ASABİYETTEN UHUVVETE - Medine‟de Hz. Peygamber‟in (s.a.v.) İslâm Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisi Üzerine

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Yüce Allah açık ve seçik bir ifade ile mü‟minler kardeştir buyurmaktadır. Bu itibarla, Hz. Peygamber bir yandan imân, sâlih amel ve güzel ahlâka dayalı ilk İslâm toplumunu oluşturan Ashâb-ı Kirâm‟ı yetiştirirken hem mü‟minlerin kardeşliğini vurgulayan hadisler serdetmiş, hem de bizzat bunu gerçekleştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmuştur. Asabiyeten Uhuvvete üst başlığı ile ele aldığımız bu makale, Hz. Peygamber‟in (s.av.) Medine‟de İslâm Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Geniş bir perspektife sahip bu konu, farklı disiplin ve farklı bakış açılarıyla da incelenebilirdi. Ancak biz bu meseleyi, siyer literatüründeki tarihsel malzeme yığını içerisinden önemli gördüğümüz bazı temel unsurları öne çıkararak bir araya getirmeye çalıştık. Bunu yaparken, İslâmî tebliğin önündeki en büyük engellerden biri olan Câhiliye asabiyeti ve özellikleri üzerinde kısaca durulduktan sonra, Hz. Peygamber‟in kardeşliğe dayalı bir toplum oluşturma hususunda Medine‟de attığı önemli adımlar ve düzenlemeler hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır.

FROM ASABIYYAH TO THE UHUWWAH -On the Prophet‟s Strategy of Constituting a Society Based on Islamic Brotherhood in Medina -

Allah explicitly states in the Quran that the Muslims are brothers and sisters to each other. In this respect, while the Prophet was educating his companions who constituted the early Islamic society based on faith, true deeds, and social ethics on one hand, on the other hand he uttered Hadith emphasizing the brotherhood and was engaged in activities in order to achieve it. This paper titled as From Asabiyyah to Uhuwwah (From Kinship/Tribalism to Brotherhood) aims to present (On) the Prophet‟s Strategy of Constituting a Society Based on Islamic Brotherhood in Medina. Undoubtedly, this subject could be studied in terms of different disciplines and perspectives. However, I tried to bring out the subject by putting forward the main elements within the historical materials in sirah literature. Thus, first I have briefly mentioned the Jahiliyya Kinship/Tribalism and its features as one of the biggest obstacles in front of Islamic call; then I have elaborated the steps and regulations that the Prophet followed in order to constitute a society based on brotherhood.

___

Ahmed b. Hanbel, (ö. 241/855), Müsned, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-VI, İstanbul 1992.

Aktaş, Cihan, Kadınlar Biati, www.sonpeygamber.info/kadinlarbiati+&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr, 12.04. 2012.

Akyüz, Vecdi-Engin, Nihat, Asr-ı Saâdette Kölelik ve Cariyelik, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdet‟te İslâm, I-IV, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, I, 493-512.

Apak, Adem, Asabiyet Ve Erken Dönem İslâm Siyasi Tarihindeki Etkileri, Düşünce Kitabevi, İstanbul 2004.

Âşık, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivâyeti : (Tahammül, nakil ve tenkidleri), Akyol Neşriyat, İzmir 1981.

Ateş, Ahmet, Asabiyet, MEB İslâm Ansiklopedisi (İA), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1942, I, 663-664.

Aydın, Mustafa, İlk Dönem İslâm Toplumunun İekillenişi, Pınar Yay., İstanbul,1991.

Aygün, Abdullah, Kur‟ân‟a Göre Ümmet-i Muhammed‟in Özellikleri, (Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Veli Ulutürk) Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2008.

Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892-3), Ensâbü‟l-Eşrâf, thk.: İhsan Abbâs, I-V, Beyrut 1400/1979.

Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870), el-Câmiʻu‟s-Sahîh, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-VIII, İstanbul 1992

Câbirî, Arap-İslâm Siyasal Aklı, (çev: Vecdi Akyüz), Kitabevi, II. Baskı, İstanbul 2001.

