Gölpazarı’nın kuruluşu, gelişmesi ve fonksiyonel özellikleri

Gölpazarı, Bilecik iline bağlı bir ilçe yönetim merkezi olup, Marmara ile Karadeniz bölgeleri sınırına yakın bir alanda, Batı Karadeniz Bölümü’nde yer alır. Gölpazarı Ovası kuzeyinde kurulan yerleşme; Bilecik il merkezine 43, Eskişehir’e 121, Bursa’ya 130, Sakarya’ya (Adapazarı)120, İzmit’e 155, İstanbul’a 250 km mesafededir.15. ve 16. yüzyıllardan itibaren çeşitli zamanlarda Hüdavendigâr Livası’na bağlı kaza ve nahiye merkezi olan Gölpazarı, 1926 yılında Bilecik iline bağlı bir ilçe merkezi olmuştur. 15. yüzyıldan beri yönetim merkezi özeliğini koruyan yerleşme, ilçe merkezi olduktan sonra bu özelliğini daha da güçlendirmiştir. Gölpazarı’nda faal nüfusun %61,5’i hizmetler, %20,5’i tarım, %18’i de sanayi sektöründe çalışmaktadır. Yerleşmede faal nüfusun sektörel dağılımına göre tarım dışı sektörler hâkimdir. Ancak 10.000 ve 20.000 nüfus kriterleri, fizyonomik görünüm ve şehirsel hayat tarzı dikkate alındığında, yoğun tarımsal faaliyetler yanında bazı şehirsel fonksiyonların gelişme gösterdiği ve hizmet fonksiyonunun ön planda olduğu tarım-hizmet kasabası yerleşmelerine bir örnek oluşturur. Kasabada kurulan yüksekokul ve askerî birim, yerleşmenin tarım-hizmet kasabası özelliğini desteklemektedir.Son yıllarda hizmetler ve sanayi sektöründe yatırımların yetersiz olması, ilçe merkezi ve kırsal kesimden göçler yoluyla hızlı bir şekilde nüfus azalmasına neden olmuştur. Bu durum ise ilçe merkezinin şehirsel fonksiyonlarının gelişmesini engellemiş, yerleşme Bilecik ve Eskişehir başta olmak üzere İstanbul, İzmit, Bursa ve Adapazarı gibi çevresindeki şehirlerin etki sahasında kalmıştır.Yerleşme ve çevresinden dışarıya göçlerin azalmasına katkı sağlamak, tarımsal ürün potansiyelini değerlendirmek ve mevcut üretimi artırmak amacıyla kasabada tarıma dayalı sanayi kuruluşlarının sayısının artırılması gerekmektedir.Bu çalışmada Gölpazarı’nın kuruluşu ve tarihî, nüfusun tarihsel gelişimi ve özellikleri, yatay ve dikey gelişimi ve fonksiyonel özellikleri coğrafi bakış açısıyla ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

The foundation, development and functional features of Gölpazarı

Gölpazarı, is a centre of a county administration is situated in a province, Bilecik and on the border of both the Marmara and Black Sea Region, in the West Black Sea District. The emplacement established in the north of the plain of Gölpazarı is 43 km far away from the centre of Bilecik, 130 km from Bursa, 120 km from Sakarya (Adapazarı), 155 km from İzmit and 250 km from İstanbul.Gölpazarı, which was a centre of town or subdistrict under Hüdavendigâr Liva at different periods in the 15th and 16th centuries, became a town centre tied to Bilecik in 1926. The emplacement, which has saved its feature of being a centre of an administration since the 15th century, strengthens that feature after becoming a town centre. In emplacement 61,5% of the active population works in the service industry, 20,5% works in the agricultural sector, 18% works in the industrial sector. Although the distribution of active population to other sectors is higher than agricultural sector in Gölpazarı when the criteria of 10.000 and 20.000 populations, the physiognomical appearance and the style of urban life are taken in to consideration; Gölpazarı is a model emplacement of an agriculture-service sectors town. The academy and military units founded in the town sustain the agriculture-service feature of the town.Of late years, the lack of investments on service and industry sectors caused a decrease in the population of the centre of the town and country through immigrations. This prevented the development of the urban functions of the centre of the town and the emplacement was influenced by the cities around primarily Bilecik and Eskişehir, besides İstanbul, İzmit, Bursa and Adapazarı. The number of industry establishments based on agriculture in this town should be increased in order to contribute to settlement, to decrease immigration around, to make profitable use of potential agricultural products, and to increase the present production. In this study, establishment and history of Gölpazarı, historical progress of population and specialties, horizontal and vertical have been evaluated and dealt with geographical point of view.

