URARTU YAZITLARINDAKİ DUA VE BEDDUALARA İŞLEVSEL BİR BAKIŞ

Yazının bulunmasından itibaren çeşitli yazıt ve belgelerde dua ve beddua kullanılmıştır. Dua ve beddualar, uygarlıkların ve toplumların değer yargılarını ortaya koyma ve inandıkları yüce varlıktan isteklerini veya istemediğini ifade etme şeklidir. Nitekim MÖ I. bin yılın ilk yarısında merkezi Tuşpa (Van) olmak üzere kurulan Urartu Devleti hakkında bilgiler edinebildiğimiz yazıtlarda da dua ve beddualarla karşılaşmaktayız. Urartu Yazıtları, gerek zaferleri anlatan gerekse yapmış oldukları imar faaliyetlerini göstermesi açısından çeşitlilik göstermektedir. Bu yazıtların bir kısmının Asurca, bir kısmının ise Urartuca olduğu anlaşılmaktadır. Yazıtlarda geçen dua ve bedduaların çeşitli amaçlara hizmet ettiği görülmektedir. Bu çalışmada işlevsel açıdan Urartu Yazıtları’nda geçen dua ve beddualar ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yazıtlarda tespit edilen dua ve beddualar, mevcut düzenin devamlılığını sağlama, kutsala olan saygı, güç ve iktidar sahibi olma, yazıtları ve savaş araç gereçlerini koruma, toplumsal kuralları uygulatma ve propaganda gibi işlevler açısından ayrıntılı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Çağ, Urartu, Urartu Dini, Dua, Beddua, İşlevselcilik.

A FUNCTIONAL PERSPECTIVE ON PRAYERS AND CURSES IN URARTU INSCRIPTIONS

Since the beginning of written language, prayers and curses have found their place within inscriptions and documents as vehicles through which civilizations and societies convey their value judgments and articulate their desires or aversions toward the supreme beings they revere. This phenomenon is particularly evident in the inscriptions that shed light on the Urartian state, established in the first half of the 1st millennium BC, with its epicenter in Tushpa (Van). The Urartian inscriptions exhibit remarkable diversity, encompassing depictions of victories achieved and construction endeavors undertaken. It is noteworthy that some of these inscriptions are composed in Assyrian, while others are in Urartian. The prayers and curses embedded within these inscriptions serve multifarious purposes, warranting an in-depth examination. This study delves into a comprehensive exploration of the prayers and curses featured in Urartian inscriptions. The prayers and curses identified in the inscriptions were analyzed in detail in terms of functions such as ensuring the preservation of existing societal orders, reverence for the sacred, acquisition of strength and political authority, safeguarding inscriptions and military equipment, and the enforcement of social norms and propagandistic endeavors.

Keywords:

