Eş-Şi‘ru’t-Ta‘lîmî ve Mulhatu’l-İ’râb örneği

Arap edebiyatında urcûze, kasîde veya manzûme adı altında pek çok didaktik şiir kaleme alınmıştır. Bu kavramlar arasında bazı farklar olmakla beraber hepsi didaktik şiir için de kullanılmıştır. Arapça öğretmek için öğretim aracı olarak urcûzelerin kullanılması ise hicrî IV. asırda başlamıştır. Muhammed b. Kâsım el-Harîrî’nin müptedîlere Arapça öğretmek maksadıyla kaleme aldığı Mulhatu’l-İ‛râb adlı şiir bu türün önemli örneklerinden biridir. Bu makalede amacımız didaktik şiirin tarihi seyri ve bu türde kaleme alınan önemli eserler hakkında kısaca bilgi verdikten sonra bir öğretim aracı olarak Mulhatu’l-İ‛râb’ı incelemektir.

Didactic poetry and Mulhatu’l-I‘rab

Many didactic style poems, qasîda, urjûza, manzûma, have been written in Arabic literature. Although there are some differences among these styles, it is not a problem to call all of them as didactic poem. To teach Arabic language urjûza style has been used since 4th century of Hegira. Mulhatu’l-I‘râb by Muhammed b. Kâsım al-Harîrî is one of the major works within this genre to teach Arabic at elementary level. The aim of this article is to provide general information regarding history of didactic poetry and examine the Mulhatu’l-I‘râb in detail.

PDF

___

‘Afîfî, Ahmed, “el-Manzûme en-Nahviyye li’l-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî et- Ta‘rîf bihâ ve Tahkîk Nisbetihâ” Mecelletü Nizve, 4, 120–127, ‘Ummân, 1995.

Alî Zâde, Cevâd Gulâm, “eş-Şi‘ru’-Ta‘lîmî Hasâisuhû ve Neş’etuhû fi’l-Edebi’l- ‘Arabî”, Mecelletü’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye, el-‘Aded 14, Tahran, 2007.

Arkoun, Cf. M., “Sur I’âdab”, Contribution A L’etude De L’humanisme Arabe Au, IV-X Siecle, Vrin, 1970.

el-‘Askalânî, Ahmed b. Alî b. Hacer, Lisânu’l-Mîzân, (Abdulfettâh Ebu’l-Gudde), Mektebetu’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, I-X, Beyrut, 2002.

Âşık, Nevzat, “Hicrî IV. Asırdan Sonra Makâmât Yazanlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı II, İzmir, 1985.

‘Atîk, Abdulazîz, el-Edebü’l-‘Arabî fi’l-Endelüs, Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 2. Baskı, Beyrut, 1972.

el-Bagdâdî, İsmâil Bâşâ, Hediyyetu’l-‘Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn Âsâru’l-Musannıfîn, I- II, İstanbul, 1951.

el-Bagdâdî, Abdulkâdir b. Ömer, Hızânetu’l-Edeb, (Thk. Abdusselâm Muhammed Hârun), Mektebetü’l-Hâncı, I-XIII, Kâhire, 1979.

Barthes, Roland, “Elements De Semiologie”, Revue Communications, tsz.

Beylû, Sâlih Adem, “Havle’ş-Şi‘ri’t-Ta‘lîmî”, Mecelletü’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye bi’l- Medîneti’l-Münevvera, 14 Nûfember, 2010.

el-Câhız, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr, Kitâbu’l-Hayavân, (Thk. Abdusselâm Muahmmed Hârun), Şirketü Mektebet-i ve Matba‘at-i Mustafa el-Bâbî el- Halebî ve Evlâdihî, 2. Baskı, I-VIII, Mısır, 1969.

Çetin, Nihad M., Eski Arap Şiiri, 2. Baskı, Kapı Yayınları, İstanbul, 2011.

Dayf, Şevkî, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-Câhîlî, Dâru’l-Me‘ârif, 22. Baskı, Kahire, 1960.

Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi I Cahiliye Dönemi, 2. Baskı, Fenomen Yayınları, Erzurum, 2012.

Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî el-Endelüsî, Tezkîratu’n-Nuhât, (Thk. ‘Afîf Abdurrahmân), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1986.

Ebu’l-Hasan Alî b. İbrahim el-Endelüsî, Urcûzetü’l-Fevâkihi’s-Sayfiyye ve’l-Harîfiyye, el-Mecma‘u’s-Sekâfî, Ebû Dabî, 1999.

Elmalı, Hüseyin, “Kaside” mad., DİA, İstanbul, 2006.

Emîn, Ahmed, Duha’l-İslâm, Mektebetü’l-Üsrati, Mısır, 1997.

Erdem, İdris, el-Harîrî ve Mulhatu’l-İ‘râb Adlı Eserinde Örnek Olarak Verdiği Cümle, Âyet ve Şiir Beyitlerinin Tahlilleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2010.

Gülle, Sıtkı, “el-Harîrî: Hayatı, Arap Dil ve Edebiyatına Dair Çalışmaları (Doktora tezi,1995)”, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1995.

el-Hadrâmî, Muhammed b. Muhammed b. Ömer Behrak, Tuhfetu’l-Ahbâb ve Turfetu’l-‘Ashâb ‘alâ Mulhati’l-İ‘râb, Kahire, tsz.

el-Halebûnî, Hâlid, “eş-Şi‘ru’-Ta‘lîmî”, Mecelletü Câmi‘at-i Dımeşk, el-Mücelled 22, ‘Aded (4+3), 2006.

el-Harîrî, Muhammed Kâsım b. Alî, Mulhatu’l-İ‛râb, Beytu’l-Efkâr, Riyad, tsz. Şerhu Mulhati’l-İ’râb (Thk. Ahmed b. İbrahim b. ‛Abdulmevlâ), el- Mektebetu’l-İslâmiyye, Kahire, 2005.

