MÜSLÜMAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE İNANÇ GELİŞİMİ Bir Model Denemesi)

Bu makale Müslüman-Türk toplumunda inanç gelişiminin nasıl gerçekleştiğini araştırmak istemektedir. Çünkü insanı sadece Batılı paradigma, kuram ve modellerle anlamaya çalışmak Doğulu bilinci ve Doğu insanının öznelliğini yok sayma anlamına gelmektedir. Bu durum, gerek Müslüman gerekse Hıristiyan bir çevrede doğup büyüyen bir kişinin inanç gelişiminin aynı ya da benzer süreçlerden geçerek şekillendiği iddiasına dayanmaktadır. Kuşkusuz Doğulu ve Batılı bireylerin dini gelişim süreçlerinde bazı hususlar evrensel olabilir. Ancak insanın bilişsel, duyuşsal ve davranışsal yapısını belirleyen yerel özellikler ve kültürel unsurlar görmezden gelinirse indirgemeci ve tek yönlü bir analiz yapılmış olur. Bu düşünceden hareketle gerek Kıta Avrupası gerekse AngloSakson bilim çevrelerinde yaygın olarak kabul gören inanç gelişimi ile ilgili teoriler gözden geçirilmiş, daha sonra Müslüman kültür perspektifinden hareketle yerel bir model geliştirilmeye çalışılmıştır. Kuşkusuz geliştirilmeye çalışılan böyle bir model, hem Batı menşeli bilimsel psikolojiyle ilişkisini canlı tutmalı, hem de yereli ve kültürü bütün sıcaklığıyla kucaklamalıdır. Önerilen modelin kuramsal alt yapısı; Piaget"nin "Bilişsel Gelişim Teorisi", Bandura"nın "Sosyal Öğrenme Teorisi" ve Erikson"un "Psikososyal Gelişim Teorisi" ile birlikte İslam"ın insan anlayışını biçimlendiren "fıtrat" kavramı ve yine İslam düşünce geleneğinde var olan imanın taklit ve tahkik evlerinden geçerek şekillendiği olgusuna dayanmaktadır. Bu haliyle eklektik bir karakter arz eden bu model Türk-İslam kültürüne özgü kavramlarla yoğrulduğu için özgünlük iddiasındadır.

THE DEVELOPMENT OF FAITH IN MUSLIM TURKISH CULTURE (A CASE STUDY)

1 Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, Din Psikolojisi Anabilim Dalı. Makalenin Hakemlere Gönderiliş Tarihi : 16/11/2015 Makalenin Hakemlerden Geliş Tarihi : 21/01/2016This article requires that explore how faith development in Muslim-Turkish community. Trying to find out human only with western paradigms, theories and models means that easterner conscious and subjectivity of eastern people rules out. This case based on both Muslim and Christian who grows up in Muslim and Christian environment, faith development of individual is formed by Muslim and Christian environment that through the same or similar process too. Undoubtedly some of the issues may be universal in the religious development of Eastern and Western individuals. However, if cognitive and emotional structure of human determine local characteristics and cultural factors are ignored that would have made reductionist and one way analysis. With starting from this idea, either science environments in continental Europe or science environments in Anglo-Saxon were revised widely accepted theories that concern the development of belief, then a local model from the perspective of Muslim culture has been tried to develop. Certainly such a model has been tried to develop, it should be kept alive its relationship with western origin of scientific psychology and embrace frankly all culture. The infrastructure of theoretical model which is supposed is based on the phenomenon of "Cognitive Development Theory" that concerns Piaget"s model, "Social Learning Theory" of Bandura and the Erikson"s "Psychosocial Developmental Theory" with shaping the Islamic human understanding of "fıtrat" (human nature) concept and "faith" that exists, stand on taking shape by surpassing the phase of imitation and verification through faith in Islamic thought tradition. In this circumstance this model has eclectic character is kneaded with special concepts of Turkish-İslamic culture, therefore such a model asserts that originality.

___

Ahmet b. Hanbel (1 429 2009). Müşned I-I/Y. Beyrut: Daru'l--Fikr. Allport, G. W. (2004). Birey ne dini (Çev. B. Sambur). Ankara: Elis Yayınları.

Argyle, M. Beit--Hallahmi, B. (1975). The şoriol [Lydia/0y of religion. London Boston: Routledge Kegan Paul.

Argyle, M. (1999). Din psikolojisi alamndaki yeni gelişmeler (Çev. T. Küçukcan). Dini Araştirma/or II (4), 195-208.

Argyle, M. (2000). Parka/0y ond religion: An introdüotion. London: Routledge.

Arik, İ. A. (1988). Pşikolojide bilimşeljo'ntem. Istanbul: Çantay Kitabevi. Arkonag, A. S. (2008). Pşikolojide imam modelleri oeyerel imam modellerimiz. lstanbul: Nobel Yayin Dagitim.

