKT. 120. 11.
BOA. DH. MKT. 1648. 134.
BOA. DH. MKT. 2692. 40.
BOA. DH. TMİK. M. 9. 70.
BOA. HR. SFR. 04. 433. 10.
BOA. HR. SFR. 04. 433. 110.
BOA. İ. HB. 95. 15.
BOA. İ. HD. 979. 77308.
BOA. MF. MKT. 302. 43.
BOA. MF. MKT. 383. 11.
BOA. MF. MKT. 392. 43.
BOA. MF. MKT. 500. 28.
BOA. TRF. I. A. 18. 1737.
BOA. Y. PRK. UM. 6. 10.
BOA. Y. PRK. ZB. 14. 73.
BOA. ZB. 326. 80.
BOA. HR. SFR. 04. 891. 103.
BOA. BEO. 4259. 319456.
Ahmad, F. (2019). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul : Kaynak Yayınları.
Akşin, S. (1980). 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat Terakki. İstanbul : Gerçek Yayınevi.
Alkan, M. Ö. (2017). Fes İnklabından Şapka Devrimine: Fes-Kalpak-Kabalak. Atlas Tarih, (45), s. 118-123.
Atay, F. R. (2020). Çankaya. İstanbul : Pozitif Yayınevi.
Aydın, M. (1996). Bulgaristan Komiserliği. Belgeler, 17 (21), s. 71-125.
Bayur, Y. H. (1991). Türk İnklabı Tarihi I-II. Ankara : Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Çetinkaya, Y. D. (2004). 1908 Osmanlı Boykotu ve Bir Toplumsal Hareketin Analizi. İstanbul: İletişim Yayınları,.
Çetinkaya, Y. D. (2008). 1908 Devrimi’nde Kamusal Alan ve Kitle Siyasetinde Dönüşüm. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38), s. 125-140.
Deringil, S. (2019). Simgeden Millete: II. Abdühamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet, İletişim Yayınları, 5. Baskı, 2019 (5 b.). İstanbul : İletişim Yayınları.
Eraslan, C. (2019). II. Abdülhamid ve İslam Birliği. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Odabaşı, İ. A. (2019). 1908 Osmanlı Boykotu’nda Sinemacı Sıgmund Weınberg’in Başına Gelenler. Müteferrika, (56), s. 175-184.
Ortaylı, İ. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul : Kronik Kitap.
Sancaktar, F. M. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasa, Seçim ve Meclis Tecrübesi (1876-1923). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih (1789-1994). İstanbul: Filiz Kitabevi.
Yeşilbursa, B. K. (2001). Atatürk’ün Kastamonu Seyahati ve Şapka İnkılabı. Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Valiliği Yayınları, s. 13-20.