FIKHÎ İHTİLAFLARDA İSNADSIZ RİVAYETLERİN ROLÜ: SÜBHÂNEKE DUASINDAKİ ,,VE CELLE SENÂÜKE" ÖRNEĞİ

Sübhâneke duası, Hz. Peygamber"in namazda Fâtiha sûresinden evvel okuduğu dualardan olup Hanefîler ve Hanbelîler mezkûr duanın namazda okunmasını tercih etmişlerdir. Temel hadis kaynaklarında, Resûlüllah"ın ve sahâbenin içinde ,,ve celle senâüke" ifadesinin geçtiği şekliyle Sübhâneke duasını namazda okuduklarına dair birkaç rivayet varsa da bunların isnadsız olarak nakledildikleri görülmektedir. Bununla birlikte hadis eserlerinde Sübhâneke duasından başka, içinde bu ifadenin geçtiği iki farklı dua daha nakledilmektedir. Meşhur rivâyetlerde ,,ve celle senâüke" ifadesinin Sübhâneke duasında yer almamış olması sebebiyle bu duanın mezkûr ifadeyle birlikte namazlarda okunup okunamayacağına dair tartışmalar Hanefî fıkıh kitaplarında yer almış, fakihler bu hususta birbirinden farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Ekseriyetin görüşüSübhâneke duasının ,,ve celle senâüke" ibaresi olmaksızın bütün namazlarda okunması yönündedir. Diğer taraftan normal namazlardan ziyade, bir duadan ibaret olduğundan cenaze namazlarında mezkûr duaya bu ifadenin eklenebileceği görüşü, bilhassa ilmihallerde ve uygulamada adeta bir zorunluluğa dönüşmüştür. Bu çalışmada söz konusu duanın temel hadis eserlerindeki keyfiyeti ile Hanefî fakihlerin namazlarda okunup okunmaması hakkındaki görüşleri, hadis ve fıkıh kaynakları dikkate alınarak değerlendirilecektir.

THE ROLE OF NARRATIONS IN JUDICAL DISPUTES WHICH DON"T HAVE ANY ISNAD: THE CASE OF WA JALLA THAN?UKE IN SUB?ÂNAKA PRAYER

"Sub??naka" is one of the prayers (du?) of the Prophet recited by him before S?rat al-F?ti?ah in his all prayers (sal?t), and ?anaf? and ?anbal? jurists preferred to be recited it in ?al?t before F?ti?a. In the basic hadith sources, there are a few narrations indicating that the Prophet and his Companions recited "this du?" including the expressing of "wa jalla than?uke", but these narrations were transmitted without any chain (isn?d). However, ?ad?th books transmitted two different prayers apart from Sub?ânaka which include the statement "wa jalla than?uke". According to the famous narrations about Sub?ânaka prayer, it doesn"t include "wa jalla than?uke", therefore it was discussed by Hanafi scholars and these discussions took place in their books whether it should be recited in ?al?t along with "wa jalla than?uke", and jurists put forward different views. Nevertheless, the majority of jurists held the opinion that Sub?ânaka must be recited with "wa jalla thanâuka" in all prayers. On the other hand, the view regarding this expression can be added in the funeral prayers, because the funeral prayer is just a prayer rather than ?al?t. But this view turned into almost a necessity and application especially in catechism (ilmi??l) books. In this study, therefore we will study the situation of the mentioned du? in basic hadith books and the views of ?anaf? jurists on whether it should be recited in the prayer, by considering the sources of ?ad?th and fiqh.

___

Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmam es-San?ânî (ö. 211/827), Musannef (I-X), thk.: Eymen Nasruddin el-Ezherî, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1421/2000.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed e?-?eybânî, (ö. 241/855), el-Müsned (I-VI), el-Mektebü"l-?slâmî, 5. Baskı, Beyrut 1405/1985.

Ahmed b. Hanbel, Mesâil, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel rivayeti, thk.: Züheyr e?-?âvi?, Mektebetü"l-islâmî, I. Baskı, Beyrut 1401/1981.

Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefî (ö. 855/1451), el-Binâye ?erhu"l-Hidâye (I-XIII), ne?r.: Dâru"lkütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1420/2000.

Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-Bâbertî erRûmî el-Mısrî (ö. 786/1384), el-?nâye ?erhu"l-hidâye (I-X), (Hidâye ile birlikte), Dâru"l-fikr, (y.y.) tsz.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), es-Sünenü"lkübrâ (I-XI), thk.: Muhammed Abdülkadir Atâ, Dâru"l-kütübi"lilmiyye, III. Baskı, Beyrut 1424/2003.

Beyhakî, ed-Duâü"l-kebîr (I-II), thk.: Bedr b. Abdullah, I. Baskı, Kuveyt 2009. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. ?smâîl (ö. 256/869), el-Câmi,,u"s-sahîh (I-VIII), el-Mektebetü"l-?slâmiyye, ?stanbul tsz.