Arkonaç, A. S. (2015). Pşikolojide bilginin eleştirel orkaploni. Istanbul: Hiperljnk Yayinlari.

Arkonaç, S. (1999). Psikolojide insan modelleri ve ontoloji sorunu. S. A. Arkonaç (Ed.) Pşikolojide Yeni Tortişmolor (27--43). Istanbul: ALFA Yayinlari.

Armaner, N. (1980). Din psikolojişine _____giriş. Ankara: Ayyıldız Matbaasi.

Arslan, H. (2012). Epidemik remoot: Bir bilim şogolojişi denemeyi. Istanbul: Paradigma Yayinlari.

Aydin, A. (2000). Gelişim ne ogrenmepşikolojişi. Istanbul: ALFA Yayinlari.

Aydin. M. (1990). Dinfelşefeşi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfi Yayinlari.

Bahadir, A. (1994). Ergenlik döneminde dini şüphe ne tereddütler.

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa.

Bandura, A. (1980). L'opprentişşoge şooiol. Bruxelles: Mardaga. Batson, D. C. Venus, L. W. (1982). T/oe religioüş experience: şooiol-- pgr/oologirolperşpertioe. Oxford: Oxford University Presses.

Bayrakli, B. (1989). İşlom'do egitim: Boti eğitim şiştemlerij/le mükeg/eşeli. Istanbul: IFAV Yay1nlar1. Beit--Hallahmi, B. Argyle, M. (1997). The patka/Og)! of religious belini/on", beliefaml experience. London New York: Routledge.

Berger, P. (1993). Dinin Joga! _____gerçek/iği (çev.A. Çoşkun). İstanbul: Insan Yayınları.

Berk, L. E. (2013). Come _____gelinini (Yay. Haz. B. Onur, Çev. A. Dönmez). Ankara: Imge Kitabevi.

Bilici, A. B. (2015). Gelisiiii ne eğitini odak/i gain/% psi/éolojisi ne din. Izmir: Akademik Gelişim Yayınları.

Buhari (1413/1993). Set/Jib I--V (Nşr: M. Dibulbuğa) Dımeşk: Darü'l Ulumi'l Insaniyye.

Burger, M. (2006). Kisili/é: Psi/éoloji biliminin inmn degasiiia dair yay/edinnn. Istanbul: Kaknüs Yayınları.

Elkind, D. (1970).The origins of religion in the child. Review of Religious Karenin/9 72 (1), 35--42.

Erdoğruca, N. (2012). Bağ/izniniz kilidini gergenefinde iman-Allan ilişkiyi i/e psi/éoloji/é nz" elem. Yayınlanmamış Doktora Tezi. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Erikson, E. H. (2014). İnsanin se/éiz eZ/i'esi (Çev. G. Akkaya). Istanbul: Okyanus Yaymları.

Fowler, J. W. (2000), Iman bilincinin evreleri (Çev. A. U. Mehmedoglu). Marmara Universitesi Ila/904i Fiilen/mi Degisi 79, 85--104.

Freud, S. (1995). L'iweiiir d'nne illusion (Traduit par A. Balseinte, J.G. Delarbre D. Hartmann). Paris: PUF

Gander, M. J. Gardiner, H. W. (2010). Com/é ne eigen gelisiiiii (Çev. A. Dönmez, N. Çelen, B. Onur, Yay. Haz. B. Onur) Ankara: Imge Kitabevi.

Goldman, (1964). Religious z'lJiii/éiiigfloiii Mild/200d to adoleseeme. New York: Routledge Kegan Paul PLC.

Gündüz, T. (2014). Gençlik dönemi din eğitimi. Ed. M. Köylü. Gelisiiiisel Bilginin/elana Göre Din Eğitinii içinde (ss. 65--104). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Harms, E. (1944). The develeopment of religious experience in children. Amerienn ]Oümnl of wie/og)! 50, 112--122.

Hazan C. Shaver P, R. (1987) Romantic love conceptualized as an attachment process. ]Oürnnl of Peryonnlig/ anıl Seeinl Pathology 52, 51 1-524.

Hazan C. Shaver P, R. (1998). Bağlanma: Yakın ilişkilerle ilgili araştırmalar için bir çerçeve (Çev. A. Dönmez). Ankara Uninemilefi Eğitim Bilimleri Fakülteyi Deiggixi 37 (1), 1--49.

Hökelekli, H. (1996). Fıtrat. Tür/eğle DQ/olm' Vakfi Iflnm Anfiklopedifi XIII, 47--48.

Hökelekli, H. (2010). Din pei/kolejin. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

İbn Manzur, (1410/1990). Liyanü 'l-Amp. Beyrut: Dari Sadır.

İsfahanî, R. (1373). el-Miğfredntjignrâibi'l-Kür'ün. Beyrut.