PDF

___

Akçura, T., 1971, Türkiye’de Şehirleşme ve Bazı Şehir Örnekleri. Türkiye Coğrafi ve Sosyal Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
Altaş, N. T., 2008, “Kentsel Fonksiyonları Az Gelişmiş Kasabalara Bir Örnek: Domaniç”. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 20, Konya
Aras, S., - Çalışkan, V., 2004, Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları No: 3628, Ders Kitapları Dizisi Yayın No: 781, İstanbul.
Barkan, Ö.L., - Meriçli, E.,1988, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIV.Dizi – Sayı: 3, Ankara.
Batur, M., 1964, Türk Folklor Araştırmaları (Gölpazarı: Adı, Kuruluşu, Folkloru), Sayı:174.
Bilecik Valiliği, 2005, Bilecik.
Bilecik İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2006, Bilecik Kültür Envanteri, İstanbul.
Darkot, B., 1967, “Şehir Ayırımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriterleri”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 16, İstanbul.
Devellioğlu, F., 2008, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
DİE, 2001, 2000 Genel Nüfus Sayımı. Nüfusun Sosyal Ve Ekonomik Nitelikleri- Bilecik, Yayın No: 2485, Ankara.
Doğanay, H., 1983, Erzurum’un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Planlama Sorunları. Basılmamış Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Erzurum.
Doğanay, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Kitabevi, Ankara.
Doğanay, S., 2007, “Yomra’nın Başlıca Fonksiyonel Özellikleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:18, Konya.
Emiroğlu, M., 1975, “Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirli Nüfus”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, Ankara.
Gölpazarı İlçe Kaymakamlığı, 1987, Gölpazarı İlçe Yıllığı, İstanbul.
Güner, İ., 1997, “Iğdır’ın Kentsel Fonksiyonları ve Fonksiyonel Sınıflandırmadaki Yeri”. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:32, İstanbul.
Hüdavendigâr Vilayeti Salnameleri, Hicri 1301, 1307, 1324 Yıllarına Ait.
Karaboran, H., 1989, “Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, Elazığ.
Koca, H., 2005, Kuruluşu-Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri Yönünden Dörtyol Şehri, Aktif Yayınevi, İstanbul.
Kökten, İ. K., 1951, “Kuzeybatı Anadolu’nun Tarihöncesi Hakkında Yeni Gözlemler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: IX, Sayı: 3, Ankara.
Köse, A., 1996, Fonksiyonel Özellikleri Yönünden İvrindi, Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 831, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No: 74, Araştırma Serisi No: 16, Erzurum.
Özçağlar, A., 1991, Ezinepazar Depresyonu’nun Coğrafyası, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü, Ankara.
Özçağlar, A., 1997, Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler (Kasabalar-Şehirler). Ekol Yayınevi, Ankara.
Özgür, E.M., 1990, Bilecik Coğrafyası. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Ankara.
Özgür, E.M., 1998, Türkiye Nüfus Coğrafyası, Ankara.
Stchepinsky, V., 1942, Kocaeli-Bolu-Bursa- Bilecik-Eskişehir Mıntıkasının Umumi Jeolojisi Hakkında Rapor, MTA Enstitüsü, Rapor No: 1316, Ankara.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Mufassal Defter No: 80, Ankara.
Tolun-Denker, B., 1974-1977, “Edirne Şehrinin Kullanılış Alanları”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20-21, İstanbul.
TÜİK, 2008, Türkiye İstatistik Yıllığı 2007, TÜİK Matbaası, Ankara.
Tümertekin, E., 1973, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:72, İstanbul.
Tümertekin, E., 1982, Ekonomik Coğrafya, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2926, İstanbul.
Türk Dil Kurumu, 2005, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları No: 549, Ankara.
Türk Dil Kurumu, 2008, Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları No: 859, Ankara.
Ürgün, S., 1956, Gölpazarı-Geyve-Taraklı-Göynük Civarının Jeolojisi, MTA Enstitüsü, Rapor No: 2711, Ankara.
Yazıcı, H., 1995, “Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Bayburt”. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, İstanbul.
Yurt Ansiklopedisi., 1982, Türkiye İl İl Dünü Bugünü Yarını, Cilt: 2, Anadolu Matbaacılık, İstanbul.