Buhârî, el-Edebü"l-müfred,thk.: Semîr b. Emin ez-Züheyrî, Mektebetü"lmeârif, I. Baskı, Riyad 1419/1998.

Dabbî, Fudayl b. Gazvân (ö. 195/810), ed-Duâ, thk.: Abdülaziz b. Süleyman, Mektebetü"r-Rü?d, Riyad 1419/1999.

Damad Efendi, Abdurrahman Gelibolulu ?eyhîzâde (ö. 1078/1667), Mecma?u"l-enhur fî?erhi Mülteka"l-ebhur (I-IV), thk.: Halil ?mrân elMansûr, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1419/1998.

Dârekutnî, Ebü"l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (ö. 385/995), es-Sünen (IIV), thk.: Abdullah Hâ?im Yemânî el-Medenî, Dâru"l-ma,,rife, Beyrut tsz.

Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân (ö. 255/868), esSünen (I-II), thk.: Fevvâz Ahmed Zümerlî-Hâlid es-Seb,,u"l-alemî, Dâru"l-kütübi"l-,,Arabî, I. Baskı, Beyrut 1407/1987.

Deylemî, Ebû ?üca??irûye b. ?ehredâr b. ?irûye (ö. 509/1115), Firdevsü"lahbâr bi me"sûri"l-hitâb (I-V),thk.: Saîd b. Besyûnî Zağlûl, Dâru"lkütübi"l-ilmiyye, Beyrut 1406/1986.

Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-E?,,as es-Sicistânî (ö. 275/888), es-Sünen (IIV), thk.: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, el-Mektebetü"l- ?slâmiyye, ?stanbul tsz.

Elbanî, Muhammed Nâsıruddin, Ahkâmü"l-cenâiz ve bide"uhâ, Mektebetü"lmeârif, I. Baskı, Riyad 1412/1992. Elbânî, Sıfatu salâti"n-nebî mine"t-tekbîr ile"t-teslîm ke enneke terâhâ, elMektebü"l-Meârif, X. Baskı, Riyâd tsz.

Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî (ö. 505/1111), ?hyâu Ulûmi"d-dîn (I-IV), Dâru"lMa"rife, Beyrut tsz.

Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah b. Muhammed enNisâburî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ,,ale"s-sahîhayn (I-IV), thk.: Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dâru"l-kütübi"l-,,ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1411/1990.

Halebî, Burhâneddin ?brâhim b. Muhammed b. ?brâhim (ö. 956/1549), Mülteka"l-ebhur (I-IV), (Mecma?u"l-enhur ile birlikte), thk.: Halil ?mrân el-Mansûr, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1419/1998.

Haskefi, Alâeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dıma?kî (ö. 1088/1677), ed-Dürrü"l-münteka fî ?erhi"l-Mültekâ (I-IV), (Mecma?u"lenhur ile birlikte), thk.: Halil ?mrân el-Mansûr, Dâru"l-kütübi"lilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1419/1998.

Haskefî, ed-Dürrü"l-muhtâr ?erhu Tenvîri"l-ebsâr ve câmi?i"l-bihâr, thk.: Abdülmün?im Halil ?brahim, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, Beyrut 1423/2002.

Hâzin, Ebü"l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. ?brâhîm el-Bağdâdî (ö. 741/1341), Lübâbü"t-te"vîl fî meâni"t-tenzîl, thk.: Muhammed Ali ?ahin, Dâru"l-kütübil-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1415.

Heysemî, Nûreddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 807/1404), Mecma,,u"z-zevâ"id ve menba,,u"l-fevâ"id (I-X), Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, Beyrut 1408/1988.

Irâkî, Ebü"l-Fazl Zeynüddîn Abdurrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân (ö. 806/1404), el-Muğnî an hamli"l-esfâr fi"l-esfâr fî tahrîci mâ fi"l-?hyâi mine"l-ahbâr (?hyâ ile birlikte).

?bn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dıma?kî (ö. 1252/1836), Reddü"l-muhtâr ale"d-Dürri"l-muhtâr (I-VI), Dâru"l-fikr, II, Baskı, Beyrut 1412/1992.

?bn Ebî ?eybe, el-Musannef (I-XVI), thk.: Muhammed b. Abdullah elCum"a ve Muhammed b. ?brahim el-Lahyerân, Mektebetü"r-rü?d Nâ?irûn, I. Baskı, y.y. 1425/2004.

?bnü"l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid, (ö. 861/1457), Fethu"l-kadîr (I-X), (Mergînânî"nin Kitâbü"l-hidâye"si ile birlikte), Dâru"l-Fikr, (y.y.) tsz.