Karaca, F. (2007). Dini _____gelişim teorileri. İstanbul: DEM Yayınları.

Karaca, F. (2010). Dindarlıgm gelişimi. H. Hökelekli (Ed.) Din Pei/kolejin içinde (ss. 118--142). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Kayıklık, H. (2002). Birejyel dinolar/igin pxlkolojl/é key/naklini. Dini Araştirma/nr (13), 27--40.

Keklik, İ. (2008). Bilişsel gelişim. İ. Yıldırım (Ed.) Eğitim Pei/kolejin içinde (ss. 61 --96). Ankara: Anı Yayıncılık. Kirkpatrick, L. A. (2006). Din psikolojisinde bağlanma teorisi (Çev. M. Koç). Bilimnnme 70 (1) 133-172.

Koç. T. (1995). Din dili. Kayseri: Rey Yayıncılık.

Mehmedoglu, A. U. Aygün, A. (2006). James W. Fowler ve inanç gelişim teorisi. Çükümnn Ünü/emilen Ilgi/Jant Fakülteyi Değin (1), 118-139.

Mehmedoglu, A. U. (2010). İnanç psikolojisi. H. Hökelekli (Ed.) Din Pei/kolejin içinde (ss. 144--166). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Miller, P. H. (2008). Gelişim pei/kolejin hıımm/ari (Yay. Haz. B. Onur, Çev. Z. Gültekin). Ankara: İmge Kitabevi.

Müslim.(1403/1983). Sahi/9 I--V (Tah. M. Fuad Abdulbaki). Beyrut: Dâru Ihyâi't--Turâsi'l--Arabî.

Okumuşlar, M. (1999). Kur'an'a göre dinfitmt-eğfiiii ilişkiyi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Peker, H. (2003). Dinpsikdojiyi. Istanbul: Çamlıca Yayınları.

Piaget, J. (1939). Çocukta bii/kiii" 2/6 Wii/bakem; (Çev. S. E. Siyavuşgil). Istanbul: Devlet Basımevi.

Piaget, J. (1947). La reprâfeiitation dii 222022d6 [bez ['622fa/2f. Paris: PUF. Selçuk, M. (1990). Cow/gm eğifiiiiiiide dini "mi?"/er. Ankara: TDV Yaymları.

Soysal, A.Ş., Bodur, ş., Ileri, E. Şeno, s. (2005). Bebeklik dönemindeki bağlanma sürecine genel bir bakış. Klinik Psi/egla!" 8, 88-99.

Vergote, A. (1966). Pgibologie rel/Q6656. Bruxelles: Charles Dessart. Vergote, A. (1999). Dili, 222422; 2/6 imama/ik (Çev. V. Uysal). Istanbul: Marmara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.

Vygotsky, L. (1998). Dig/22266 2/6 dii (Çev. S. Koray). Istanbul: Kaynak Yayınları.

Yapıcı, A. (2004). Din bilimleri alanında yapılan empirik çalışmalarda karşılaşılan metodolojik bir problem: ölçek mi olguyu, olgu mu ölçeği oluşturmakta? Çit/%umi/a Üiiiiiemifefi İla/agla! Fakülteyi Dag/'52} (1),85--118.

Yapıcı, A. (2006). Yeni bir dindarlık ölçegi ve üniversiteli gençlerin dinin etkisini hissetme düzeyi. Çiz/euroya Üniwmifefi İla/Jaa! Fakülteyi Degifi (1), 65--115

Yapıcı, A. (2007). Rif/9 yağ/iği 2/6 din: Erika-50.9141 29121222 2/6 dindar/ik. Adana: Karahan Yayınları.

Yapıcı, A. (2011a). Kuramdan yönteme "ruh saglıgı--din' çalışmalarında karşılaşılan güçlükler. Çit/%umi/a U2222/6m'2'652' Ila/2514f Fakülteyi Dag/52' 77 (2), 25--61.

Yapıcı, A. (2011b). Tarsus'a ait edebî folklorik ürünlerde Islamî motifler. Türk-Mm Kii/fili" 2/6 Medeiwetiiide Taifi/J içinde (ss.273--284), Ankara: TDV Yayınları.

Yapıcı, A. (2012). Kün/ik, bilin; ne mph/772ml [img/el bag/477221744 ilin ne kaolin. Adana: Karahan Yayınları.

Yavuz, K. (1987). Cow/km dini diygn ne düşüncenin _____geliynexi. Ankara: DİB Yayınları.

Yavuz, K. (2013). Gflnflmflgde inanan pyikolq'ifi. İstanbul: Boğaziçi yayınları.

Yıldız, M. (2007). Çocüklnnln Tanri imani/ününün gelinini. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.

Yilmaz, M. T. (2011). Bireyin gelişimi. İ. Yildirim (Ed.) Eğitin! Pfikolojifi içinde (ss. 144-166)). Ankara: Am Yayınları.