OSMANLI MODERNLEŞME SÜRECİNDE DİN VE KADIN -İSLAM HUKUKU ÜZERİNDEN BİR OKUMA

Toplumun diğer yarısını oluşturan “kadın”ın ontolojik açıdan varlığı, değeri, sahip olduğu haklar ve sorumlulukları, toplumsal, zihinsel, kültürel ve dini algılara bağlı olarak her zaman tartışma konusu olmuştur. Özellikle aydınlanma sonrası “tüm insanların eşit olduğu vurgusu” ile kadına dair tüm geleneksel düşünceler, bu düşünceleri besleyen din ve kültür gibi öğeler ya kadına ve kadın ile ilgili pek çok meseleye dair bakış açılarını yenileyip varlığını sürdürecek ya da müntesipleri nezdinde hâkim varlıklarını kaybedecek bir noktaya gelmişlerdir. Bu sebeple günümüzde dinlerin kadına toplumda hak ettiği saygınlığı kazandıracak ve yeni düzenlemelere kapı aralayacak yorumlarının daha yüksek bir sesle dile getirilmesine her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada semavi dinlerdeki geleneksel yorumlara örnekler sunarken İslam ile ilgili olarak özellikle modernleşme sancılarının ilk olmasa da en yoğun yaşandığı Meşrutiyet sonrası döneminin yorum farklılıklarını ele aldık. Dönemin tartışmalarının izlerini Sırat-ı Müstakim mecmualarından sürerken farklı yorumları kendi tarihsel ve kültürel şartları içinde anlamaya çalıştık.

RELIGIOUS AND WOMEN IN THE OTTOMAN MODERNIZATION PROCESS-A READİNG ON ISLAMIC LAW

The ontological presence, value, rights and responsibilities of the woman, which constitutes the other half of the society, have always been the subject of discussion based on social, mental, cultural and religious perceptions. Especially after the enlightenment gel all people are equal equal im, all the traditional ideas about women and the elements such as religion and culture that feed these thoughts have either renewed their perspectives about women and many issues related to women and have reached a point to lose their presence or dominate their predecessors. Because nowadays, it is more than ever necessary for the religions to be freed from the ideas which are the product of the traditionalpatriarchal mentality, and to give a higher voice to the interpretations of the women who will gain the respect they deserve in society and open the door to the new regulations. In this study, while giving examples of the traditional interpretations of the religions, we deemed it appropriate to consider the differences of interpretation of the post-Constitutional period in which the modernization pains were not the first time. While we continued to follow the traces of the discussions of the period from Sırat-ı Müstakim magazines, we tried to understand the different interpretations within their historical and cultural conditions.