?bn Kesir, Ebü"l-Fidâ ?madüddin ?smail b. Ömer (ö. 774/1373), Tabakâtü"?-?âfiîyyîn, thk.: Enver el-Bâz, Dâru"l-Vefâ, (y.y.) 2004.

?bn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme (ö. 620/1223), el-Muğnî (I-XV), thk.: Abdullah b. Abdülmuhsin, Abdülfettah Muhammed, Dâru âlemi"l-kütüb, III. Baskı, Riyad 1417/1997.

?bn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/888), es-Sünen (I-II), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi"t-türâsi"lArabî, (y.y.) 1395/1975.

?bn Mâze el-Buhârî, Burhânüddîn Ebu"l-Meâlî Mahmud b. Ahmed b. Abdülazîz el-Hanefî (ö. 616/1219), el-Muhît el-Bürhânî fi"l-fıkhi"nNu"mânî (I-IX), thk.: Abdülkerîm Sâmî el-Cündî, Dâru"l-Kütübi"l- ?lmiyye, I. Baskı, Beyrut 1424/2004.

?bn Nüceym, Zeynüddîn b. ?brâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö. 970/1563), el-Bahru"r-râik ?erhu Kenzi"d-dekâik (I-VIII), Dâru"lkütübi"l-?slâmî, II. Baskı, (y.y.) tsz.

?bn Nüceym, en-Nehru"l-fâik ?erhu Kenzi"d-dekâik (I-III), thk.: Ahmed Azv ?nâye, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2002.

?bn Salâh, Tabakâtü"l-Fukahâ e?-?âfiiyye (I-II), thk.: Muhyiddîn Ali Necîb, Dâru"l-be?âiri"l-?slâmiyye, I. Baskı Beyrut 1992.

Karafi, Ebü"l-Abbas ?ehabeddin Ahmed b. ?dris b. Abdürrahim (ö. 684/1285), ez-Zehîra (I-XIV), thk.: Muhammed el-Haccî, Dârü"lGarbi"l-?slâmî, Beyrut 1994.

Kâsânî, Alâaddîn Ebû Bekr b. Mes,,ûd el-Hanefî (ö. 587/1191), Bedâi"u"ssânâi,, fî tertîbi"?-?erâi,, (I-X), thk.: Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcûd, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut 1424/2003.

Ka?gârî, Ebû Abdillah Sedîdüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ali (ö. 705/1305), Münyetü"l-musallî, Dâru"t-tıbâati"l-Âmira, (y.y.)1284.

Kudûrî, Ebü"l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed elKudûrî (ö. 428/1037), Muhtasaru"l-Kudûrî fi"l-fıkhı"l-Hanefî, thk.: Kâmil Muhammed Muhammed Uveyda, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1418/1997.

Mâlik b. Enes, (ö. 179/795), el-Muvatta" (I-II), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi"t-türâsi"l-Arabî, (y.y.) tsz.

Mâlik b. Enes, el-Müdevvenetü"l-kübrâ (I-IV), Sahnûn b. Said et-Tenûhî rivayeti, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1415/1994.

Mergînânî, Burhanüddin Ebû"l-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abdülcelil elFergânî (ö. 593/1197), el-Hidaye ?erhu Bidayeti"l-mübtedî (I-IV), elMektebetü"l-?slâmiyye, (y.y.) tsz.

Mevsılî, Ebü"l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd (ö. 683/1284), el-?htiyar li-ta"lîli"l-muhtâr (I-V), thk.: Züheyr Osman elCa"îd, Dâru"l-Erkam b. Ebi"l-Erkam, Beyrut tsz.

Miras, Kâmil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve ?erhi, IV, D?B Yayınları, 7. Baskı, Ankara 1982.

Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Ali (ö. 885/1480), Dürerü"lhukkâm ?erhu Gureri"l-ahkâm (I-II), Dâru ?hyâi"l-kütübi"l-Arabiyye, (y.y.) tsz.

Müslim, Ebü"l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Ku?eyrî en-Nisâburî (ö. 261/874), el-Câmi,,u"s-sahîh (I-V), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, elMektebetü"l-?slâmiyye, ?stanbul tsz.

Nesâî,Ebû Abdirrahmân Ahmed b. ?u,,ayb b. Ali (ö. 303/915), Amelü"lyevm ve"l-leyle,thk.: Fârûk Hammâde, Müessesetü"r-risâle, 2. Baskı, Beyrut 1406.

Nesâî, es-Sünen (I-VIII), Dâru ihyâi"t-türâsi"l-Arabî, Beyrut tsz. Nesâî, es-Sünenü"l-Kübrâ (I-X), thk.: Hasan Abdülmun?im Çelebi, Müessesetü"r-risâle, I. Baskı, Beyrut 1421/2001.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ?eref (ö. 676/1277), el-Mecmû,, ?erhu"lmühezzeb (I-XX),thk.: Mahmûd Matrahî, Dâru"l-fikr, 1. Baskı, Beyrut 1417/1996.

