Gediz Havzasında tarihi köprüler ve fonksiyonel özellikleri

Gediz Havzası, hemen her dönemde, ulaşım bakımından önemli bir güzergâhı teşkil etmiştir. Özellikle Ege kıyıları ve Batı Anadolu’yu İç ve Doğu Anadolu’ya ve hatta daha ötelere bağlayan ana yollar (Kral Yolu vd), bu havzadan geçmiştir. Büyük ölçüde coğrafyanın belirlediği nispeten sık dokulu doğal yollara sahip olan havza, her mevsimde nispeten kolay ve kesintisiz bir ulaşımının yapılabildiği önemli bir geçiş sahasını oluşturmaktadır.İlkçağ’dan başlayarak günümüze kadar devam eden iskân tarihi boyunca havzada, önemli medeniyetler kurulmuş ve bu dönemlerde çok sayıda su yapıları ve köprüler inşa edilmiştir. Fakat yapıların büyük bir kısmı maalesef bugüne ulaşmamış, bir kısmı harabe durumuna gelmiş ve bir kısmı da eski işlevini halen sürdürmektedir. Havzanın iskânı çok eski olmakla birlikte, bugüne ulaşan ve makalede ele alınan tarihi köprülerin hemen tamamı Osmanlı dönemine ait yapılardan meydana gelmektedir.Tarihi köprüler, havzadaki eski ulaşım güzergâhlarının belirlenmesinde ve ulaşımda fonksiyonel sürekliliğin ortaya konulmasında önemli kalıntılardır. Aynı mevkide tarihi bir köprüyle yeni bir köprü birlikte görülmekte ve ulaşım bakımından fonksiyonel sürekliliğe işaret etmektedir. Buna karşılık ana yollara uzak kalan köprüler de vardır ve bunlar zamanla ulaşım güzergâhının değiştiğini ortaya koymaktadır. Keza tarihi köprüler, turizm, yerleşme, ekonomik faaliyetler (özellikle ticaret), mimari, tarihi, edebiyat ve özellikle yerel kültürel değerler bakımından da büyük önem arz eden yapılar olarak dikkati çekmektedir.

Historical bridges in the Gedis Basin and their functional features

The Gediz Basin has always been an important route in terms of transportation in almost all periods of time. The main roads (the Royal Road and others) connecting particularly the Aegean coasts and Western Anatolia to the Central and the Eastern Anatolia, even farther, crossed this basin. With relatively dense textured natural roads defined largely by the geography, the basin constitutes an important passage area allowing relatively easy and uninterrupted access in all seasons.Major civilizations have been established in the basin during the history of settlement since the Antiquity, and a large number of water structures and bridges were built in those periods. Unfortunately, however, a large portion of these structures have not survived to date, some have fallen into ruins, but some still serve their original purpose. Even though settlement in the basin dates back to very early times in history, almost all of the historical bridges that have survived to date and are dealt with in this paper consist particularly of the structures belonging to the Ottoman period.Historical bridges are important remnants that determined the historic transport routes and ensured functional continuity in transportation in the basin. A historical bridge and a newly built bridge can be seen together in the same location, indicating a functional continuity in terms of transportation. On the other hand, there are bridges that remained away from the main roads, and these show that the transport routes have changed in the course of time. Likewise, bridges draw attention as very important structures also in terms of tourism, settlement, economic activities (particularly trading), architecture, history, literature and particularly local cultural values.

