Hasan Dağı'nda (Aksaray-Niğde) Hala Önemini Koruyan Basit su Yapıları: Sarnıçlar ve Kuyular

Hasan Dağı’nda (3268 m) volkanik yereyin geçirimli olması ve yetersiz su kaynakları yüzünden ağıl ve köy yerleşmelerinde açılmış bulunan sarnıç (Karlık) ve kuyular önemini hâlâ koruyan basit su yapılarıdır. Sahada 5–6. yüzyıl Bizans döneminden kalma 6 adet, tarihi değeri olmayan ancak çok eskiden beri yaygın olarak kullanılan 100’ü aşkın sarnıç ve 70’e yakın su kuyusu tespit edilmiştir. Yaklaşık 2500 m. yüksekliğe kadar bulunan sarnıçlarla, 1000–1500 m yükselti kademeleri arasında yer alan kuyuların yapılış nedeni, yöre ekonomisi büyük oranda hayvancılığa dayandığı için, hayvanların içme suyu gereksinimini sağlamaktır. Hasan Dağı ve yakın çevresindeki toplam 23 adet yerleşmede (1 Kasaba 22 köy) yaklaşık 70 bin hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanlar ilkbaharda meskeni sabit ağıl yerleşmelerine götürülmektedir. Kış mevsimi yaklaştığında yeniden köy içindeki ağıllara dönülmektedir. Kuyulardan geçmişte hem insanlar hem de hayvanlar ihtiyaçtan dolayı birlikte yararlanmıştır. Pompajla farklı sahalardan sağlanan içme suları, yerleşmelerdeki kuyuların insan yaşamından çıkmasını sağlayamamıştır. Akçakent, Yukarı Dikmen ve Uluören köylerinde durum günümüzde de böyledir.

Simple Water Constructions That Still Preserve Their Importance on Mt. Hasan (Aksaray-Niğde): Cisterns and Wells.

Cisterns (where snow is stored) and wells dug in the sheepfolds and village settlements because of the permeable volcanic terrain of Mt. Hasan (3268 meters) and its insufficient water sources are simple water constructions that still preserve their importance. Six cisterns from the Byzantine age dating the 5th and 6th century, and more than 100 cisterns and nearly 70 water wells without historical value but age long widely use have been determined on the site. The construction reason of the cisterns located at about 2500 meters height and the wells at about 1000-1500 m is to supply the animals with drinking water since the economy of the region is mainly based on stockbreeding. As a matter of fact, there are seventy-thousand animals in the research field, comprised of totally 23 settlements (1 town and 22 villages). In the past these wells out of necessity were used by both, people and animals. Although drinking water through pumping is provided from different areas, the cisterns and wells hold their importance in the lives of people. The situation is still alike in the Akçakent, Yukarı Dikmen and Uluören villages.

PDF

___

AKALIN, H. Ş., TOPARLI, R., GÖZAYDIN, N., ZÜLFİKAR, H., ARGUNŞAH, M., DEMİR, N., TEZCAN AKSU, B., GÜLTEKİN, B., 2005, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu yayınları, Yay No: 549, Ankara.
AYDAR, A., GOURGAUD, A., 1998, The Geology of Mount Hasan Stratovolcano, Central Anatolia, Turkey, Journal of Volcanology and Geothermal Research, V: 85, Elseiver Science B.V., Page: 129-152.
AYHAN, A., PAPAK, İ., 1998, Aksaray-Taşpınar-Altınhisar-Çiftlik-Delihebil- (Niğde) Civarının Jeolojisi, MTA Derleme No: 8315, (Yayınlanmamış), Ankara, Shf, 1-56.
BEEKMAN, P. H., 1966-a, Aksaray-Gelveri-Çınarlı Bölgesinin Jeoloji Raporu (Hasan Dağ-Melendiz Dağ Sırasının Kuzeyi), MTA Derleme No : 5218, (Yayınlanmamış), Ankara, Shf: 1-31.
BEEKMAN, P.H. 1966-b, Hasan Dağı, Melendiz Dağı Bölgesinde Pliyosen ve Kuvaterner Volkanizma Faaliyetleri, MTA Derg. Sayı: 66, Ankara. Shf: 88–103.
EMRE, Ö., 1991, Hasan Dağı-Keçiboyduran Dağı Yöresi Volkanizmasının Jeomorfolojisi, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Doktora Tezi, (Yayınlanmamış), İstanbul, Shf: 1-198.
ERİNÇ, S.,1996, Klimatoloji ve Metotları, Alfa Basım Yayım Dağıtım, No: 276, Coğrafya Dizisi No: 1, İstanbul, Shf: 459-461.
Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Konya İli, DİE, Ankara, Shf: 61–78.
Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Nevşehir İli, DİE, Ankara, Shf: 59–66.
Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Aksaray İli, DİE, Ankara, Shf: 53–60.
Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Niğde İli, DİE, Ankara, Shf: 59–65.
GÜNEY, E., 2003, Yerbilim (Mineraloji, Petrografi, Jeoloji, Jeomorfoloji) Terimleri Sözlüğü, Nobel Yayınları, Ankara.
KOÇMAN, A., 1993, Türkiye İklimi, Ege Üniv. Ed. Fak. Yay. No: 72,İzmir,Shf:1–83.
KONYALI, İ. H., 1974, Abideleri ve Kitabeleriyle Niğde-Aksaray Tarihi, Fatih Yayınevi Matbaası, Cilt:1 İstanbul, Shf: 1-1408.
KOPAR, İ., 2007, Hasan Dağı ve Yakın Çevresi’nin Fiziki Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, Shf:1-206.
LAHN, E., 1940, Niğde Vilayetinin Aksaray Kazasında Yapılan Maden Araştırmalarına Dair Rapor, MTA Rap. No: 1207, Ankara.
NAUMANN, R., 1991, (Çev. Beral MADRA), Eski Anadolu Mimarlığı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV. Dizi-Sayı: 9b., Ankara, Shf: 1-522.
OĞUZ, B., 1998, Bizans’tan Günümüze İstanbul Suları, Simurg Kitapçılık Yayınları, İstanbul, Shf: 7-289.
OKAY, A. C., 1963, Hasan Dağ Bölgesi Raporu, MTA Enst. Rap. No: 3317, Ankara.
ÖNGE, Y., 1997, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV. Dizi-Sa.48, Ankara, Shf: 1-149.
YILMAZ, Y., 1984, Türkiye’nin Jeolojik Tarihinde Mağmatik Etkinlik ve Tektonik Evrimle İlişkisi, Ketin Sempozyumu, Türkiye Jeoloji Kurumu Yay., İstanbul, Shf: 63-81.
Haritalar TC. HGK, 1968, 1/100 000 Ölçekli Türkiye Topografya Haritası, AKSARAY-L 32 Paftası.
TC. HGK, 1968, 1/25 000 Ölçekli Türkiye Topografya Haritası, Aksaray-L32, d1, d2, d3, d4 Paftaları.