Nevevî, Ravzatü"t-tâlibîn ve umdetü"l-müftîn (I-XII), thk.: Züheyr e?-?âvî?, elMektebü"l-?slâmî, Beyrut, ?am, Amman, III. Baskı, (y.y.) 1412/1991.

Rûyânî, Ebü"l-Mehâsin Fahru"l-?slâm Abdülvâhid b. ?smâîl b. Ahmed etTaberî (ö. 502/1108), Bahru"l-müzehheb (I-XIV), thk.: Tarık Fethi es-Seyyid, Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, I. Baskı, (y.y.) 2009.

Serahsî, Ebû Bekr ?emsü"l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (ö. 483/1090), Mebsût (I-XXXI), Dâru"l-ma?rife, Beyrut tsz.

?âfiî, Muhammed b. ?dris e?-?âfiî (ö. 204/820), el-Ümm (I-XI), thk.: Rıfat Fevzi Abdülmuttalib, Dâru"l-vefâ, I. Baskı, (y.y.) 1422/2001.

?eybanî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasen b. Ferkad, (ö. 189/805), el- Âsâr (I-II), thk.: Ahmed ?sa el-Mu"sarâvî, Darus-Selam, I. Baskı, Kahire 1427/2006.

?eybanî, el-Asl=el-Mebsût(I-V), thk.: Ebü"l-Vefâ el-Efgânî, Âlemü"l-kütüb, I. Baskı, Beyrut 1410/1990.

?eybânî, el-Asl=el-Mebsût (Mukaddime+ I-XII), thk. ve dirase: Mehmet Boynukalın, Dâru ?bn Hazm, Beyrut 2012/1433.

?eybânî, el-Hücce alâ ehli"l-Medîne (I-IV),tashih ve ta"lik: Seyyid Mehdî Hasan el-Kîlânî, Âlemü"l-Kütüb, III. Baskı, Beyrut 1403/1983.

?ürünbülâlî, Ebü"l-?hlâs Hasen b. Ammâr b. Alî el-Vefâî el-Mısrî (ö. 1069/1659), Hâ?iyetü ?ürünbülâlî(I-II), (Dürerü"l-Hukkâm ?erhu Gureri"l-Ahkâm ile birlikte), Dâru ihyâi"l-kütübi"l-Arabiyye, (y.y.) tsz.

?ürünbülâlî, Merâkı"l-felâh bi-?mdâdi"l-fettâh,Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, II. Baskı, Beyrut 1424/2004.

Taberânî, Ebü"l-Kâsım Müsnidü"d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971), Kitâbü"d-duâ (I-III), thk.: Muhammed Saîd b. Muhammed Hasan el-Buhârî, Dâru"l-be?âiri"l-islâmiyye, I. Baskı, Beyrut 1407/1987.

Taberânî, el-Mu?cemü"l-evsat (I-X), thk.: Tarık b. Ivazullah b. Muhammed, Abdülmuhsin b. ?brahim el-Huseynî, Dâru"l-harameyn, Kahire tsz.

Tahâvî, Ebû Ca,,fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî elMısrî (ö. 321/933), ?erhu Ma?âni"l-âsâr (I-V), thk.: Muhammed Zehrâ en-Neccar, Muhammed Seyyid Câdülhak, Âlemü"l-kütüb, I. Baskı, (y.y.) 1414/1994.

Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. ?smâîl ed-Dûk?tî et-Tahtâvî (ö. 1231/1816), Hâ?iyetü"t-Tahtâvî alâ merâkı"l-felâh ?erhu Nûri"l-îzâh, thk.: Muhammed Abdülaziz el-Hâlidî, Dâru ?hyâi"l-kütübi"lilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1418/1997.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892), es-Sünen (I-X), Ta,,lîk ve yayına hazırlayan: ?zzet Ubeyd ed-Du,,âsî,el-Mektebetü"l- ?slâmiyye, ?stanbul tsz.

Yemenî, Ebû"l-Hüseyn Yahya b. Ebi"l-Hayr e?-?âfiî (ö. 558/1163), elBeyân fî mezhebi"l-imâm e?-?âfiî (I-XIII), thk.: Kâsım Muhammed en-Nûrî, Dâru"l-Minhâc, I. Baskı, Cidde 1421/2000.

Yıldırım, Celal, Kaynaklarıyla ?slam Fıkhı (I-IV), Uysal Kitabevi, VI. Baskı, Konya 1991.

Zeyle?î, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed (ö. 762/1360), Nasbu"r-râye li ehâdîsi"l-Hidâye, (I-V), Dâru"lKütübi"l-?lmiyye, III. Baskı, Beyrut 2010.