PDF

___

Acun, H., 1999, Manisa'da Türk Devri Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayını, VI. Dizi, Sayı 56, Ankara.
Akşit, O., 1983, Manisa Tarihi (Başlangıçtan MS 395 Yılına Kadar), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No.3104, İstanbul.
Âşık Paşaoğlu Tarihi (Çev. Atsız), 1992, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları Tarih Dizisi No. 1, İstanbul.
Bayındırlıkta 60. Yıl, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara, 1983.
1/200.000 Ölçekli Harita, Soma Paftası (S 3), Erkânı Harbiye Umumiye Matbaası, 1326.
1/250.000 Ölçekli Harita, Manisa Paftası, Erkânı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul, 1328.
Bozer, R., 1990, Kula’da Türk Mimarisi, Kültür Bakanlığı Yayınları Tanıtma Eserleri No.30, Ankara.
Cumhuriyetin 50. Yılında Uşak (İl Yıllığı), Uşak Valiliği Yayını, 1973.
Çiçek, İ., 1985, Her Yönüyle İlçemiz Salihli, Çiçek Matbaası, Salihli.
Çiçek, İ., 1999, Borlu (Tarih, Coğrafya ve Kültür Hayatı), Ay Yayınları, Salihli.
Çiçek, İ., Çetin, Ş., 2001, Tarih İçinde Adala ve Köyleri (Dünü-Bugünü), Adala Belediyesi Kültür Yayınları No.1, Salihli.
Çulpan, C., 1975, Türk Taş Köprüleri (Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayınlarından VI. Dizi, Sayı 16, Ankara.
Doğanay, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi 877, İstanbul.
Doğaner, S., 2001, Türkiye Turizm Coğrafyası, Çantay Kitabevi, İstanbul.
DSİ, 1981, Tarihi Su Yapıları, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı Yayını (Teksir), Ankara.
Emecen, F.M., 1989, XVI. Asırda Manisa Vilayeti, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayını Dizi XIV, Sayı 6, Ankara.
Evliya Çelebi, 1985, Seyahatname, Üçdal Neşriyat, Cilt 1-2, İstanbul.
Gökçe, T., 2001, XVI. Yüzyılda Kula, Manisa Araştırmaları, Cilt 1, Manisa, s.1-38.
Gökçen, İ., 1946, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (H. 954-1060), Manisa Halkevi Yayını Sayı 18, İstanbul.
Göney, S., 1995, Şehir Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No. 2274, İstanbul.
Gürsoy, C.R., 1975, Türkiye’nin Tabii Yolları, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 26, İstanbul, s.24-33.
Herodotos, 1973, Herodot Tarihi (Çev. M. Ökmen, Yunanca Aslıyla Karşılaştıran ve Sunan A. Erhat), Remzi Kitabevi Büyük Fikir Kitapları Dizisi 19, İstanbul.
Http://www.kemalpasa.gov.tr /turizm.htm
İlter, F., 1978, Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Yayın No.244, Ankara.
İlter, F., 1978, Anadolu’nun Erken Devir Türk Köprüleri ile İran Köprü Mimarlığı İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi (İn Memoriam Prof. Dr. Albert Louis Gabriel) Özel Sayı 9, Ankara, s.275-320.
Kiepert, H., 1855, General Karte Des Türkischen Reiches In Europa Und Asien (1/3000 000), Verlag Von Dietrich Reimer, Berlin.
Kiepert, H., 1867, Carte Generale De L‘Empire Ottoman En Europe Et En Asie (1/3000 000), Verlag Von Dietrich Reimer, Berlin.
Kiepert, R., 1911, Karte von Kleinasien (Smyrna, 1/400.000), Dietrich Reimer, Berlin.
Manisa Vilayeti Hakkında Tabii Coğrafi, Tarihi, İdari İktisadi, İçtimai, Malumatı Cami Mecmuadır, Manisa Vilayet Hususi İdaresi, 1932.
Nagata, Y., 2002, Türkiye’de Tanzimat Öncesi Dönemde Ayanların Bölgesel Gelişimdeki Rolü: Karaosmanoğlu Ailesi Hakkında Bir Çalışma (Çev. İ. Külbilge), Manisa Araştırmaları, Cilt 2, Manisa, s.27-42.
Orhonlu, C., 1984, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar (Derl. S. Özbaran), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No.31, İzmir.
Önge, M.Y., 1997, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VI. Dizi-Sayı 48, Ankara.
Öziş, Ü., 1984, Su Mühendisliği Tarihi Açısından Türkiye’deki Eski Su Yapıları, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Teknoloji Dairesi Başkanlığı Yayını, Ankara. Öziş, Ü., 1987, Su Mühendisliği Tarihi Açısından Anadolu’daki Eski Su Yapıları, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayın No.73, İzmir.
Pekuz, M., 1984, Türkiye’de Tarihi Su Yapıları, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı Yayını (Teksir), Ankara.
Ramsay, W.M., 1960, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. M. Pektaş), Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul.
Selen, H.S., 1943, Türkiye’nin Yol Sistemi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 3-4, Ankara, s.352-371.
Su, K., 1982, Manisa ve Yöresinde İşgal Acıları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını Kültür Eserleri Dizisi No.21, Ankara.
Suveren, N., 1959, Türkiye’deki Eski Su Eserleri ve Tesisleri, Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Sayı 53, Cilt 1, 2, Ankara.
Telci, C., 2002, Turgutlu Voyvodası Es-Seyid El Hac İbrahim Ağa’nın 1809 Yılında Zabt Edilen Muhallefatı, Manisa Araştırmaları, Cilt 2, Manisa, s.43-76.
Texier, C., 2002, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi (Çev. Ali Suat, Latin Harflerine Aktaran K. Y. Kopraman, Sadeleştiren M. Yıldız), Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayını, Cilt 2, Ankara.
Tunç, G., 1978, Taş Köprülerimiz, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Yayın No.237, Ankara.
Tümer, H., 1971, Uşak Tarihi, Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yayınları No.14, İstanbul.
Uluçay, M.Ç., 1940, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (H.773-1220), Manisa Halkevi Yayınlarından Sayı 6, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
Uluçay, M.Ç., 1945, Cizri Zade Kasım Paşa, Gediz, Sayı 87, Manisa, s.4-6.
Uluçay, M.Ç., 1946, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar, Manisa Halkevi Yayınlarından Sayı XVII, Marifet Basımevi, İstanbul.
Uşak (İl Yıllığı), Uşak Valiliği Yayını, 1967.
Uşak’93, Uşak Tanıtım Kültür ve Turizm Yayınları, İzmir, 1993.