Câbirî, Muhammed Abid, Fikru İbn Haldûn el-Asabiyye ve'd-Devle: Meâlimü Nazariyyeti Haldûniyye fi‟t-Târîhi‟l-İslâmî, IV. Baskı, Dârü‟l-Beyzâ, Dârü‟nNeşri'l-Mağribiyye, 1984

Cevâd Alı, el-Mufassal fî Tarîhi‟l-ʻArab Kable‟l-İslâm, I-X, Mısır, 1993.

Çağırıcı, Mustafa, Asabiyet, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 1991, III, 453-455.

Çelikkol, Yaşar, VII Yüzyılda Medine‟de Sosyal ve Dinî Yapılar, Fırat Üniversitesi Sosyal Blimler Dergisi, Elazığ 2003; c. XIII, sayı: 2, 393-419.

Dûrî, Abdülaziz, İlk Dönem İslâm Tarihi, (çev: Hayrettin Yücesoy), İstanbul 1991.

Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşâs es-Sicistânî (ö. 275/888), es-Sünen, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-V, İstanbul 1992.

Erul, Bünyamin, Örnek Bir Lider Hz. Peygamber, TDV yayınları, II. Baskı, Ankara 2010.

Gazzalî, Muhammed, Fıkhus‟s-Sîre, (çev.: Resul Tosun), Risale Yayınları, İstanbul 1991.

Gibb, H. A. R., İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.

Güner, Ahmet, Asr-ı Saadette Mescidler ve Fonksiyonları, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdet‟te İslâm, I-IV, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, IV, 183-198.

Hâkim, Hâkim, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi Muhammed Hâkim en-Nisâburî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ʻale‟s-Sahihayn, (thk. Hamdi Demirdaş Muhammed), I-VIII, Beyrut, 2000.

Halebî, Ali b. Burhaniddin (ö. 975/1044), İnsânü‟l-Uyûn fî Sîreti‟l-Emîni‟l-Me‟mûn, I-III, Mektebetü Mustafa el-Bâbî, I. Baskı, 1383/1964.

Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, I-II, çev.: M.Said Mutlu (I.Cilt), Ahmed Said Matbaası, İstanbul 1966; M. Said Mutlu-Salih Tuğ (II.Cilt), İrfan Yayınevi, 1969.

Hamidullah, Muhammed, Mecmuâtü‟l-Vesâiki‟s-Siyâsiyye li‟l-Ahdi‟n-Nebevî ve‟lHilâfeti‟r-Râşide, Kahire 1941, çev.: Vecdi Akyüz, Hz. Peygamber Döneminin Siyâsî-İdârî Belgeleri, Kitabevi, İstanbul 2002.

Hamidullah, Muhammed, Rasulullah Muhammed, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1973.

Hâşimî, M. Ali, Kur‟an ve Sünnete Göre Müslüman Toplumu, (trc. M. Beşir Eryarsoy), Risale Yay., İstanbul 2005.

Hitti, Philip, Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, ter. Salih Tuğ, I-IV, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980.

Hudarî Beg, Muhâdarâtü't-Târîhi'l-Ümemi'l-İslâmiyye (ed-Devletü'l-Ümeviyye), I-II, Mısır trz.

İbn Abdilberr, Ebû Amr Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî elKurtûbî (ö. 463/1070), el-İstiâb fi Marifeti‟l-Ashâb, thk: Ali Muhammed el-Becâvî, I-V, Dâru‟l-Cîl, Beyrut 1412/1994.

İbn Abdilberr, Ebû Amr Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemirî elKurtûbî (ö. 463/1070), ed-Dürer fî‟htisâri‟l-Meğâzî ve Siyer, nşr: İ. Dayf, Kahire 1403/1983.

İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi (ö. 463/1070), el-İnbâh alâ Kabâili‟r-Ruvât, thk. İbrâhim elEbyarî, Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, Beyrut 1985/1405.

İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî, el-Ikdü'l-Ferîd, (ö. 328/940), I-VII, haz. Muhammed Fuad Abdülbaki, Muhammed Reşad Abdülmüttalib, Lecnetü't-Telif ve't-Terceme, Kahire 1953.

İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933), el- İştikâk, thk: Abdusselâm Hârun, Mektebetu Hancî, Kahire 1958.

İbn Fadlullah El-Umerî, (ö. 479/1349), Mesâlikü‟l-Ebsâr fî Memâliki‟l-Emsâr, thk: Ahmed Zeki Paşa, Kâhire 1342/1924.

İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî elBağdâdî, (ö. 245/859), Kitâbü‟l-Muhabber, thk: I. Lichtenstadter, Beyrut t.y.

İbn Hacer el-Askalânî, Ebû‟l-Fadl Ahmed b. Ali, (ö. 852/1448), el-İsâbe fi Temyîzi‟s-Sahâbe, I-VIII, thk: Ali Muhammed Becâvî, Dârü‟l-Cîl, Beyrut 1412/1992.

İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, 808/1406, Mukaddime, çev.: Süleyman Uludağ, I-II, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982/3.

İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm el-Meâfirî (ö. 218/833), esSîretü‟n-Nebeviyye, thk: Muhammed Fehmî es-Sürcânî, I-IV, Mektebetü‟tTevfîkiyye, y.y., t.y.

İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. İshâk (ö. 151/768), Sîretü İbn İshâk, thk: Muhammed Hamidullah, Hayra Hizmet Vakfı Neşriyatı, Konya 1981.

İbn Kesîr, Ebû‟l-Fidâ İsmâil b. Ömer (ö. 774/1327), el-Bidâye ve‟n-Nihâye, I-XIV, Mektebetü‟l-Meârif, Beyrut t.y.

İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî el-Makdisî (ö. 620/1223), el-İstibsâr fî Nesebi‟s-Sahâbeti ve‟l-Ensâr, thk.: Ali Nüveyhız, Darü‟l-Fikr, Beyrut 1392/1972

İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/886), esSünen, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-II, İstanbul 1992.

İbn Manzûr, Ebû‟l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (ö. 711/1311), Lisânü‟l-Arab, I-XV, Dârü Sâdır, I. Baskı, Beyrut 1955- 1956.

İbn Saʻd, Muhammed b. Sad el-Basrî Ez-Zührî (230/845), Kitâbü‟t-Tabakâti‟lKebîr, Dârü Sâdır, I-VIII, Beyrut, 1960-1968.

İbn Seyyidinnâs, Ebû‟l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Yamerî, (ö.773/1334), Uyûnü‟l-Eser fî Fünûni‟l-Meğâzî ve‟ş-İemâili ve‟s-Siyer, Dâru‟l-Marife, y.y., t.y.

İbnü‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasan Ali b. Muhammed (ö.630/1232), el-Kâmil fi‟t-Târîh, (thk: Ebû‟l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, II. Baskı I-X, Beyrut 1995.

İbnü‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasan Ali b. Muhammed (ö.630/1232), Üsdü‟l-Ğâbe fî Marifeti‟s-Sahâbe, thk: Muhammed İbrahîm el-Bennâ-Muhammed Ahmed Aşur-Muhammed Abdulvahhâb Fâyed, I-VII, y.y 1970.

İsfahânî, Ebû‟l-Ferec Ali b. Hüseyn (356/976), el-Eğânî, I-XXIII, t.y., y.y., Kettânî, Abdülhayy b. İemsü‟l-Âfâk Ebû‟l-Mekârim Abdulkebîr (ö. 1382/1962), et-Terâtibü‟l-İdâriyye ve‟l-Amalât ve‟s-Sınâʻât ve‟l-Mütâcir ve‟lHâletü‟l-İlmiyye elletî Kânet alâ Ahdi Te‟sîsi‟l-Medîneti‟l-Münevvere, çev.: Ahmet Özel, Hz. Peygamber‟in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar, I-III, İstanbul 1990-92.