Hjelmslev, L., Prolegomenes A Une Theorie Du Langage, Minuit, 1966.

Hüseyin, Taha, Hadîsu’l-Erbi‘âi, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 1958.

İbn ‛Akîl, Bahâuddîn Abdullah b. Abdurrahmân el-Hâşimî (ö. 769/1367), Şerhu

İbn ‛Akîl, (Nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd), el-Mektebetu’l- ‛Asrıyye, I-II, Beyrut, 2007.

İbn Hallikân, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefeyâtu’l- A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, (Thk. İhsân ‘Abbâs), Dâru Sâdır, I-VIII, Beyrut, 1977.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ, (Thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Dâru’l-Me‘ârif, I-II, Kahire, 1958.

İbn Mâlik, Cemâluddîn Ebî Abdillâh Muhammed b. Abdillâh, Şerhu’l-Kâfiyeti’ş- Şâfiyeti, (Thk. Abdu’l-Mün‘îm Ahmed Herîdî), Dâru’l-Me’mûn Li’t-Türâs, I-III, el-Mekketü’l-Mükerreme, 1986.

İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. Manzûr el-Ifrîkî, Lisânu’l- ‘Arab, Dâru’l-Me‘ârif, I-VI, Kahire, tsz.

İbnu'l-Kâdî, Ahmed b. Muhammed, Cezvetü’l-İktibâs fî Zikri Men Halle Mine'l- A'lâm bi'l-Medîneti Fâs, Dâru’l-Mansûr li’t-Tıbâ‘ati, I-II, Ribat, 1973. İsmail Durmuş, “Nahiv”, DİA, İstanbul, 1988.

Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdillâh, Keşfu'z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Funûn, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, I-II, Beyrut, tsz.

el-Kayravânî, Ali b. Hüseyin b. Reşîk el-Kayravânî, el-‘Umde, Kahire, 1935.

el-Kıftî, Ebu’l-Hasen Alî b. Yûsuf, İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’n-Nuhât, (Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, I-IV, Kahire, 1986.

Kılıç, Hulûsi, “Harîrî”, DİA, İstanbul, 1988.

Kılıto, Abdulfettah, “Le Discours Didactique Dans Mulðat al-I‛râb”, Stvdıa Islamıca, G.p. Maısonneuve-Larose, Paris, tsz.

Kudâme, Abdullah b. Ahmed b. Kudâme, Nakdu’ş-Şi‛r, Kahire, 1963.

Margoliouth, D.S., “el-Harîrî”, İslam Ansiklopedisi, M.E.B., İstanbul, 1988.

er-Râfi‘î, Mustafa Sâdık, Târîhu Âdâbi’l-‘Arab, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I-III, Beyrut, 2000.

Râgıp el-Esfehânî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Hüseyin, el-Müfredât fî Garîbi’l- Kur’ân, Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, Mekke, tsz.

es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), Buğyetu'l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n Nuhât, 2. Baskı, (Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru’l-Fikr, I-II, Kahire, 1979.

el-İktirâh fî ‛İlmi Usûli’n-Nahv, Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmiiyye, Tantâ, 2006.

eş-Şınkîtî, Hüseyin b. Zeyn b. Süleymân (ö. 1315/1897), et-Turratu Şerhi’l- Lâmiyyeti’l-Ef‘âl Li’bn-i Mâlik, (Tahrîr ve Tensîk Abdurraûf Hüseyin Alî), Birleşik Arap Emirlikleri, 1997.

et-Tinbektî, Ebu'l-Abbâs Ahmed Bâbâ b. Ahmed b. Hâc Ahmed b. Ömer b. Muhammed, “Neylü’l-İbtihâc bi Tetrîzi’d-Dîbâc”, Menşûrâtu Külliyyeti’d- Da‘veti’l-İslâmiyye, I-II, Tırâblus, 1989.

Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Recez” mad., DİA, İstanbul, 2013.

Tuzcu, Kemal, “Klasik Arap Şiirinde Didaktik Şiirler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47, 2 (2007).

“Arap Şiirinde Recezin Ortaya Çıkışı”, Nüsha Dergisi, 35, II/2012.

et-Tûncî, Muhammed, el-Mu‘cemu’l-Mufassal fi’l-Edeb, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Baskı, Beyrut, 1999.

Uzun, Taceddin, Arapça’dan Türkçe’ye Tercüme Çalışmaları 2, Damla Ofset, Konya, 1999.

Yâkût el-Hamevî, Şıhâbuddîn Ebû Abdillâh (ö. 626/1229), Mu‛cemu’l-Udebâ’, Dâru’l-Fikr, I-XX, Kahire, 1980.

el-Yemânî, Abdulbâkî b. Abdilmecîd, İşâratu’t-Ta‘yîn fî Terâcimi’n-Nuhâti ve’l- Lügaviyyîn, (Thk. Abdulmecîd Deyâb), Şirketü’t-Tıbâ‘ati’l-‘Arabiyyeti ve’s- Su‘ûdiyyeti, Riyad, 1986.

ez-Zebîdî, Ebû’l-Feyz Muhammed b. Muhammed, Tâcu’l-‛Arûs min Cevâhiri’l- Kâmûs, Dâru’l-Fikr, I-XXXX, Mısır, 1994.

ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz (ö. 748/1347), Siyeru A‘lâmi'n-Nübelâ, (Thk. Şuayb el-Arnaût), Müessesetü’r-Risâle, I-XXIII, Beyrut, 1985.

ez-Ziriklî, Hayreddîn b. Muhammed (ö. 1396/1976), el-A‘lâm, 15. Baskı, I-VIII, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 2002.