PDF

___

Ağçoban, Sıddık. “Kadın Olgusunun Kültürel Gelişimi Ve İslam’da Kadının Yeri Üzerine Tartışmalar”, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/1, (Haziran/2016): 14-24.
Akdemir, Salih. “Tarih Boyunca ve Kur’an-ı Kerim’de Kadın”, İslami Araştırmalar, 5/4, (1991): 262.
Akif, Mehmed. “Bir İki Söz”, Sırat-ı Müstakîm, 1/3, (14 Şaban, 1326): 39.
Aktaş, Cihan. Tanzimat’tan Günümüze Kılık Kıyafet İktidar I, İstanbul: Nehir Yayınları, 1990.
Aliye, Fatma. İslam Kadınları, trc. Ayhan Pekin -Âmine Pekin, İstanbul: İnkılab Yayınevi, 2009.
Aliye, Fatma. Teaddüd-i Zevcata Zeyl, haz. Firdevs Canbaz, Ankara: Hece Yayınları, 2007.
Aliye, Fatma. “Meşâhir-i Nisvân-ı İslamiyye’den Biri: Fatma binti Abbas”, Hanımlara Mahsus Gazete, 8, (7 Rebiyülâhır, 1313): 3-4.
Apaydın, Yunus. “Tesettür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 539. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Argıt, Betül İpşirli. “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3/5, (2005), 575-621.
Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1985.
Aynur, Hatice Şahin. “İslamî Feminizm Ve Feminist Kur’ân Okumaları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13/3, (2013): 16-107.
Barbarosoğlu, Fatma. Moda ve Zihniyet, İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Bardakoğlu, Ali. Sosyal Hayatta Kadın, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1996. Bayram, Kerim. II. Meşrutiyet Dönemi Yayın Organlarından Sırât-ı Müstakîm’de Kadın ve Aile, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Beauvoir, Simone. Kadın: Ikinci Cins, trc. Bertan Onaran, İstanbul: Panel Yayınevi, 1986.
Berkes, Niyazi. Türkiye'de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
Berktay, Fatmagül. Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
Bigiyef, Musa Carullah. Halk Nazarına Bir Nice Mesele, haz. Muhammed Efendi Maksudof, Kazan: Ümit Matbaası, 1912.
Coşkun, Ali. Sosyal Değişme Kadın ve Din, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011. Çaha, Ömer. Sivil Kadın. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
Caporal, Bernard. Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını (1919- 1970), Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1982.
Duben, Alan -Behar, Cem. İstanbul Haneleri Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940, İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
Erdoğan, Mehmet. Tesettür Meselesinden Türban Sorununa, İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
Fahreddin, Mehmed. “Medeniyet-i İslâmiyyeden Bir Sahîfe Yahud Tesettür-i Nisvân”, Sırat-ı Müstakîm, 6/152, (8 Şaban, 1329): 319.
Fahreddin, Mehmed. “İzâ Lem Testahi Fesna’ mâ şi’te”, Sırat-ı Müstakîm, 7/158, (21 Ramazan, 1329): 24.
Göle, Nilüfer. Modern Mahrem (Medeniyet Ve Örtünme). İstanbul: Metis Yayıncılık, 2016.
Güç, Ayşe. “İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, (2008): 649-673.
Gürbüz, Muammer. Fatma Aliye ve Refet Romanı. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, (2001):107-114.
Gürhan, Nazife. “Kadın Bakış Açısıyla Kurân’ı Yeniden Okuma Denemesi -Amina Wedud- Kurân Ve Kadın”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 3/6, (Kasım, 2011): 112-124.
İşcan, Mehmet Zeki. “Bazı İslam Modernistlerine Göre Kadın Hakları Konusunda Kısmi Bir Değerlendirme”, Ekev Akademi Dergisi, 3/1, (Bahar, 2001): 37-63.
Kazım, Musa. “Hürriyet-Musâvat”, Sırat-ı Müstakîm, 1/3, (14 Şaban, 1326): 32-34.
Kırbaşoğlu, Hayri. “Kadın Konusunda Kur’ân’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”, İslami Araştırmalar Dergisi, 5/4, (1997): 259-270.
Koçu, Reşat Ekrem. “Osmanlı Yaşayışıyla İlgili Belgeler-Bilgiler: Kadın I” Tarih ve Toplum, 1/3, (1984):192-199; 1/4, (1984): 296.
Kurt, Gülfem. Kasım Emin ve Kadınların Özgürlüğü Bağlamında Eğitimle İlgili Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2014.
Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
Mernissi, Fatima. Kadınların İsyanı ve İslâmî Hafıza, trc. Aytül Kantarcı, Ankara: Epos Yayınları, 2004.
Mevlevi, Tâhir. “Nafi’ ve Mühim Bir Teşebbüs”, Sırat-ı Müstakîm, 6/152, (8 Şaban, 1329): 326.
Mithat, Ahmet. Fatma Aliye: Bir Osmanlı Kadın Yazarının Doğuşu, trc. Bedia Ermat, İstanbul: Sel yayıncılık, 2011.
Muhyiddin, Mehmed. “Tesettüre Dair”, Sırat-ı Müstakîm, 6/139, (7 Rebiülahir, 1329):129.
Nejad, Edhem. “Kız mektepleri”, Sırat-ı Müstakîm, 6/156, (7 Ramazan, 1329): 382.
Ortaylı İlber. Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2004.
Özkan, Naci. “İlk Kadın Romancımız Fatma Aliye’nin Yetiştiği Sosyal Ve Kültürel Ortam”, Söylem Filoloji Dergisi, 2/2, (Aralık, 2017): 180-192.
Sa’îd, Abdu’l-Mun’im Muhammed. Turâs Kâsım Emîn, Kahire: Dar’ul- Kutub, 2008.
Stanton, Elizabeth. Cady. The Woman’s Bible I-II, New York: European Publishing Company, 1895-1898.
Süslü, Özden. Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1989.
Tekeli, Şirin. Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, İstanbul: Birikim Yayınları, 1982.
Topcan, Özlem. Yahudilik ve Hıristiyanlık Din Geleneklerinde Toplumsal Cinsiyet (Geleneksel Dinler Otoritesine Feminist Bakış), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Tuğlacı, Pars. Türkiye’de Kadın: Osmanlı Saray Kadınları, İstanbul: Cem Yayınları, 1985.
Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İz Düşümleri, Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2000.
Vecdî, Ferid. “Müslüman Kadını”, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/10, (1 Şevval, 1326): 147.
Vecdî, Ferid. “Müslüman Kadını”, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/4, (21 Şaban, 1326): 53.
Vecdî, Ferid . “Müslüman Kadını”, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/12, (17 Şevval, 1326): 176.
Vecdî, Ferid. “Müslüman Kadını”, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/9 (26 Ramazan, 1326): 131.
Vecdî, Ferid. “Müslüman Kadını, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/7, (12 Ramazan, 1326): 98-100.
Vecdî, Ferid. “Müslüman Kadını, trc. Mehmed Akif, Sırat-ı Müstakîm, 1/6, (5 Ramazan 1326): 84-87.
Vedud, Amina. Kur’an ve Kadın, trc. Nazife Şişman, İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
Schopenhauer, “Kadınlar”, trc. Şerefeddin Yaltkaya, Sırat-ı Müstakim, 7/173, (7 Muharrem, 1330): 244.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Muhammed Ferîd Vecdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 12: 393, Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Yıldırım, Mustafa. “Fıkıh-Kültür İlişkisi Bağlamında Kadın ve Hukuku”, Dini Araştırmalar Kadın Özel Sayısı, 19/49, (2016): 37-63.
Yılmaz, Bedriye. Kur’an Yorum Tarihinde Nur Sûresi 31. Ayet İle Ahzab Sûresi 32- 33., 53. ve 59. Ayetlerin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
Yılmaz, Zehra. Dişil Dindarlık: İslamcı Kadın Hareketinin Dönüşümü, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.