Kılıçlı, Mustafa, Arap Edebiyatında İuûbiye, İşaret Yayınları, İstanbul 1992. Kutup, Muhammed, Örnek İslâm Toplumu, çev.: Yusuf Yılmaz, Risale Yayınları, İstanbul 1990.

Makrîzî, Ebû‟l-Hasan Ahmed b. Ali (ö. 845/1441), İmtâu‟l-Esmâ bimâ li‟n-Nebiyy mine‟l-Ahvâl ve Emvâl ve‟l-Hafede ve‟l-Meta, thk.: Muhammed Abdülhamîd en-Nemîsî, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, I-XIV, Beyrut 1999.

Mâlik B. Enes, Ebû Abdullah el-Himyerî (ö. 179/795), el-Muvatta‟, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-II, İstanbul 1992.

Matarî, Cemâlüddin (ö. 741/1340-1) et-Tarîf bi mâ Eniseti‟l-Hicre min Meâlîmi Dâri‟l-Hicre, nşr: S. Abdulfettâh, Mekke 1997.

Mikdâd Mahmûd, el-Mevâlî ve Nizâmü‟l-Velâ mine‟l-Câhiliyye ilâ EvâhirilAsri‟l- Ümevî, Dâru‟l-Fikr, Dimaşk-Beyrut 1988.

Müslim, Ebû‟l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî (ö. 261/857), el-Câmiʻu‟sSahîh, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-III, İstanbul 1992.

Nasrî, Hani Yahyâ, Asabiyye lâ Tâifiyye, Dâru'l-Kalem, Beyrut 1982

Nevevî, Yahyâ b. İeref, (ö. 627/1230), Tehzîbü‟l-Esmâ ve‟l-Lüğât, nşr: F. Wüstenfeld, I-II, Beyrut t.y.

Önkal, Ahmet, Asr- Saâdette İslâm‟a Davet Metodu, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm, I-V, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, II, 71-137.

Palabıyık, Hanefi, Hz. Peygamber‟in Devlet Kurma Faaliyeti, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XVII, Erzurum 2002, 90-119, s.102-103.

Sarıçam, İbrahim, Emevî-Hâşimî İlişkileri, TDV Yayınları, Ankara 1997.

Savaş, Rıza, Hz. Muhammed (sav) Devrinde Kadın, Ravza Yayınları, İstanbul 1992.

Semhûdî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Abdullah b. Ahmed, (ö. 911/1506), Vefâü‟l-Vefâ bi Ahbâri Dâri‟l-Mustafâ, thk: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Beyrut 1984.

Süheylî, Abdurrahman b. Abdullah el-Hasamî (ö. 581/1185), er-Ravdü‟l-Ünüf fî Tefsîri‟s- Sîreti‟n-Nebeviyyeti li‟bni Hişâm, thk: Ömer Abdüsselâm es-Sellâmî, I-VII, I. Baskı, Dâru İhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, I. Baskı, Beyrut 1421/2000.

Şeriâtî, Ali, İslâm Sosyolojisi (trc. Kamil Can), Birleşik Yayınları, İst., 1998.

Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922), Târihu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk (Târîhu‟t-Taberî), thk: Muhammed Ebû‟l-Fadl, I-XI, Beyrut t.y.

Vâkidî, Muhammed b. Ömer (ö. 207/822), el-Meğâzî, nşr: M. Jones, I-III, London 1965-6.

Watt, W. Montgomery, Muhammed at Macca, çev.: Mehmet Dağ-M.Rami Ayas, Hz. Muhammed Mekke‟de, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1986

Yakûbî, Ahmed b. Ebî Yakûb b. b. Cafer b. el-Yakûb, (292/905), Târîhu‟lYakûbî, thk: Abdulemîr Minhâ, Müessesetü‟l-İlmî li‟l-Matbûât, I-II, Beyrut, 1993.

Yâkût, Ebû Abdullah İihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî el-Bağdâdî elHamevî, (ö. 626/1229), Mucemü‟l-Büldân, Dârü‟l-Fikr, I-V, Beyrut t.y.