Ancient history, Urartian, Urartian religion, Prayers, Cursing, Functionalism,

PDF

___

Akkuş Mutlu, S. (2022). Urartularda İktidarı Güçlendirme Aracı Olarak Tarih Yazıcılığı. Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih Ve Tarihçilik Sempozyumu Bildiriler I. Cilt, (Hz. Bedir. A.-Soykan, B.-İmamoğlu, U. C. D.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 161-181.
Ateş, İ. (1983). Vakfiyelerde Dua ve Beddualar. Vakıflar Dergisi 17, 5-53.
Aygün, V. (2017). Eskiçağ Mezopotamyası’nda Tanrı Algısı. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 79-93.
Bascom, W.R., (2010). Folklorun Dört İşlevi. çev. Ferya Çalış, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayınları, 71-86.
Batmaz, A. (2013). Urartu Dininde Kurban Kavramı ve Kurban Uy¬gulamaları. BELLETEN, 77 (280), 801-832.
Be1ck, W. & Lehmann, C. F., (1893). Über die Kelishin-Stelen. VBGAEU, 25, 389-400.
Belli, O. (1998). Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul.
Benedict, W. C., (1961). The Urartian-Assyrian Inscription of Kelishin, Journalaf the American Oriental Society, 81, 359-385.
Bingöl, A. (2011). Kars Ve Çevresinde Demir Çağı Yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 1, (8l) , 21-41.
Ceylan, A. (2001). Sarıkamış. Tarihi ve Arkeolojik Araştırmaları. Erzurum.
Ceylan, A. (2002). Yazılıtaş-Horasan. Çağlayan Aras, S 1, C 1, 14-15.
Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları-II. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, A., Bingöl, A & Karageçi, M. (2018). Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2017). Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4/13, 313-350.
Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, A. & Üngör, İ. (2018). Eski Çağ’da Erzincan Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, A. & Ceylan, N. (2015). Kavuştuk Yazıtı ve Değerlendirilmesi. Belgü, 1(1), 9-14.
Ceylan, A. & Ceylan, N. (2018). Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, A. & Özgül, O. (2018). Eski Çağ’da Iğdır Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceylan, N. & Çiftçi, M. (2021). Kuzeybatı İran’daki Urartu yazıtlarındaki savaş ve propaganda ifadeleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1369-1388.
Cilalı, O. (1994). Dua. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. IX, 529-530.
Çiftçi, M. (2021). Urartu Çivi Yazılı Belgelerinde Savaş ve Propaganda Metinleri ve Değerlendirilmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Çiftçi, M. & Günaşdı, Y. (2021). Savaş ve Propaganda İfadeleri Açısından Kars ve Ardahan Bölgesi Urartu Yazıtları ve Değerlendirilmesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 28, 603-621.
Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı: Tarihi ve Sanatı. İzmir
Çilingiroğlu, A. & Salvini, M. (1995). Rusahinili in front of Mount Eiduru’ The Urartian Fortress of Ayanis (7th Century BC). SMEA, 35, 111-124.
Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Dinçol, A. M. & Dinçol, B. (1992). Die Urartaische Inschrift aus Hanak (Kars). H. Otten, E. Akmgal, H. Ertem, A. Süel (eds.), Sedat Alp’a Armağan, Hittite and other Anatolian and Near Eastenz Studies, Ankara, 109-117.
Dinçol, A. M. & E. Kavaklı (1978). Van Bölgesinde Bulunmuş Yeni Urartu Yazıtları/Die neuen urartaischen Inschriften aus der Umgebung von Van (AnAr ek yayın 1), İstanbul.
Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: KabalcıYayınları
Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Cilt 1, İstanbul, Say sayınları.
Kaya, D. (2001). Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
Kaya, D. (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı kavramları ve Terimleri Sözlüğü, Ankara, Akçağ Yayınları.
Kılıç, Y. & Ay, Ş. (2013). Eski Mezopotamya’da Siyasi Örgütlenmede Din Olgusu. Turkish Studies, Vol. 8/5, 387-403.
König, F. W. (1955-1957). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften. Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner, Beiheft, Graz.
Malinowski, B. (1992). Bilimsel Kültür Teorisi (Çev. Özkal, S.). Ankara: Kabalcı Yayınevi.
Melikişvili, G. A. (1960).Urartskie Klinoobraznye Nadpisi. Moskova.
Meşçaninov, I. I. (1931). Nadpis Menui iz seL. Zivina. DAN, s. 69-73.
Mordtmann de Aeltere, A. D. (1872). Entzifferung und Erklaerung der armenischen Keilinschriften von Van und Umgegend. ZDMG, 26: 465-496 (no. 1-46).
Örnek, S.V. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Payne, R. M. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloj ve Sanat Yayınları.
Piotrovskiy, B.B. (1965). Urartu Dini. (çev. İsmail Kaynak), A.Ü. DTCF Dergisi, C. 23, S. 1/2, Ankara, s. 37-48.
Salvini, M. (1979a). Una ‘bilingua’ assiro-urartea. O. Carruba (ed.), Studia Mediterranea P. Meriggi dedicata, Pavia: 575-593.
Salvini, M. (1979b). Das Susi-Heiligtum von Karmir-blur und der urartaische Turmtempel. AMI 12, 249-269.
Salvini, M. (1993). Una dedica di Išpuini e Minua al dio Ua. SMEA, 31, 143-148.
Salvini, M. (2001). The Inscriptions of Ayanis - Cuneiform and Hieroglyphic. Çilingiroğlu, A, Salvini M. (eds) Ayanis I, Ten Years Excavations At Rusahinili Eidurukai 1989-1998, Roma, 253-270.
Salvini, M. (2006).Urartu Tarihi ve Kültürü (Çev. Belgin Aksoy). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Sandalgian, J. (1900). Les inscriptions cuneiformes Urartiques: transcrites avec une triple traduction interliruiaire en Armenien c1assique. en Latin et en Française, suivies d’un glossaire et d’une grammaire, Venedik.
Sayce, A. H (1911). The Cuneiform Inscriptions of Van. part 8, JRAS, 49-63 (no. 91).
Sayce, A. H (1882). The Cuneiform Inscriptions of Van. JRAS 14, 377-732 (no. 1-57).
Schulz, F. E. (1840). Memoire sur le lac de Van et ses Environs. JA 3 (9), 257-323.
Sinanoğlu, M. (1999). İbadet. (Etimoloji ve Tanım). DİA, TDV Yayınevi, İstanbul, XIX, s. 234.
Smith, J. D. (2005). The Power of Words: Language, Culture, and Belief in a Changing World. University of Chicago Press.
Tseretheli, G. B. (1939). The Urartean Monuments in the Georgian Museum. Tbilissi.
Türkçe sözlük. (2011). Haz. Şükrü Haluk Akalın, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Yücel, Ç. (2010). Urartu Dinî ve Tapınım Sistemleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).