İshak Hocası Ahmed Güzelhisârî'nin Vahdet-Nâme-i Âlem-Engîz mesnevîsi'nde yaratılış ve felekler

Kozmogoni ve astronomi asırlardır edebî eserlere konu olmuştur. Özellikle tevhîdler, na’tlar gibi dîni ve tasavvufî mesnevîlerde yaratılış ve feleklerle alakalı kavramlara yer verilmiş, her müellif kendi bilgi birikimine göre bu konuları eserinde dile getirmiştir. Aynı şekilde dîvan şairleri de felekler ve yaratılışla ilgili motifleri beyitlerine dâhil etmişler, benzetme yoluyla da olsa feleklerle ilgili terimleri sıkça kullanmışlardır. Türk-İslam Edebiyatı araştırmacılarının metin tahlili çalışmalarında başvurabilecekleri astronomiye ve feleklere dair bütün terminolojiyi hâvî derli toplu bir kaynağın olmayışı dikkatimizi celbetmiştir. Bundan dolayı bu makalenin sözkonusu alanda çalışanlar için faydalı olacağını düşündük. Çalışmamızda hem bir astronomi bilgini hem de yetenekli bir şair olan İshak Hocası’nın Vahdet-nâme mesnevîsinde yaratılış ve felekler konusunu nasıl ele aldığı anlatılacaktır.

The creation and orbits in the Ishak Hocasi Ahmed’s Mathnawi Vahdat-Namah Alam-Engiz

Cosmogony and astronomy topics have been concidered in the Turkish Islamic literary works for centuries. In particular, “creation” and “orbits / feleks” has already been mentioned in religious and mystic works such as Tawhid and Na’t genres. Many authors have addressed these issues upon to their knowledge and beliefs. Even Divan Poets have included “orbits” and “creation” motifs in their poems and they have frequently used these motifs by anology. We have realized that there is no comprehensive reference works releated to cosmogony and astronomy terminologies for researchers of Turkish Islamic literature. Therefore we thought that this paper would be usefull for those who studying in this field. In this research we will study how Ishak Hocasi took the creation and orbits issues in his Mathnawi as not only being an astronomer but also as a talented poet.

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ ve muzîlü’l-ilbâs ‘amme’ş-tehara mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs, Dâr-ı İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, Cilt: I-II, Beyrut 1351.

Ahmed-i Dâ'î, Çengnâme, Haz. Gönül Alpay Tekin, Published at Harvard Universty, Harvard 1992.

Albânî, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe ve’l-mevzûa, Mektebetü’l- Maârif, Riyad 1992.

Altıntaş, Hayrani, Erzurumlu İbrâhim Hakkı, MEB Yay., İstanbul 1997.

And, Metin, Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası, Akbank Yay., İstanbul 1998.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buhârî, Dâru't-Tıbâ'ati'l- Âmire, İstanbul 1315.

Büyükkarcı, Fatma, Firdevsî-i Tavîl ve Dâvet-nâme'si, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniv. SBE, İstanbul 1993.

Çavuşoğlu, Mehmed, Necati Bey Divanı'nın Tahlili, Kitabevi Yay., İstanbul 2001.

Çelebioğlu, Amil, “Ay-Kültür ve Edebiyat-”, TDVİA, Cilt: IV, İstanbul 1991. “Eski Türk Edebiyatında Gemiyle İlgili Şiirler ve Bazı Husûsiyetler”, Eski Türk Edebiyâtı Araştırmaları, ss. 625-654.

“Kültür ve Edebiyatımızda Ay”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul 1998.

Demirci, Mehmet, Nûr-i Muhammedî, Kitabevi, İstanbul 2008.

Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle), Aydın Kitabevi, Ankara 2000.

el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, Tefsîru'l-Kurtubî, Dâru'l- Kütübi'l-Mısrıyye, Cilt: I-XX (X cilt halinde), Kahire 1964.

Fehd, Tevfîk, “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”, TDVİA, Cilt: XXII, İstanbul 2000.

Gölpınarlı, Abdülbâki, Mesnevî Şerhi, MEB Yay., İstanbul 1973.

Gül, Ali, Kısasü'l-Enbiyâlarda Yaratılış, Ankara Üniv. SBE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2008.

İbn Tufeyl-İbn Sina, Hayy ibn Yakzan (Ruhun Uyanışı), Çev. Yusuf Özkan Özburun ve diğerleri, İnsan Yay., İstanbul 2000.

İbnü'l-Esîr, İslâm Târihi el-Kâmil fi't-Târîh Tercümesi, Çev. Abdullah Köşe, Türkiyat Matbaası, Cilt: I-XII, İstanbul 1989.

İbrahim Hakkı, Erzurumlu, Mârifetnâme, Sad. Durali Yılmaz ve Hüsnü Kılıç, Çelik Yayınevi, İstanbul 2011.

İhsanoğlu, Ekmeleddin ve diğerleri, Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, IRCICA, Cilt: I-II, İstanbul 1997.

İshak Hocası Ahmed, İrtifâ’ Risâlesi, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü, nr. 3536/2.

Kurnaz, Cemal, “Felek-Edebiyat”, TDVİA, Cilt: XII, İstanbul 1995.

“Güneş-Edebiyat-”, TDVİA, Cilt: XIV, İstanbul 1996.

Hayâlî Bey Divânı'nın Tahlîli, MEB Yay., İstanbul 1996.

Kut, Günay, “Acâibü'l-Mahlûkat”, Cilt: III, TDVİA, İstanbul 1988.

“Türk Edebiyatında Acâibü’l Mahlûkât Terümeleri Üzerine”, Acâibü’l- Mahlûkât Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II, (Yayına Hazırlayan, Fatma Büyükkarcı Yılmaz), Simurg Yay., İstanbul 2010.

Kutluer, İlhan, “Burç-İslâm Literatüründe Burç-”, TDVİA, Cilt: VI, İstanbul 1992.

“Felek”, TDVİA, Cilt: XII, İstanbul 1995.

Nev'î Efendi, Netâyic el-Fünûn-İlimlerin Özü-, Haz. Ömer Tolgay, İnsan Yay., İstanbul 1995.

Onay, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, TDV Yay., Ankara 1993.

Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000.

Sefercioğlu, M. Nejat, Nev'î Divânı'nın Tahlîli, Kült. Bak. Yay., Ankara 1990.

Sofuoğlu, Nesrin, İshak Hocası Ahmed Vahdet-nâme-i Âlem-Engîz İnceleme-Metin, DEÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2012.

Şentürk, Ahmet Atillâ, “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 90, Haziran 1994.

Tolasa, Harun, Ahmet Paşa'nın Şiir Dünyası, Atatürk Üniv. Yay., Ankara 1973.

Uludağ, Süleyman, İslâm Açısından Mûsikî ve Semâ, Marifet Yay., İstanbul 1999.

Unat, Yavuz, “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”, Ankara Üniv. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S.11.

“Güneş-Astronomi-”, TDVİA, İstanbul 1996.

Güzelhisari’nin Vahdet-Nâme-i Âlem-Engîz Mesnevisinde Yaratıılış ve Felekler ___ 145

Uzun, Mustafa, “Burç-Edebiyatta Burç-”, TDVİA, Cilt: VI, İstanbul 1992.

Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye Diyânet Vakfı Yay., Ankara 2000.